Ψηφιακά κοινά

Τα ψηφιακά κοινά είναι κατηγορία των κοινών αγαθών. Στην ελληνική βιβλιογραφία αναφέρονται και ως πληροφοριακά κοινά^[1]^[2] ενώ στην αγγλική συναντάται ο όρος digital commons^[3]. Ψηφιακά Κοινά είναι οι ψηφιακοί πόροι που σχεδιάζονται, αναπτύσσονται και διαμοιράζονται ελεύθερα και συλλογικά μέσα στην κοινότητα, τα άτομα της οποίας έχουν κοινούς στόχους, έχουν θέσει όρους διαχείρισης και λειτουργούν στα πλαίσια της ομότιμης παραγωγής.^[4]^[5]

Ο καθένας μπορεί να συμμετέχει ελεύθερα στη δημιουργία και αναβάθμιση των πόρων, στο βαθμό που επιθυμεί και μπορεί, στα πλαίσια της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας και του διαμοιρασμού. Αυτές οι κοινότητες γνώσης αποτελούν στην πραγματικότητα μια νέα δυνατότητα ατομικής συμβολής σε κοινωνικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες και καινοτομίες.^[6]

Στο εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου «ψηφιακά κοινά» μπορούμε να διακρίνουμε δύο μεγάλους πόλους: το περιεχόμενο και την πρόσβαση. Η αξία των ψηφιακών κοινών δεν προσδιορίζεται μόνο από την πληροφορία που αυτά φέρουν, αλλά βασίζεται εξίσου και στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας του περιεχομένου, δηλαδή της πρόσβασης αυτής της πληροφορίας, ανεξάρτητα από χρόνο και τόπο.

Ορισμός

Τα ψηφιακά κοινά περιλαμβάνουν την διανομή και την από κοινού ιδιοκτησία πληροφοριακών πόρων και τεχνολογίας. Πρόκειται για πόρους πληροφόρησης και γνώσης που δημιουργούνται συλλογικά, και δεν είναι αποκλειστικής χρήσης. Είναι προσανατολισμένα στην ευκολία χρήσης, στην επαναχρησιμοποίηση, στη συνεχή εξέλιξη, τροποποίηση και βελτίωση και στην ελεύθερη διανομή τους^[7]. Συχνά οι πόροι αυτοί δημιουργούνται από την κοινότητα των ατόμων, τα οποία και τους χρησιμοποιούν, χωρίς να είναι απαραίτητη η ταύτιση ανάμεσα στον δημιουργό (ή συντηρητή – διαχειριστή) και τον χρήστη^[3]. Βασική διαφορά ανάμεσα στα ψηφιακά κοινά και τους υπόλοιπους ψηφιακούς πόρους είναι ότι τα ψηφιακά κοινά παρέχουν τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τους επιμέρους πόρους, όχι μόνο στο δημιουργό (η ιδιοκτήτη) του πόρου άλλα σε ολόκληρη την κοινότητα των χρηστών (εκμεταλλευτών) του πόρου^[7], καθώς και το ότι τα ψηφιακά κοινά απαιτούν την ενεργοποίηση των πολιτών και τη συμβολή από μέρους τους, είτε προσωπικά είτε με συμμετοχή σε ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα^[8]. Η συλλογική δημιουργικότητα και καινοτομία προωθεί και προωθείται από την ύπαρξη και χρήση των Ψηφιακών Κοινών^[1]. Σε αντίθεση με άλλες κατηγορίες κοινών, τα οποία δεν είναι ανεξάντλητα και η κατάχρησή τους δημιουργεί προβλήματα, στα ψηφιακά κοινά δεν χρειάζεται έλεγχος στη χρήση των περιεχομένων τους, καθώς μπορούν πολλά άτομα να χρησιμοποιούν ταυτόχρονα την ίδια μονάδα πληροφορίας^[2].Προσπαθούν να οδηγήσουν στο μετασχηματισμό της κοινωνικής πραγματικότητας προς μια πιο δημοκρατική κατεύθυνση , προωθώντας την αποκέντρωση , ενισχύοντας τη συμμετοχή και οργανώνοντας την αντίθεση στην εξουσία που αποκτούν τα μονοπώλια επί της πνευματικής ιδιοκτησίας .Αρθρώνονται γύρω από τρία κοινωνικά κινήματα :

Ελεύθερο λογισμικό ( free software)που εστιάζει στον κώδικα λογισμικού
Κίνημα Ελεύθερου Πολιτισμού (Free Culture ) που επικεντρώνεται στα πολιτιστικά αγαθά
Πρόσβαση στη Γνώση (Α2Κ=Access to Knowledge ), που εστιάζει στα αγαθά έντασης γνώσης (ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις , φάρμακα , κ.τ.λ. )^[3]

Ιστορικό

Πριν τη δεκαετία του ‘80 οι κοινότητες των προγραμματιστών αντάλλασσαν ελεύθερο κώδικα και ανοιχτό λογισμικό, υποστηρίζοντας την ελεύθερη διακίνηση και χρήση τους. Σε μια οργανωμένη προσπάθεια να δημιουργήσει κοινό και ελεύθερο λογισμικό ο Richard Stallman θεσμοθέτησε τη γενική άδεια δημόσιας χρήσης, GNU GPL, η οποία εξασφάλιζε ότι το ελεύθερο λογισμικό θα παρέμενε ελεύθερο στη χρήση, στην τροποποίηση και στη διάδοση του.^[9]^[10]

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1991, ο Linus Torvalds εξέδωσε τον πυρήνα του λειτουργικού Linux, χαρακτηριστικό παράδειγμα ανοιχτού κώδικα και ψηφιακού κοινού, στο οποίο έχουν βασισθεί λειτουργικά συστήματα όπως το Android και Chrome OS. Παράλληλα το διαδίκτυο σταδιακά μετατρέπεται στο μεγαλύτερο σε μέγεθος ψηφιακό κοινό.

Εξέλιξη

Τα ψηφιακά κοινά έχουν διαμορφώσει νέα παραδείγματα σχετικά με την παραγωγή και τη διάδοση των αγαθών που αφορούν τον πολιτισμό και τη γνώση και τα οποία βασίζονται στο δικαίωμα των χρηστών στην πρόσβαση, στη διανομή και στο μετασχηματισμό τους. Έτσι εκτός από το κοινωνικό κίνημα του ελεύθερου και ανοιχτού λογισμικού, έχει αναπτυχθεί το κίνημα του ελεύθερου πολιτισμού και της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση, εστιάζοντας στα πολιτιστικά αγαθά και στα αγαθά έντασης γνώσης αντίστοιχα. Η ουσιαστική διαφορά των ψηφιακών αγαθών από τα φυσικά αγαθά εντοπίζεται στην εύκολη και χαμηλού κόστους αντιγραφή, μετατροπή και διαμοιρασμό τους^[11].

Πλέον γίνεται λόγος και για ανοιχτό υλισμικό, καθώς η διάδοση των τεχνολογιών επιτραπέζιας κατασκευής οδήγησαν σε περαιτέρω πειραματισμούς, προσδίδοντας νέες διαστάσεις στην ελευθερία αναφορικά με τη χρήση βασικών μέσων παραγωγής.^[10]

Οι άδειες χρήσης που έχουν θεσπιστεί διασφαλίζουν και προστατεύουν τα δικαιώματα των ψηφιακών κοινών. Ενδεικτικά αναφέρονται η GNU GPL και οι επόμενες εκδόσεις της, Copyleft, Open Source License, Creative Commons, Free Document Licenses κα.

Ψηφιακά κοινά και τεχνολογία

Τα ψηφιακά κοινά γεννιούνται στην κόψη της τεχνολογίας. Είναι πλήρως συνδεδεμένα με το Διαδίκτυο, καθώς η ανάπτυξή του επέτρεψε παράλληλα και την εξέλιξη των ψηφιακών κοινών και την εδραίωσή τους στο επίπεδο που βρίσκονται σήμερα. Χάρη στην εμφάνιση νέων τρόπων ανταλλαγής πληροφοριών και στην καθιέρωση νέων τρόπων διανομής λογισμικού, οι άνθρωποι και οι οργανισμοί μπορούν σήμερα, μέσω των ψηφιακών κοινών, να μοιράζονται το λογισμικό, τις φωτογραφίες, τις πληροφορίες, τις ιδέες τους, αλλά και κάθε μορφή πνευματικής δημιουργίας εξαιρετικά εύκολα^[12].Το διαδίκτυο έδωσε ώθηση στην κοινωνική δημιουργία, τη συνεργασία και το διαμοιρασμό πληροφορίας ανάμεσα στους χρήστες οι οποίοι μπορούν, παράλληλα με τη βελτίωση των υποδομών πρόσβασης στο διαδίκτυο, ολοένα και ευκολότερα να διαχειρίζονται περιεχόμενο σε ιστοσελίδες και να αλληλεπιδρούν^[2]. Σήμερα, τα ψηφιακά κοινά έχουν κάνει εφικτή στο κοινό την παροχή ελεύθερης και εύκολης πρόσβασης στην πληροφορία. Οι πόροι των ψηφιακών κοινών προστατεύονται με τη χρήση διάφορων σύγχρονων μορφών αδειοδότησης, προκειμένου να παραμένουν κοινά.

Παραδείγματα ψηφιακών κοινών

Παραδείγματα ψηφιακών κοινών είναι τα Wiki (με γνωστότερο παράδειγμα την Wikipedia), το ανοικτό και ελεύθερο λογισμικό (π.χ. GNU, Linux, Open source software) και οι σύγχρονες άδειες πνευματικών δικαιωμάτων ανοικτού χαρακτήρα (π.χ. άδειες Creative Commons). Ένα από τα πρώτα και χαρακτηριστικότερα παραδείγματα ψηφιακών κοινών είναι το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation), το οποίο ιδρύθηκε το 1985 από τον Richard Stallman, ως οργανωμένη προσπάθεια προαγωγής και επέκτασης της χρήσης και διανομής ελεύθερου λογισμικού^[13]. Είναι εμπνευσμένο από την κουλτούρα των προγραμματιστών της δεκαετίας του 70 στις ΗΠΑ που πίστευαν στην ανάπτυξη και βελτίωση λογισμικού μέσω της συνεργασίας και της αμοιβαίας βοήθειας^[14]. Για να αποτραπεί η «κακή» χρήση του λογισμικού που δημιουργήθηκε από το ευρύτερο κίνημα ελεύθερου λογισμικού, το ίδρυμα δημιούργησε και δημοσίευσε την GNU General Public License. Το δωρεάν λογισμικό που εκχωρείται βάσει αυτής της άδειας, ακόμα και αν τροποποιηθεί, πρέπει να κυκλοφορήσει με την ίδια άδεια, εξασφαλίζοντας έτσι ότι λογισμικό που δημιουργήθηκε ως ελεύθερο, θα παραμένει ελεύθερο στη χρήση έπειτα από κάθε τροποποίηση του^[15].

Τα ψηφιακά κοινά αποτελούν ομότιμη παραγωγή

Η ομότιμη παραγωγή είναι ένα πιο παραγωγικό σύστημα για τη δημιουργία πνευματικής αξίας από αυτό της ελεύθερης αγοράς ή του γραφειοκρατικού κράτους. Παράγει πλεόνασμα ελευθερίας καθώς υποκινείται από τις υψηλότερες ανάγκες του ανθρώπου για έκφραση, συνεργασία και επικοινωνία. Η ομότιμη παραγωγή ανατρέπει την κυρίαρχη πίστη ότι ο άνθρωπος, ως ορθολογικό ον, προσπαθεί αποκλειστικά για τη μεγιστοποίηση του προσωπικού του χρηματικού κέρδους. Στις ομότιμες πλατφόρμες εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες –οι ομότιμοι– συνεργάζονται, συνεισφέροντας ο καθένας κάτι από τις δυνατότητές τους προς έναν κοινό στόχο. Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ανήκει στη δημόσια σφαίρα και διατίθεται ελεύθερα πίσω στην κοινότητα και σε όλον τον κόσμο. Η ομότιμη παραγωγή δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός μέσα στην ιστορική συγκυρία. Πολλές πτυχές της ανθρώπινης έκφρασης πάντοτε διέπονταν από το πνεύμα του εθελοντισμού και της συνεργασίας.^[5] Τα ψηφιακά κοινά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστός τομέας της οικονομικής ανάπτυξης. Όμως παράλληλα αποτελούν και μια μορφή σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων. Στους δύο αυτούς τομείς, της οικονομίας και της κοινωνίας, τα ψηφιακά κοινά ανταγωνίζονται τις αγορές και το κράτος προωθώντας την κοινωνική συνεργασία, την αυτοδιάθεση και την αυτοοργάνωση.^[5]

Η ομότιμη παραγωγή (peer production) αποτελεί μία διαδικασία συλλογής και ανταλλαγής, κυρίως, άυλων πόρων μεταξύ των συνεργαζόμενων και αυτοοργανωμένων υποκειμένων μιας κοινότητας τα οποία συμμετέχουν σε ισότιμη βάση για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Η ανάπτυξη του εγχειρήματος οφείλεται στην ανάγκη για τη χρήση ενός ελεύθερου λογισμικού με σκοπό το διαμοιρασμό γνώσης που προκύπτει από μαζική συνεργασία.^[16]

Ενδεικτικό παράδειγμα γνωσιακών και ψηφιακών κοινών που βασίζονται σε ομότιμες πρακτικές αποτελεί το P2P Lab μια διεπιστημονική ερευνητική κολεκτίβα η οποία δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη των ψηφιακών κοινών και την τεχνολογία. Με τη στήριξη της ερευνητικής ομάδας του P2P Lab, αναπτύσσονται εγχειρήματα ένα από τα οποία είναι η δράση των Tzoumakers. Οι Tzoumakers αποτελούν ένα κοινοτικό-ανοιχτό εργαστήριο στο οποίο μια κοινότητα αποτελούμενη από παραγωγούς, αγρότες, κτηνοτρόφους και μελισσουργούς, αλλά και μηχανικούς, γεωπόνους και επαγγελματίες του αγροδιατροφικού τομέα, ανταλλάσσει ιδέες και επεξεργάζεται παλιό εξοπλισμό ή κατασκευάζει εργαλεία από την αρχή για αγροτική παραγωγή μικρής κλίμακας με συνεργατικό και συλλογικό τρόπο. Το εργαστήριο λειτουργεί από το 2018 και στεγάζεται στο, παραχωρημένο από το Δήμο Βόρειων Τζουμέρκων, πολιτιστικό κέντρο του χωριού Καλέντζι στα Τζουμέρκα των Ιωαννίνων. Το εργαστήριο των Tzoumakers είναι ανοιχτό προς όλους, ανεξαρτήτως επιπέδου εξοικείωσης με τα εργαλεία, και δίνει τη δυνατότητα για δωρεάν χρήση του με σκοπό την κατασκευή εργαλείων για ιδία χρήση ή για τρίτους αλλά και για δανεισμό. Επιπροσθέτως, η λίστα των εργαλείων που έχουν κατασκευαστεί στο εργαστήριο διατίθεται δωρεάν στην ιστοσελίδα τους συνοδευόμενη από τα σχεδιαστικά αρχεία και τους οδηγούς κατασκευής, ενισχύοντας κατά αυτόν τον τρόπο τη μετάδοση της τεχνογνωσίας τους. Οι παραπάνω ενέργειες πραγματοποιούνται υπό τους όρους της προσφοράς, διαμοιρασμού, εθελοντισμού, συλλογικότητας και συνεργατικότητας, αξίες στις οποίες βασίζεται η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.

Δείτε επίσης

Αναφορές

↑ ^1,0 ^1,1 «Η Αναδυόμενη Σφαίρα των Κοινών - P2P Foundation». wiki.p2pfoundation.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Κωστάκης, Βασίλης (2012). Το Ομότιμο Μανιφέστο. Ιωάννινα: Βορειοδυτικές εκδόσεις. ISBN 978-960-9786-027.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 «Digital Commons: A dictionary entry | n.n. -- notes & nodes on society, technology and the space of the possible, by felix stalder». felix.openflows.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.
↑ «CTheory.net». www.ctheory.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2018.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Κωστάκης, Β. (2012). Το ομότιμο μανιφέστο. Iωάννινα: Bορειοδυτικές εκδόσεις.
↑ Λινάρδος-Ρυλμόν, Π. (2010). «Γνώση, εργασία και συλλογική δράση» (PDF). www.inegsee.gr.
↑ ^7,0 ^7,1 «Digital commons I OCCs I Mayo Fuster Morell» (στα αγγλικά). Online Creation Communities. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-12-04. https://web.archive.org/web/20201204153641/https://www.onlinecreation.info/digital-commons/. Ανακτήθηκε στις 2018-01-02.
↑ «Βαγγέλης Καπούλας και Χρήστος Μπούρας – Κοινά ψηφιακά αγαθά | Re-public : re-imagining democracy». www.republic.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.
↑ «Free Software Foundation». Free Software Foundation.
↑ ^10,0 ^10,1 «Ομότιμη Παραγωγή: Ενας νέος κόσμος, όπως τον γνωρίζουμε από παλιά - Το Περιοδικό». Το Περιοδικό. 2016-03-28. http://www.toperiodiko.gr/%CE%BF%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE-%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%8C%CF%80%CF%89/#.WklInTeKvIV. Ανακτήθηκε στις 2018-01-01.
↑ «Digital Commons: A dictionary entry | n.n. -- notes & nodes on society, technology and the space of the possible, by felix stalder». felix.openflows.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2018.
↑ Aiyer., Ghosh, Rishab (2005). CODE : collaborative ownership and the digital economy. Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 9780262072601. 62896880.
↑ David., Bollier, (2008). Viral spiral : how the commoners built a digital republic of their own . New York: New Press. ISBN 9781595583963. 227016731.
↑ «Richard Stallman – Το κίνημα για το ελεύθερο λογισμικό | Re-public : re-imagining democracy». www.republic.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.
↑ «gnu.org». www.gnu.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.
↑ Καβουλάκος, Κ. I., & Γριτζάς, Γ. (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών- Κάλλιπος. σελ. 39.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[:0-1] 1,0 ^1,1 «Η Αναδυόμενη Σφαίρα των Κοινών - P2P Foundation». wiki.p2pfoundation.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.

[:1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Κωστάκης, Βασίλης (2012). Το Ομότιμο Μανιφέστο. Ιωάννινα: Βορειοδυτικές εκδόσεις. ISBN 978-960-9786-027.

[:2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 «Digital Commons: A dictionary entry | n.n. -- notes & nodes on society, technology and the space of the possible, by felix stalder». felix.openflows.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.

[4] «CTheory.net». www.ctheory.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2018.

[:4-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Κωστάκης, Β. (2012). Το ομότιμο μανιφέστο. Iωάννινα: Bορειοδυτικές εκδόσεις.

[6] Λινάρδος-Ρυλμόν, Π. (2010). «Γνώση, εργασία και συλλογική δράση» (PDF). www.inegsee.gr.

[:3-7] 7,0 ^7,1 «Digital commons I OCCs I Mayo Fuster Morell» (στα αγγλικά). Online Creation Communities. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-12-04. https://web.archive.org/web/20201204153641/https://www.onlinecreation.info/digital-commons/. Ανακτήθηκε στις 2018-01-02.

[8] «Βαγγέλης Καπούλας και Χρήστος Μπούρας – Κοινά ψηφιακά αγαθά | Re-public : re-imagining democracy». www.republic.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.

[9] «Free Software Foundation». Free Software Foundation.

[:02-10] 10,0 ^10,1 «Ομότιμη Παραγωγή: Ενας νέος κόσμος, όπως τον γνωρίζουμε από παλιά - Το Περιοδικό». Το Περιοδικό. 2016-03-28. http://www.toperiodiko.gr/%CE%BF%CE%BC%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%BC%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE-%CE%B5%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CF%8C%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%8C%CF%80%CF%89/#.WklInTeKvIV. Ανακτήθηκε στις 2018-01-01.

[11] «Digital Commons: A dictionary entry | n.n. -- notes & nodes on society, technology and the space of the possible, by felix stalder». felix.openflows.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2018.

[12] Aiyer., Ghosh, Rishab (2005). CODE : collaborative ownership and the digital economy. Cambridge, Mass.: MIT Press. ISBN 9780262072601. 62896880.

[13] David., Bollier, (2008). Viral spiral : how the commoners built a digital republic of their own . New York: New Press. ISBN 9781595583963. 227016731.

[14] «Richard Stallman – Το κίνημα για το ελεύθερο λογισμικό | Re-public : re-imagining democracy». www.republic.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.

[15] «gnu.org». www.gnu.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2018.

[16] Καβουλάκος, Κ. I., & Γριτζάς, Γ. (2015). Εναλλακτικοί Οικονομικοί και Πολιτικοί Χώροι. Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών- Κάλλιπος. σελ. 39.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]