Πολιτεία (έννοια)
Ως Πολιτεία ορίζεται συνήθως η εξουσία του κράτους και της κυβερνήσεως,[1] όχι απαραίτητα και ο τύπος του πολιτεύματος το οποίο ακολουθεί το κράτος αυτό. Η χρήση της λέξης στην ελληνική γλώσσα έχει διαφορετική έννοια, σε σχέση με τη λατινική αντίστοιχη (res publica και κατά επέκταση republic) η οποία συσχετίζεται περισσότερο με ένα συγκεκριμένο τύπο πολιτεύματος του κράτους. Ενώ υπάρχουν αλληλοκαλύψεις των όρων, η λατινική χρήση της λέξης republic διαδόθηκε κατά την Αναγέννηση και την περίοδο του Διαφωτισμού, και συγχωνεύτηκε με την ειδικότερη έννοια της δημοκρατίας,[εκκρεμεί παραπομπή] παρά το ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ του πολιτεύματος της Αθηναϊκής δημοκρατίας (πολίτευμα όπου τη δύναμη έχει η πλειοψηφία του λαού, η κλασική έννοια της άμεσης δημοκρατίας) και αυτή του πολιτεύματος της Ρωμαϊκής δημοκρατίας (πολίτευμα όπου ως κύριο στόχο έχει το δημόσιο συμφέρον, χωρίς να είναι απαραίτητα κάποιου είδους δημοκρατία όπου αποφασίζει η πλειοψηφία, ενώ ο όρος Ρωμαϊκή δημοκρατία είναι σύγχρονος). Έτσι με βάση την έννοια της ελληνικής λέξης πολιτεία, η δημοκρατία μπορεί να είναι μορφή πολιτείας, η πολιτεία ωστόσο δεν σχετίζεται αναγκαστικά με την δημοκρατία. Με βάση την έννοια της λατινικής λέξης res publica η οποία ιστορικά αποδόθηκε ως η αντίστοιχη λατινική της πολιτείας, αποτελεί τύπο εξουσίας με στόχο το κοινό καλό, ενώ στη σύγχρονη εποχή η λέξη republic προσδιορίζει συνήθως ένα τύπο συνταγματικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
_-_Carlos_Reis_(MAR_1631).png)
Ετυμολογία Επεξεργασία
Ετυμολογικά, η λέξη πολιτεία προκύπτει από τη λέξη πόλις,[2] και από τη ρίζα της λέξεις πολιτεύομαι η οποία αναφέρεται στη συμμετοχή του ατόμου στις δημόσιες υποθέσεις της πόλης-κράτους.[3]
Ιστορική εξέλιξη Επεξεργασία
Πλάτωνας, Αριστοτέλης και Κικέρωνας Επεξεργασία
Ο όρος πολιτεία χρησιμοποιήθηκε από τον Πλάτωνα ως τίτλος του ομώνυμου έργου του, στο οποίο εξερευνά τον ιδανικό τύπο διακυβέρνησης (δημοκρατία, ολιγαρχία, μοναρχία, και παραλλαγές) τον οποίο θα πρέπει να διαθέτει μια Πολιτεία (κράτος). Ο Κικέρωνας κάνοντας την μετάφραση του έργου από τα ελληνικά στα λατινικά, απέδωσε τον όρο Πολιτεία ως Res publica (δημόσια υπόθεση/θέμα). Ο όρος αυτός μετέπειτα εξελίχτηκε στη λατινική γλώσσα ώστε να προσδιορίζει τον ολιγαρχικό τύπο πολιτεύματος ο οποίος έχει ως στόχο το δημόσιο συμφέρον, ένα πολίτευμα το οποίο ο Πλάτωνας είχε προσδιορίσει ως έναν από τους τύπους ολιγαρχίας διαχωρίζοντας τον από την ολιγαρχία που ως στόχο έχει τα ιδιοτελή συμφέροντα, όπως και μετέπειτα και ο Αριστοτέλης στο 3ο βιβλίο των Πολιτικών του (τό κοινόν ὄνομα πασῶν τῶν πολιτειῶν), θεωρώντας ωστόσο την πολιτεία και το πολίτευμα ως το ίδιο πράγμα.[4]
Ωστόσο οι Έλληνες λόγιοι της ρωμαϊκής περιόδου όπως ο ιστορικός Πολύβιος,[5] αλλά και ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρωνας, χρησιμοποιούσαν τον όρο res public όχι ως δημοκρατία (κατά τη Ρωμαϊκή ερμηνεία ως πολίτευμα με κύριο στόχο το δημόσιο συμφέρον) αλλά ως πολιτεία (κράτος, καθεστώς), για να περιγράψουν κράτη τα οποία είχαν διαφορετικά πολιτεύματα από αυτά της Ρωμαϊκής δημοκρατίας.
Μεσαίωνας Επεξεργασία
Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όπως οι Γαληνότατες Δημοκρατίες, στήριξαν το πολίτευμα τους στη Ρωμαϊκή δημοκρατία, και η πολιτική τους παράδοση είχε ως βάση Ρωμαίους πολιτικούς όπως ο Σαλούστιος και ο Τάκιτος.
Έτσι κατά τον Μεσαίωνα, στις ιταλικές πόλεις χρησιμοποιούνταν το libertas populi (ελεύθεροι λαοί ή ελεύθερες πολιτείες), για την περιγραφή των πολιτειών στις ιταλικές πόλεις-κράτη. Η ορολογία αυτή άλλαξε κατά τον 15ο αιώνα μέσω και του ενδιαφέροντος της Αναγέννησης για την κλασική αρχαιότητα, και έτσι υιοθετήθηκε ο όρος republica από τον λατινικό res publica (όρος που περιέγραφε και την κρατική εξουσία και το πολίτευμα, ακόμα και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας),[6][7] για την περιγραφή των μη μοναρχικών κυβερνήσεων.[8]
Νεότερη εποχή, μετατροπή σε αντιπροσωπευτική δημοκρατία Επεξεργασία
Με την πάροδο του χρόνου οι έννοιες της πολιτείας και δημοκρατίας υπέστησαν εννοιολογικές μετατοπίσεις. Έτσι, στις σημερινές λατινογενείς ρομανικές γλώσσες αλλά και σε πολλές χώρες του κόσμου μέσω της απόδοσης στα αγγλικά, ο όρος republic πολύ συχνά ταυτίζεται με το πολίτευμα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και δηλώνει την χώρα η οποία κυβερνάται από μια μορφή κυβέρνησης στην οποία η εξουσία βρίσκεται υπό τον έλεγχο των εκλεγμένων αντιπροσώπων που εκλέγει ο λαός,[9][10][11] και η κυβέρνηση κυβερνά βάσει του κράτους δικαίου που ορίζουν οι νόμοι, και όχι π.χ. βάσει των φυσικών προσώπων όπως οι βασιλείς, ή βάσει της θρησκείας των θεοκρατικών καθεστώτων.[11][12] Αποτελεί δηλαδή πλέον τύπο δημοκρατικού πολιτεύματος σε αντίθεση με τη Ρωμαϊκή δημοκρατία η οποία είχε ως κύριο στόχο το δημόσιο καλό χωρίς απαραίτητα να είναι δημοκρατία, και διαφοροποιείται από την αρχική Αθηναϊκή δημοκρατία η οποία ήταν άμεση και χωρίς αντιπροσώπους.
Ωστόσο, παρότι οι περισσότερες χώρες του κόσμου κάνουν χρήση του όρου αυτού (republic), δεν είναι όλες χώρες με εκλεγμένες κυβερνήσεις (π.χ. η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας), ούτε και όλες οι χώρες με εκλεγμένες κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τη λέξη republic (ως δημοκρατία) στην επίσημη ονομασία τους (π.χ. το Ηνωμένο Βασίλειο). Στην περίπτωση της Ελλάδας, το πολίτευμα ονομάζεται Ελληνική Δημοκρατία, στην de facto αγγλική διεθνή ονομασία της όμως όπως σε διαβατήρια και επίσημα διακρατικά έγγραφα, αναγράφεται Hellenic Republic, γίνεται δηλαδή χρήση της αντίστοιχης αγγλικής λέξης republic ως πολιτεία για να δηλώσει την έννοια της δημοκρατίας, ενώ στην ελληνική ονομασία διατηρείται η λέξη δημοκρατία, καθώς στην ελληνική γλώσσα η λέξη πολιτεία διατηρεί την αρχική της έννοια και δεν σχετίζεται άμεσα με το πολίτευμα της δημοκρατίας.
Με τις πολιτείες ρωμαϊκού τύπου να γίνονται όλο και περισσότερες κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες αντικατέστησαν την απόλυτη μοναρχία. Στις πολιτείες αυτές, η εκτελεστική εξουσία νομιμοποιείται από το σύνταγμα και την πλειοψηφική ψήφο, ενώ το σύνταγμα θέτει φραγμούς στο τι μπορεί να κάνει η πλειοψηφία. Ο Μοντεσκιέ, ανέλυσε στο έργο του με τίτλο Το πνεύμα των νόμων την Αθηναϊκή και την Ρωμαϊκή δημοκρατία, και τις κατηγοριοποίησε ως τύπους republiques (Ρωμαϊκής δημοκρατίας) όπου είτε όλος ο λαός έχει συμμετοχή στη διακυβέρνηση, είτε μόνο οι αριστοκράτες και οι ολιγάρχες όπου μόνο μικρό μέρος του λαού κυβερνά, ωστόσο πάντα στόχος είναι το δημόσιο συμφέρον.[13]
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η χώρα αποτελεί αυτόνομη κρατική οντότητα, ωστόσο η κάθε μια από τις Πολιτείες των ΗΠΑ αποτελεί αυτόνομη πολιτεία από μόνη της έχοντας εξουσίες στον ορισμό των υποθέσεων τους, νομοθεσία, οικονομία, και δική τους πολιτειακή κυβέρνηση (Ρεπουμπλικανισμός) κατά το σύνταγμα των ΗΠΑ, ενώ η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ασκεί γενικότερη διαχείριση στο σύνολο της χώρας και στις εξωτερικές σχέσεις της με άλλα κράτη.[14] Αντίθετα, η Σοβιετική Ένωση περιγράφονταν σύμφωνα με το σύνταγμα της ως ομοσπονδιακή πολυεθνική πολιτεία, οι οποία αποτελούνταν από 15 πολιτείες, 2 εκ των οποίων (σοβιετική Ουκρανία και Λευκορωσία) είχαν τις δικές τους έδρες στα Ηνωμένα Έθνη.
Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, εμφανίστηκε και η χρήση της λέξεως κοινοπολιτεία (commonwealth) ως η αγγλική μετάφραση της λέξεως res publica, με την έννοια του όρου αυτού να βρίσκεται σε κοντινή αντιστοιχία με αυτόν της Ρωμαϊκής εποχής.[15] Για παράδειγμα, το κράτος του Προτεκτοράτου του Όλιβερ Κρόμγουελ ορίζονταν ως κοινοπολιτεία (commonwealth) και παράλληλα και ως republic καθώς δεν διέθετε μονάρχη.[16]
Στη νεότερη εποχή, ο όρος republic σημαίνει πως το σύστημα διακυβέρνησης έχει τη βάση της δύναμης του από τον λαό και το κράτος δικαίου, παρά την κληρονομικότητα ή το θείο δίκαιο.
Επισκόπηση Επεξεργασία
Ως προς την χρήση του όρου πολιτεία:
| Πολιτεία (ελληνικά) / Politeia (αγγλικά) | Λατινικός όρος
Res publica / Republica |
Σύγχρονος διεθνής όρος (Αγγλικά)
Republic | |
|---|---|---|---|
| Αρχαιότητα | Το πολίτευμα (γενικά) μιας πόλης-κράτους κατά τον Πλάτωνα.
Η σχέση του πολίτη με το κράτος, ή και ο συνδυασμός ολιγαρχίας με δημοκρατία κατά τον Αριστοτέλη όπου η ολιγαρχία έχει ως κύριο σκοπό το δημόσιο συμφέρον σε αντίθεση με αυτή που έχει ιδιοτελείς σκοπούς. Ωστόσο αλλού αναφέρεται και ως η κρατική εξουσία, καθεστώς, κυβέρνηση, χωρίς να προσδιορίζει το πολίτευμα/πως και από ποιόν ασκείται η εξουσία αυτή |
πολίτευμα με κύριο στόχο το δημόσιο συμφέρον, συχνά ολιγαρχία | - |
| Μεσαίωνας και Αναγέννηση | η ίδια ομάδα εννοιών | όπως παραπάνω, επίσης libertas populi (ελεύθεροι λαοί/πολιτείες) | πολίτευμα κατά το αρχαίο ρωμαϊκό πρότυπο, επίσης και Κοινοπολιτεία / Commonwealth |
| Νεότερη εποχή | διατηρεί τις αρχικές σημασίες του όρου, και υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα κρατικών οντοτήτων όπως η Ελληνική Πολιτεία, Κρητική Πολιτεία, και η Β´ Ελληνική Δημοκρατία η οποία αρχικά προσδιορίστηκε ως Πολιτεία και άλλαξε σε Δημοκρατία με τη Δ΄ Συντακτική Συνέλευση του 1924 | - | πολίτευμα της συνταγματικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Η πλειοψηφία αποφασίζει όχι άμεσα αλλά μέσων αντιπροσώπων της, ενώ το σύνταγμα θέτει όρια στο τι μπορεί να κάνει η δημοκρατική πλειοψηφία έναντι της μειοψηφίας. |
Ως προς την χρήση του όρου δημοκρατία:
| Δημοκρατία (ελληνικά) / Demokratia (αγγλικά) | Republic (αγγλική γλώσσα) | Democracy (αγγλικά) | |
|---|---|---|---|
| Αρχαιότητα | Εξουσία του λαού, η πλειοψηφία αποφασίζει, αρχικός ορισμός της δημοκρατίας, στη σύγχρονη εποχή ονομάζεται επίσης αθηναϊκή δημοκρατία και άμεση δημοκρατία | Εξουσία των λίγων, με στόχο το δημόσιο συμφέρον. Ιστορικά παράδειγμα αποτελούν η ρωμαϊκή δημοκρατία (το δημοκρατία αποτελεί νεολογισμό) και το καθεστώς της αρχαίας Σπάρτης | - |
| Μεσαίωνας | όπως παραπάνω | όπως παραπάνω | - |
| Νεότερη εποχή | Διατηρείται η αρχική έννοια της δημοκρατίας, ωστόσο η συχνότερη σύγχρονη χρήση της λέξης συχνά γίνεται για να περιγράψει τις αντιπροσωπευτικές συνταγματικές δημοκρατίες, οι οποίες κατά την μεταξύ τους επικοινωνία διεθνώς ονομάζονται republic. Η πλειοψηφία αποφασίζει όχι άμεσα αλλά μέσω ορισμένου αριθμού αντιπροσώπων της, ενώ το σύνταγμα θέτει όρια στο τι μπορεί να κάνει η δημοκρατική πλειοψηφία έναντι της μειοψηφίας. Οι ιστορικές Res publica της Ρώμης και του Μεσαίωνα, αναφέρονται πλέον ως δημοκρατίες στην ελληνική γλώσσα.
Πολιτική φιλοσοφία αποτελεί ο Ρεπουμπλικανισμός |
Γενικός όρος. Εξουσία του λαού, η πλειοψηφία αποφασίζει. | |
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Τριανταφυλλίδης. «Λεξικό της κοινής νεοελληνικής». πολιτεία. greek-language.gr.
- ↑ «The Ancient Greek city-state and town». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2019.
- ↑ Fletcher, Lancelot R. «On the title of Plato's Republic (POLITEIA)» (PDF). www.freelance-academy.org.
- ↑ «ΑΡΙΣΤ Πολ 1279a22–1279b10 (ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΑ)». www.greek-language.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουλίου 2016.
- ↑ Everitt, Anthony (2012). The Rise of Rome. New York: Random House. σελ. 125. ISBN 9781400066636.
- ↑ "Republic"j, New Dictionary of the History of Ideas. Ed. Maryanne Cline Horowitz. Vol. 5. Detroit: Charles Scribner's Sons, 2005. p. 2099
- ↑ Lewis, Charlton T.; Charles Short (1879). «res, II.K». A Latin Dictionary. Oxford: Oxford University Press. http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0059%3Aentry%3Dres. Ανακτήθηκε στις August 14, 2010.
- ↑ Rubinstein, Nicolai. "Machiavelli and Florentine Republican Experience" in Machiavelli and Republicanism Cambridge University Press, 1993.
- ↑ «Republic - Definition of Republic by Merriam-Webster».
- ↑ «republic - government». Encyclopedia Britannica.
- ↑ 11,0 11,1 «Republic». Merriam-Webster. http://www.merriam-webster.com/dictionary/republic. Ανακτήθηκε στις August 14, 2010.
- ↑ «republic», WordNet 3.0 (Dictionary.com), http://dictionary.reference.com/browse/republic, ανακτήθηκε στις 20 March 2009
- ↑ Montesquieu, Spirit of the Laws, Bk. II, ch. 2–3.
- ↑ «Transcript of the Constitution of the United States - Official Text».
- ↑ Haakonssen, Knud. "Republicanism." A Companion to Contemporary Political Philosophy. Robert E. Goodin and Philip Pettit. eds. Cambridge: Blackwell, 1995.
- ↑ Everdell (2000) p. xxiii.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
- Αρχαία και σύγχρονη δημοκρατία - Η Καθημερινή
- Democracy or Republic? - Britannica