Φοίνικες (αρχαίος λαός): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι '''Φοίνικες''' ή '''Σιδώνιοι''' ήταν αρχαίος [[Σημιτικές γλώσσες|σημιτικός]] λαός που έζησε στη βόρεια [[Χαναάν]], στην παραλιακή πεδιάδα μήκους περ. 200 χλμ και πλάτους μόλις 30 χλμ του σημερινού [[Λίβανος|Λιβάνου]] -τμήμα της αρχαίας χώρας ανήκει σήμερα και στο [[Ισραήλ]] και στη [[Συρία]]. Κατά τον [[Ηρόδοτος|Ηρόδοτο]] και τον [[Στράβων]]α προήλθαν από την [[Ερυθρά θάλασσα]] και εγκαταστάθηκαν στη λεγόμενη Φοινίκη γύρω στο [[2000 π.Χ.]], ωστόσο ως διακριτή πολιτισμική οντότητα άρχισαν να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους λαούς της Χαναάν γύρω στο [[1200 π.Χ.]]. Από τότε και έως το [[700 π.Χ.]] περίπου χρονολογείται η μέγιστη ακμή τους, κατά την οποία εξαπλώθηκαν σε όλη τη [[Μεσόγειο]] και πέρα από αυτήν, ιδρύοντας [[αποικία|αποικίες]], αναπτύσσοντας το [[εμπόριο]] και φέρνοντας σε επαφή τους πολιτισμούς όλης της Μεσογείου. Ανάμεσα στις πόλεις που άκμασαν ως κέντρα φοινικικού πολιτισμού συγκαταλέγονται η [[Τύρος]], η [[Σιδώνα]] και η [[Βύβλος]], οι οποίες υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Συνεχιστές του φοινικικού πολιτισμού στη δυτική Μεσόγειο, από τον 7ο αι. π.Χ., υπήρξαν οι [[Καρχηδόνα|Καρχηδόνιοι]], που αναδείχθηκαν σε ισχυρή ναυτική δύναμη και συγκρούστηκαν επανειλημμένα με τους Ρωμαίους ως την υποταγή τους σε αυτούς με το τέλος του [[Γ΄ Ρωμαιο-Καρχηδονιακός Πόλεμος|Γ΄ Καρχηδονιακού Πολέμου]] το [[146 π.Χ.]]. Παρότι οι ίδιοι κάτοικοι της περιοχής δεν διέθεταν επαρκείς πόρους για τα επιτεύγματά τους, από άλλες πηγές (κυρίως ελληνικές) είναι γνωστό ότι υπήρξαν εξαιρετικοί έμποροι και θαλασσοπόροι. Σε αυτούς επίσης ανάγεται η πλειονότητα των σημερινών αλφαβήτων, αφού μέσω κυρίως του ελληνικού και δευτερευόντως του [[Αραμαίοι|αραμαϊκού]], το αλφάβητό τους αποτέλεσε το θεμέλιο λίθων των σημερινών αλφαβήτων. Θεωρείται επίσης ότι προήγαγαν την εριουργία, την βαφική και τη βιομηχανία διαφανούς υάλου.

Μια δοξασία των Ελλήνων ήταν πως οι Φοίνικες πήραν το όνομά τους από τον μεγαλύτερο ήρωά τους και ιδρυτή του γένους τους, τον [[Φοίνιξ (μυθολογία)|Φοίνικα]]. Δεν αποκλείεται βέβαια να υπήρξε όντως κάποια σπουδαία προσωπικότητα στην περιοχή της σημερινής Μέσης Ανατολής που η δράση της να ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τους εκεί λαούς και που το όνομά της να έμοιαζε με το "Φοίνιξ", όμως η εκδοχή αυτή θεωρείται ελάχιστα πιθανή. Στη μυκηναϊκή γραφή οι Φοίνικες αναφέρονται ως "πονίκιοι"<ref>σε γραμμική Β στην Κρήτη</ref>. Αργότερα ο [[Εκαταίος ο Μιλήσιος|Εκαταίος]] τον 6ο π.Χ. αιώνα αναφέρει ότι η Φοινίκη παλιότερα καλείτο '''χνα''' (που παραπέμπει στο [[Χαναάν]]). Οι ίδιοι οι Φοίνικες αυτοαποκαλούνταν ''bani kan'an'', ''Παιδιά της Χαναάν'', όπως και οι Καρχηδόνιοι αργότερα<ref>ένα νόμισμα της Βύβλου που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο αναφέρει από τη μία πλευρά του τη λέξη Χαναάν, ο Αυγουστίνος Pl 34ο, 2096, αναφέρει ότι οι Καρχηδόνιοι αυτοαποκαλούνταν Χαναναίοι</ref>. Εντούτοις έγιναν γνωστοί με το όνομα ''Φοίνικες'' με το οποίο τους αποκαλούσαν οι [[Έλληνες]]. Η ονομασία αυτή, δανεισμένη κατά πάσα πιθανότητα από την [[Αρχαίααρχαία αιγυπτιακή γλώσσα]], σχετίζεται πιθανόν εξαρχής ή σίγουρα στη συνέχεια, με τις λέξεις ''φοῖνιξ'' και ''φοινός'', που σημαίνουν ''πορφυρός'' και ''πορφύρα''. Αυτές οι λέξεις χαρακτηρίζουν το χρώμα, τη χρωστική ουσία και το ύφασμα που βαφόταν με αυτή. Οι Φοίνικες ήταν δεινοί παραγωγοί τόσο του πορφυρού χρώματος από το θαλάσσιο όστρακο της [[πορφύρα]]ς όσο και των πορφυρών υφασμάτων, που ήταν πολύτιμα και περιζήτητα στη Μεσόγειο. Η λέξη "πονίκιοι" και "φοίνικες" μετά ( από την οποία προήλθε και η λατινική ''poenicus'' και μετά ''punic'' για τους πολίτες της [[Καρχηδόνα]]ςΚαρχηδόνας) προήλθε σύμφωνα με τις επικρατέστερες θεωρίες είτε από την αιγυπτιακή λέξη "φενχού" είτε από την "ποούν". Οι Αιγύπτιοι συγκεκριμένα θεωρούσαν τους Φοίνικες αποίκους που είχαν φτάσει στα ανατολικά παράλια της [[Μεσόγειος|Μεσογείου]] μεταναστεύοντας εκεί από τη σημερινή [[Σομαλία]] και καθώς ονόμαζαν την περιοχή στο κέρας της Αφρικής απέναντι από την Αραβία Poun ή Pount, έτσι αποκαλούσαν και τους Φοίνικες. Αλλη θεωρία όμως αποδίδει το "πονίκιοι" στην αιγυπτιακή λέξη "φενκχού", που σήμαινε ''ασιατικός'' αλλά και ''έμπορος ξυλείας'' (κάτι που είναι όντως πιθανόν να παραπέμπει στους Φοίνικες, αφού είχαν άφθονη ξυλεία σε αντίθεση με τους Αιγυπτίους που την εισήγαγαν).

Σημαντικότερες πόλεις των Φοινίκων ήταν η [[Βύβλος]] (σημερινό Τζουμπάιλ), η πόλη και νήσος [[Άραδος]] (σήμερα [[Αρουάντ]]) και η απεναντί της ηπειρωτική πόλη [[Αντάραδος]] (σημερινή [[Ταρτούς]]), η [[Σιδώνα]] (στα αραβικά Σαιντά), η [[Τύρος]] (στα αραβικά σήμερα Σούρ), το [[Κίτιο]] της [[Κύπρος|Κύπρου]], (η σημερινή [[Λάρνακα]]) και η [[Καρχηδόνα]] (σήμερα προάστιο της [[Τύνιδα]]ς). Παρότι οι ιστορικοί αναφέρονται στο "φοινικικό πολιτισμό" της περιοχής από το 1200 και μετά ή και πιο πριν, εντούτοις δεν είναι σαφές κατά πόσον οι Φοίνικες είχαν αίσθηση κοινής ταυτότητας. Ηταν οργανωμένοι σε πόλεις-κράτη, όπως και οι Έλληνες, αλλά πέρα από την εμπορική και ναυτική τους ικανότητα, λίγα είναι γνωστά για τον τρόπο ζωής τους. Κατά καιρούς οι πόλεις-κράτη συμμαχούσαν για να αποκρούσουν κοινούς εχθρούς, αλλά δεν είχαν στενότερες σχέσεις -είχαν μάλιστα και εχθρικές πολύ συχνά. Η διοίκηση ασκείτο από τον βασιλιά, με άλλα δύο κέντρα εξουσίας άγνωστης βαρύτητας, το ιερατείο και τη γερουσία. Φαίνεται πως στην περιοχή λειτουργούσαν τρεις συνασπισμοί ή κέντρα. Το βόρειο ήταν της πόλης της[[Άραδος| Αράδου]] (σε νησί) και της απέναντι πεδινής έκτασης με την πόλη Σιμύρα (ή Σιμήρα), το κεντρικό, που το αποτελούσε η [[Βύβλος]] (ή Γκέμπελ), η [[Βηρυτός]] και η [[Σιδώνα]], και τέλος το νότιο, που το αποτελούσε η [[Τύρος]] (σε νησί) με την Παλαιτύρο. Αργότερα στη βόρεια ομάδα προστέθηκε η [[Τρίπολις]] και στις άλλες η Άκη (Άκκο), η [[Αντάραδος]] πουη οποία στα ελληνιστικά χρόνια μετονομάσθηκε σε [[Πτολεμαϊδα]] και άλλες. Χρονολογικά άκμασε πρώτα η Βύβλος, μετά η Σιδών και τελευταία η Τύρος

Η φοινικική τέχνη επηρεάστηκε σημαντικά από την αιγυπτιακή και τη βαβυλωνιακή, αλλά επειδή ο λαός ήταν κατ εξοχήν εμπορικός, είχε μεγάλη παραγωγή (κυριολεκτικά βιομηχανική ως προς την ποσότητα) ειδών που είχαν ευρεία ζήτηση την εποχή εκείνη. Αυτό δεν επέδρασε πολύ θετικά στην ανάπτυξη της τέχνης. Επίσης τα βαρύγδουπα, μεγαλοπρεπή αλλά δίχως λεπτοδουλειά{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=}} πρότυπα των γειτονικών τους λαών δεν βοήθησαν ούτε τους Φοίνικες να δημιουργήσουν κάτι ξεχωριστό στην τέχνη. Στις φοινικικές πόλεις έχουν βρεθεί και έργα που μαρτυρούν σαφώς περισσότερη λεπτομέρειες και επεξεργασία από άλλων λαών. Επίσης έχουν βρεθεί και έργα ξεχωριστά και γενικά θεωρείται ότι επιμελούνταν με ιδιαίτερη τέχνη τις σαρκοφάγους τους. Η γλυπτική τους άκμασε ιδιαίτερα κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, όπως και οι άλλες τέχνες, έχει βρεθεί δε ένας Ερμής στη [[Σιδώνα]] που θεωρείται εξαιρετικό δείγμα της λεπτής τέχνης που άρχισε να αναπτύσσεται τότε στην περιοχή.

Όταν οι Αχαιοί έχασαν την εξουσία (περί το 1200 π.Χ.) οι Φοίνικες ξεχύθηκαν σε όλο το Αιγαίο για αλιεία κοχυλιών και όχι μόνον{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=}}. Τότε η Σιδώνα και η Τύρος έγιναν ουσιαστικά οι πρώτες "βιομηχανικές" πόλεις του αρχαίου κόσμου, καθώς εκατοντάδες άτομα ρίχνονταν στην επεξεργασία του εμπορικού αυτού είδους με την διεθνή κατανάλωση -όχι μόνον του χρώματος, αλλά κυρίως των εκλεκτών υφασμάτων που έβαφαν. Έκαναν διαμετακομιστικό τους κέντρο την Θάσο και άρχισαν να αναζητούν και [[χρυσός|χρυσό]] στα παράλια της Μικράς Ασίας. Οι Τύριοι αποφάσισαν επίσης η Φοινίκη να αναζητήσει και [[άργυρος|άργυρο]] και [[κασσίτερος|κασσίτερο]] στη [[Σικελία]] και στην [[Ισπανία]]. Οι τολμηροί θαλασσοπόροι πέρασαν και τα στενά του Γιβραλτάρ για να βρουν μέταλλα, και βρήκαν όντως στη Βρετανία και στις "Κασσιτερίδας νήσους" που δεν ξέρουμε ποιες ήταν. Για το εμπόριο με τη δυτική λεκάνη της Μεσογείου έχτισαν την [[Καρχηδόνα]] και τα [[Γάδειρα]] στην [[Ιβηρική]]. Επειδή όμως δεν δημιουργούσαν πολλές αποικίες αλλά απλώς μικρούς σταθμούς, δεν μπόρεσαν να στηρίξουν την διεθνή τους παρουσία. Ηδη από τον 9ο αιώνα οι Έλληνες τους απαγορεύουν να διαπλέουν το [[Αιγαίο πέλαγος]]{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=}} και σταδιακά οι Φοίνικες περιορίζονται στην Τύρο, με μοναδικό κέντρο δικό τους εκτός Φοινίκης, την [[Καρχηδόνα]].

Οι Φοίνικες στο μεταξύ πάντως δεν είχαν περιοριστεί στη θάλασσα. Είχαν και καραβάνια στη στεριά, που λειτουργούσαν με παρόμοιο τρόπο και συνέδεαν τη χώρα τους με τον Περσικό κόλπο αλλά και με την [[Κασπία Θάλασσα|Κασπία]]. Ουσιαστικά έλεγχαν όλο το διαμετακομιστικό εμπόριο. Στην ξηρά εμπορεύονταν [[αχάτης|αχάτη]], [[λίβανος|λίβανο]], [[όνυξ|όνυχα]], [[σμύρνα]] Αραβίας, [[μαργαριτάρι]]α, αρώματα, [[ελεφαντοστούνΕλεφαντόδοντο|ελεφαντοστό]], [[έβενος|έβενο]], φτερά [[στρουθοκάμηλος|στρουθοκαμήλου]], [[πίθηκος|πιθήκους]] από την [[Ινδία]] καθώς και [[μπαχαρικά]], [[μετάξι]] από την Κίνα, [[άσφαλτος|άσφαλτο]], [[λινό|λινά]] και [[βαμβακερό|βαμβακερά]] υφάσματα κ.α. Επίσης εμπορεύονταν και ανθρώπους καθώς ασκούσαν [[δουλεμπόριο]] με άτομα αφρικανικής καταγωγής.

Γύρω στο 880 π.Χ. είναι γνωστό ότι βασιλιάς στην Τύρο και τη Σιδώνα (επειδή είχε υποταγεί η μία στην άλλη) ήταν ο Ιθαβάαλ πουο οποίος, εκφράζοντας το εμπορικό και αντιπολεμικό πνεύμα του λαού του{{Εκκρεμεί παραπομπή|σχόλιο=}}, δέχτηκε να είναι φόρου υποτελής στον [[ΑσουρμπανιπάλΑσσουρμπανιπάλ]] των [[Ασσυρία|Ασσυρίων]] ώστε να αποφύγει τον πόλεμο.

Αργότερα, για να γλυτώσει από τον φόρο, η Φοινίκη συμμάχησε εναντίον του Σεναχερίβ των Ασσυρίων με τους [[Ιουδαίοι|Ιουδαίους]] και τους [[Αιγύπτιοι|Αιγύπτιους]], πόλεμος ο οποίος, όμως, έληξε με την καταστροφή της [[Τύρος|Τύρου]] το 702 π.Χ. Επωφελήθηκε τότε η [[Σιδώνα]] που έως τότε ήταν υποτελής της [[Τύρος|Τύρου]] και πήρε εκείνη την εξουσία των δύο μεγαλουπόλεων της εποχής. Όμως η παρακμή είχε αρχίσει και όταν τριάντα χρόνια αργότερα η Τύρος καταστράφηκε για δεύτερη φορά (τώρα από τον [[Ναβουχοδονόσωρ Β´|Ναβουχοδονόσορα]]), εκμεταλλεύτηκαν την ήττα της οι Έλληνες και συγκεκριμένα οι [[Ρόδος|Ρόδιοι]] και οι [[Μεγαρείς]] που κινήθηκαν για να προασπίσουν τα συμφέροντα των δικών τους αποικιών στην ευρύτερη περιοχή. Το ίδιο έκαναν και οι [[Αιγύπτιοι]] που επί της βασιλείας [[Άμασις Β' της Αιγύπτου|του Άμασιος]] (570-526) απέσπασαν από τους Φοίνικες την [[Κύπρος|Κύπρο]].

Εξαιτίας αυτής της σταθερής απειλής από την [[Αρχαία Αίγυπτος|Αίγυπτο]], οι Φοίνικες αποφάσισαν να συμμαχήσουν με τους [[Περσία|Πέρσες]] όταν ξέσπασε πόλεμος μεταξύ [[Καμβύσης Β΄ της Περσίας|Καμβύση]] και [[Άμασις Β' της Αιγύπτου|Αμάσιος]]. Όταν ο Καμβύσης νίκησε, σκέφτηκε να υποδουλώσει και τη γειτονική [[Καρχηδόνα]], την αμέσως επόμενη σημαντική πόλη στα παράλια της Βόρειας [[Αφρική]]ς, τότε όμως οι Φοίνικες αρνήθηκαν να του παραχωρήσουν τοτον στόλο τους.

Μετά την περσική κατοχή, η περιοχή πέρασε στον [[Μέγας Αλέξανδρος|Μέγα Αλέξανδρο]] και στη συνέχεια στους επιγόνους του. Μετά τους [[Δυναστεία των Πτολεμαίων|Πτολεμαίους]] η Φοινίκη περιήλθε στα χέρια των Ρωμαίων και ο [[Μάρκος Αντώνιος|Αντώνιος]] τη δώρισε στην [[Κλεοπάτρα Ζ΄ της Αιγύπτου|Κλεοπάτρα]], τότε βασίλισσα της [[Αρχαία Αίγυπτος|Αιγύπτου]]. Ο [[Αύγουστος]] ενοποίησε τη Φοινίκη με τη [[Συρία]] σε μία επαρχία, αλλά ο [[Αδριανός]] τις ξαναχώρισε, εκτείνοντας μάλιστα τα όρια της Φοινίκης και πέρα από τη [[Δαμασκός|Δαμασκό]].