Άγιος Θωμάς Βοιωτίας

Ο Άγιος Θωμάς είναι χωριό στην Περιφερειακή Ενότητα Βοιωτίας. Αποτελεί την ομώνυμη Τοπική Κοινότητα του καλλικρατικού Δήμου Τανάγρας από το 2011. Από το 1997 έως το 2010 μαζί με το Κλειδί, τα Οινόφυτα και τμήμα του Δήλεσι αποτελούσαν τον Δήμο Οινοφύτων. Το χωριό απέχει από την Αθήνα 70 χλμ. Προσεγγίζεται από την Εθνική Οδό Αθηνών-Θεσσαλονίκης στο ύψος του Αυλώνα ή από την Ελευσίνα, μέσω Στεφάνης, Σκούρτων, Κλειδίου.

Άγιος Θωμάς
Πανοραμική άποψη του χωριού
Άγιος Θωμάς Άγιος Θωμάς
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Στερεά Ελλάδα
Περιφερειακή Ενότητα	Βοιωτίας
Δήμος	Τανάγρας
Δημοτική Ενότητα	Οινοφύτων
Γεωγραφία
Υψόμετρο	220
Έκταση	39,2
Πληθυσμός
Μόνιμος	1.131
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Λιάτανη
Ταχ. κώδικας	320 09
Τηλ. κωδικός	22620
Σχετικά πολυμέσα

Άποψη Αγίου Θωμά από το πάρκο της Σπηλιάς.

Υποδομή

Το Δημοτικό Σχολείο του Αγίου Θωμά.

Στο χωριό λειτουργούν εξαθέσιο δημοτικό σχολείο, νηπιαγωγείο, παιδικός σταθμός, ΚΑΠΗ, ταχυδρομείο και φαρμακείο. Ο κεντρικός ναός είναι αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου και ο πολιούχος του είναι ο Άγιος Θωμάς. Στο χωριό γίνονται αντίστοιχες θρησκευτικές πανηγύρεις (8 Σεπτεμβρίου) εντός του οικισμού και την Κυριακή του Αντίπασχα στο ιστορικό ξωκλήσι του Αγίου Θωμά στη νεκρόπολη της αρχαίας Τανάγρας στο δέλτα του Ασωπού ποταμού και του παραπόταμού του Λάρη ή Θερμόδοντα.

Προέλευση ονομασίας

Για την πρότερη ονομασία του χωριού Λιάτανη καταγράφονται οι παρακάτω προελεύσεις: Επί Τουρκοκρατίας όπου Λιάπηδες κατέλαβαν τη περιοχή, το χωριό ονομαζόταν Λιάτανη (ίσως από το Λιάπηδες - Λιάπανη - Λιάτανη). Χωρίς να είναι τεκμηριωμένο, λέγεται ότι ο πρώτος κάτοικος της περιοχής ήταν κάποιος Λιάττης μεγαλοτσιφλικάς. Η περιοχή αυτή βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τον σημερινό οικισμό και ονομαζόταν Παλιοκαντούντι στα αρβανίτικα. Κατούνες ή κατούντ νοούνται τόποι περιοδικής κατασκήνωσης των αρβανιτών για εργασία σε μεγάλες ιδιοκτησίες. Μετά την οθωμανική κατάκτηση το αρβανίτικο κατούντ έλαβε μόνιμο χαρακτήρα και παρουσιάζεται ως τοπωνύμιο με όνομα από τον αρχηγό του αρβανίτικου γένους. Εκεί στηρίζεται και η ανθρωπωνυμική εκδοχή του ονόματος: τσιφλίκι του Λιατάνη. Η ονοματολογική έρευνα έχει καταλήξει ότι το τοπωνύμιο Λιάτανη προέρχεται από το αλβανικό *Latanë ή το αρβανίτικο *Ljatanë, που σημαίνουν «γενιά ή φάρα τού Λιάτα», που ανάγεται στο αρβανίτικο επώνυμο Λιάτας (< αλβ. latë «μαχαίρι - χασαπομάχαιρο»).

Το όνομα Μαυρομάτι, επικαλείται ο γεροντότερος του χωριού το 1968, Γεώργιος Σύρμας, 90 ετών, στην καταγραφή της Φιλολόγου Ευτυχίας Σύρμα. Τούτο ίσως αληθεύει από το γεγονός ότι το χωριό είναι πνιγμένο στις ελιές. To όνομα Μαυρομάτι αναφέρεται και στο βιβλίο του Συνταγματάρχη William Martin Leake: Travels in Northern Greece, κατά την περιήγησή του στη περιοχή το 1806.

Όμοια ο έπαρχος Θηβών Ν. Καρόρης στην αναφορά του: Έκθεσις περιστατική, αφορώσα το κατά μήνα Απρίλιον των 1830, σχετικά με τη διαμάχη με τους Τούρκους για τα κτήματα, στις 19 Ιουνίου 1833, καταγράφει το όνομα Λιάτανι ή Μαυρομάτι, χωριό της Λειβαδιάς (η Λιάτανη τότε υπαγόταν στη δικαιοδοσία της επαρχίας Λειβαδιάς).

Στατιστικά πληθυσμού

Ετος	1834	1851	18789	1889	1896	1907	1928	1940	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2011	2021
Πληθυσμός	329	471	645	765	855	1071	1180	1377	1287	1222	1183	1398	1628	1476	1292	1131

Ιστορικά στοιχεία

Χρονολογία	Γεγονός
1821, Ιούλιος.	Ο πασάς Ομέρ Βρυώνης από την Εύβοια ήρθε στη Λιάτανη με 3.000 άντρες για βοήθεια των Τούρκων της Αθήνας, όπου έχουν ξεμείνει από τρόφιμα. Η Λιάτανη απείχε 9 ώρες δρόμο από την Αθήνα. Τον περιμένουν 700 Αθηναίοι όπου προβάλλουν αντίσταση, αλλά οπισθοχωρούν. Στις 20 Ιουλίου κατακτά την Αθήνα. Για το ίδιο θέμα ο Μιχαήλ Οικονόμος στην Ιστορία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας αναφέρει: Ο Βρυώνης πέρασε από την Αυλίδα και την Τανάγρα για βοήθεια των πολιορκημένων Τούρκων της Ακρόπολης. Στις 17 Ιουνίου διανυκτερεύει στη Λιάτανη και επιτίθεται στο σώμα του Βασιλείου Χατζημελέτη, που είχε καταφθάσει στο χωριό για να αποκρούσει την εισβολή στην Αθήνα.
1827, Ιανουάριος	Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης κατευθύνεται από τη Χασιά προς τη Βοιωτία και ‘εις το χωρίον Λιάτανι παρά την αρχαίαν Τανάγραν’ συναντά σώμα στρατού που έρχεται προς βοήθεια τον Κιουταχή. Καταφέρνει να τους νικήσει και να τους σκορπήσει πετυχαίνοντας καίριο χτύπημα στον ανεφοδιασμό των Οθωμανών της Αθήνας.
1832. -6 (18 με το παλαιό) Δεκεμβρίου	Κάτοικοι του Αγίου Θωμά (Λιάτανη) συνυπογράφουν διαμαρτυρία κατοίκων της επαρχίας Θηβών, προς τις αρμόδιες αρχές και όλο τον πεφωτισμένο κόσμο για την απαράδεκτη ενέργεια των Οθωμανών κατοίκων της Εύβοιας ξεπουλήματος εθνικής γης σε ξένους επενδυτές.
1835, 8 (20 με το παλαιό) Απριλίου	Σχηματίζεται με βασιλικό διάταγμα ο Δήμος Τανάγρας της Επαρχίας Θηβών και έδρα τις Λιάταις. Το διάταγμα δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Κατατάχθηκε στη Γ΄ τάξη με πληθυσμό 1287 κατοίκους και αρχική σύσταση: Λιάταις: 324, Μπράτσι: 122, Σχηματάρι: 280, Ινια: 61, Κακοσάλεσι: 327, Μπούγα: 39, Κολοτέτι: 129.
1857. 6 Μαρτίου	Δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως με αριθμό 4 του 1857 (αγγελίαι αφορώσαι την δημόσιον υπηρεσίαν) το βασιλικό διάταγμα της 5ης Ιανουαρίου 1957 με το οποίο εγκρίνεται η πρόσκληση του επαρχιακού συμβουλίου Θηβών, προκειμένου να γνωμοδοτήσει επί της αίτησης περί μετάθεσης της πρωτεύουσας του δήμου Τανάγρας από το Χλεμποτσάρι στη Λιάτανη
1903, 29 Μαρτίου.	Δημοσιεύεται με βασιλικό διάταγμα η σύσταση σχολείου θηλέων εις Λιάτανι του Δήμου Τανάγρας. (ΦΕΚ :54/1903)
1912, 31 Αυγούστου	Συστήνεται κοινότητα με έδρα τον οικισμό Λιάτανη του Νομού Αττικής και Βοιωτίας. (ΦΕΚ 262Α-31/08/1912).
1914, 4 Οκτωβρίου	Ισχυρή σεισμική δόνηση που έγινε αισθητή σε όλη την επαρχία γκρεμίζει τις περισσότερες κατοικίες στο χωριό. Ο πρόεδρος της κοινότητας Αριστείδης Παπακωνσταντίνου και ο αστυνομικός, Ανδρέας Αγγελακόπουλος κατηγορούνται από τους κατοίκους του χωριού για μεροληπτική χορήγηση της κρατικής βοήθειας.
1929, 30 Απριλίου.	Σημειώνεται η αλλαγή του τοπωνυμίου από Λιάτανη στο μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενο: Άγιος Θωμάς (ΦΕΚ: 164/1929)
1943, 26 Ιουλίου	Η κοινότητα υπάγεται στο Νομό Βοιωτίας μετά το διαχωρισμό του Νομού Αττικοβοιωτίας. (ΦΕΚ: 223Α/26-7-1943).
1944, 26 Ιουλίου	Καίγεται το χωριό από τους Γερμανούς
1945, 5 Δεκεμβρίου	Ο οικισμός εμφανίζεται με το όνομα Λιάτανι να υπάγεται στον Δήμο Τανάγρας με τον νόμο ΚΕ' 5/12/1945
1958, 3 Ιουλίου	Εγκαινιάζεται το ηρώο που ήταν τοποθετημένο νοτιοανατολικά της εκκλησίας και σήμερα βρίσκεται πίσω από το ιερό, επί προεδρίας Νικολάου Επαμ. Ανυφαντή. (Το άγαλμα φιλοτεχνήθηκε από τον γνωστό γλύπτη Νικόλα, ο οποίος κέρδισε τον διαγωνισμό που είχε προκηρύξει η κοινότητα το ίδιο έτος).
1963, 11 Μαΐου	Έκρηξη στο εργοστάσιο ΕΛΒΙΕΜΕΚ προκαλεί το θάνατο σε 4 εργάτριες από το χωριό.
1997, 4 Δεκεμβρίου	Η κοινότητα καταργείται και συνενούται με τον Δήμο Οινοφύτων. (ΦΕΚ: 244Α/4-12-1997)
2010, 6 Ιουνίου	Το τοπικό διαμέρισμα Αγίου Θωμά ακολουθεί τη συνένωση του Δήμου Οινοφύτων και ενσωματώνεται στον νεοσύστατο Δήμο Τανάγρας με το Νόμο: 3852/2010 (ΦΕΚ: Α' 87/7-6-2010)
2020, 12 Μαρτίου	Χαρακτηρίζεται ο Άγιος Θωμάς μαρτυρικό χωριό (ΦΕΚ 59 /12-3-2020)

Η περιοχή στην π.Χ. εποχή

Η κυρίαρχη πόλη της περιοχής στους αρχαίους χρόνους θεωρείται η Τανάγρα γύρω από την οποία αναπτύχθηκε η τετράπολη. Ένα δίκτυο τεσσάρων οικισμών: Φαρές, Μυκαλησσός, Άρμα και Ελέωνας. Για τον Ελέωνα σήμερα αρκετοί θεωρούν ότι η περιοχή ευρίσκεται στη Θήβα και συγκεκριμένα στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελεώνα. Αυτό αμφισβητείται γιατί αν ήταν Ελεώνας και παραγόταν από τη λέξη έλος, όπως πολλοί πιστεύουν σήμερα, θα έπαιρνε δασεία. Αλλά και ο Παυσανίας, ο οποίος πέρασε από εκεί, καθώς πήγαινε στη Τανάγρα και τη Χαλκίδα, θα αναφερόταν στον Ελεώνα όπως κάνει στη περίπτωση της Τευμησσού, του Γλίσαντα, του Άρματος και της Μυκαλησσού, δηλαδή στη περίπτωση όλων των πόλεων που βρισκόταν στο δρόμο που ακολούθησε.

Τούτο οδηγεί στη μη ύπαρξη Ελεώνα, αλλά Ελέωνα, ο οποίος βρισκόταν στα νότια της Τανάγρας, ανάμεσα σ' αυτήν, στη Λιάτανη και το Κλειδί, εκεί όπου βρίσκονται τα ερείπιά του στη θέση Καστρί.

Για τον Ελέωνα κάνει λόγο ο Πλούταρχος: Πόθεν εν τη Βοιωτία περί τον Ελέωνα ποταμός Σκάμανδρος ωνομάσθη; Και λέει μετά απαντώντας ο ίδιος: Διήμαχος ο Ελέωνος υιός, εταίρος ων Ηρακλέους, μετέσχε της επί Τροίαν στρατείας.

Ο Διήμαχος σκοτώθηκε στη μάχη. Με τον θάνατό του, η ερωμένη του Γλαυκία, κόρη του Σκάμανδρου, η οποία είχε μείνει έγκυος από τη σχέση της με τον Δηίμαχο, κινδύνευσε να χαθεί. Από λύπη και για να μη χαθεί το γένος του Δηίμαχου, ο Ηρακλής την πήρε στα πλοία του, όπου εκείνη γέννησε γιο. Όταν έφθασαν στη Βοιωτία την παρέδωσε στον Ελέωνα. Το παιδί ονομάστηκε Σκάμανδρος και έγινε βασιλιάς της χώρας. Από αυτόν μετονομάστηκε το παρακείμενο ποτάμι από Ίναχο σε Σκάμανδρο, ενώ το κοντινό του ρέμα πήρε το όνομα της Γλαυκίας και η γειτονική κρήνη ονομάστηκε Ακίδουσα από τη σύζυγό του. (Πλούταρχος. Αίτια Ελληνικά, Στέφανος 301).

Ο Σκάμανδρος φαίνεται να είναι ο χείμαρρος ανάμεσα στη Λιάτανη (Άγιος Θωμάς) και το Κλειδί, ο οποίος οδηγεί στον Ασωπό τα νερά που κατεβαίνουν από τα γύρω βουνά (Μπιθσιάκουλη), ενώ Γλαυκία το ρέμα κοντά στο Καστρί και Ακίδουσα η γειτονική πηγή του.

12ος αιώνας μ.Χ.

Τον 12ο αιώνα εκλέγεται στον μητροπολιτικό θρόνο των Θηβών ο Ιωάννης Καλοκτένης από την Κωνσταντινούπολη. Άνθρωπος ευσεβής και δραστήριος. Υπηρέτησε το λαό με σύνεση. Εκτός από τα έργα που προώθησε στην πόλη των Θηβών, έργα δικά του θεωρούνται και αρκετά γεφύρια του Ασωπού, όπως αυτό που είναι γνωστό ως γέφυρα του μητροπολίτη, αλλά και αυτό που υπήρχε στη πεδιάδα της αρχαίας Τανάγρας και απέναντι από το εξωκλήσι του Αγίου Θωμά. Το τρίτοξο αυτό γεφύρι κατεδαφίστηκε στη δεκαετία του '80, προκειμένου να κατασκευαστεί μεγαλύτερο στη θέση του. Τμήμα του γεφυριού αυτού απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφία, του 1951.

Η Λιάτανη στην Τουρκοκρατία

Επί Τουρκοκρατίας, η Λιάτανη πολέμησε κατά των Οθωμανών, στο πλευρό του καπετάνιου Αθανασίου Σκουρτανιώτη. Ο Αθανάσιος Σκουρτανιώτης γεννήθηκε στα Σκούρτα (Δερβενοχώρια) το 1793. Τα Δερβενοχώρια είχαν μικρή αυτονομία και διατηρούσαν μικρό σώμα μαχίμων ανδρών με αρχηγό τον Α. Σκουρτανιώτη κατά το διάστημα του ξεσηκωμού των Ραγιάδων. Πολλές φορές νίκησε τους Τούρκους της περιοχής στους οποίους το άκουσμα του ονόματός του προκαλούσε φόβο. Το αληθινό του επώνυμο ήταν Γάτσης αλλά ήταν πασίγνωστος ως Καπετάν Θανάσης.

Στο πλευρό του πολέμησε ο Λιαταναίος Ιωάννης Κιόκες ή Κιόκιος, αξιωματικός του Σκουρτανιώτου τιμώμενος από την Ελλάδα με το παράσημο του αγώνος και του σταυρού του Σωτήρος. Ο Κιόκιας συμμετείχε και τον Νοέμβριο του 1826, στις περιφερειακές συγκρούσεις, στη μάχη της Αράχωβας, υπό τον Αρχιστράτηγο Γεώργιο Καραϊσκάκη. Πέθανε στη Λιάτανη με το βαθμό ανωτέρου αξιωματικού της φάλαγγας. Με το βασιλικό διάταγμα της 20ης Μαΐου 1838 του χορηγήθηκε ο βαθμός του Ανθυπολοχαγού ως ανταμοιβή για τον αγώνα του υπέρ της ανεξαρτησίας και για τη προσφορά του κατά τη διάρκεια της πανούκλας στον Πόρο.

Επίσης αξιωματικός του Σκουρτανιώτη ήταν ο Λιαταναίος Ιωάννης Κουμπίτσας, ξακουστός για την φρόνηση και γενναιότητα του. Κατά τη στάση του Τζαμάλα Παπακώστα το 1848, υπηρετούσε υπό τις διαταγές του Γαρδικιώτη. Σκοτώθηκε στο Παλαιόκαστρο Φθιώτιδας σε σύγκρουση ανάμεσα σε κυβερνητικά στρατεύματα και στασιαστές.

Στη Λιάτανη πέθανε άτεκνος και ο Δημήτριος Γάτσης (Σκουρτανιώτης), αδερφός του καπετάνιου, αφού είχε χάσει το ένα του μάτι κατά τον αγώνα.

Διοικητικά στοιχεία

Ο Άγιος Θωμάς αναφέρεται επίσημα, μετά την Επανάσταση του 1821, με την παλιά του ονομασία Λιάτανη, να ορίζεται έδρα του δήμου Τανάγρας (μέχρι το 1842). Το 1912 ορίστηκε έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας και το 1929 μετονομάστηκε σε Άγιο Θωμά. Σύμφωνα με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποτελεί την κοινότητα, που ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Οινοφύτων του Δήμου Τανάγρας και σύμφωνα με την απογραφή 2021 απογράφησαν 1.131 κάτοικοι ενώ με αυτήν του 2011 είχε 1.292 κατοίκους.

Δείτε επίσης: Κοινότητα Αγίου Θωμά

Οικονομία

Οι κάτοικοι του χωριού από την ίδρυσή του ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Δεν λείπουν βέβαια και τα υποστηρικτικά επαγγέλματα, όπως σιδεράδες, πεταλωτήδες, γανωτές οικιακών σκευών, παντοπώλες σε κλίμακα ανάλογη του πληθυσμού. Από τη δεκαετία του 1960, όπου η λεκάνη του Ασωπού αρχίζει να βιομηχανοποιείται, αρκετοί νέοι στρέφονται στη βιομηχανική εργασία, όπου απασχολούνται κατά κύριο λόγο έως σήμερα. Κύρια παραγωγή σε αγροτικά προϊόντα είναι το ελαιόλαδο από τον ελαιώνα του χωριού, καθώς βρώσιμες ρίζες, όπως πατάτες και καρότα. Τα τελευταία χρόνια δοκιμάζονται και νέες καλλιέργειες: βαμβάκι, καπνά και ροδιές.

Κλιματολογικά στοιχεία

Κλιματικά δεδομένα National Observatory of Athens (Thiseio), 107 m asl (1971-2000),(1961-1990)rain
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	11.6	12.7	14.4	19.3	24.1	28.9	32.1	31.9	27.8	22.4	17.3	13.3	21,32
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	4.9	5.3	6.5	9.9	14.1	18.2	21 (70)	20.9	17.5	13.7	10.2	6.8	12,42
Υετός mm (ίντσες)	68	59	57	33	25	15	7	8	19	59	66	84	500
Πηγή: The climate data agency

Αξιοθέατα

• Ο λόφος της Αρχαίας Τανάγρας.
• Το εξωκλήσι του Αγίου Θωμά, δίπλα στον Ασωπό ποταμό, του 12ου αιώνα μ.Χ.
• Η σπηλιά με το στεφάνι και το εξωκλήσι της Λιατανιώτισσας
• Ο Προφήτης Ηλίας με τη μεγάλη βρύση.
• Το εξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου
• Το μοναστήρι της Ανάληψης στον δρόμο προς τα Σκούρτα.
• Το ησυχαστήριο «Η μήτηρ του Ηγαπημένου» στο Κλειδί.

Αθλητισμός

• Α.Ο. Αγίου Θωμά (1977-2010;), ποδόσφαιρο
• Α.Ο. Κεραυνός Αγίου Θωμά (2014), ποδόσφαιρο

Όμορα χωριά

Όμορα χωριά
Σχηματάρι	Οινόη	Οινόφυτα
Ασωπία
Κλειδί	Σκούρτα	Αυλών

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστότοπος με πληροφορίες για το χωριό