Βικιπαίδεια

Πολυτονική γραφή της ελληνικής γλώσσας: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
→‎Αντικατάσταση από το μονοτονικό σύστημα: απευθείας παράθεση των εκφερόντων άποψη (βλ. Συζήτηση)
γενική επιμέλεια
Γραμμή 1:
{{Α-Ω}}
 
Η '''πολυτονική γραφή της ελληνικής γλώσσας''' ή αλλιώς το '''πολυτονικό σύστημα γραφής της ελληνικής γλώσσας''', χρησιμοποιεί μια ποικιλία τονικών σημείων και [[Πνεύμα (ορθογραφία)|πνευμάτων]], σε αντίθεση με το [[Μονοτονικό γραφή της ελληνικής γλώσσας|μονοτονικό σύστημα]]. Η πολυτονική [[ορθογραφία]] χρονολογείται από την [[Ελληνιστική περίοδος|Ελληνιστικήελληνιστική περίοδο]]<nowiki/> (323–30 π.Χ.) και βρισκόταν σε επίσημη χρήση στα κράτη της [[Ελλάδα]]ς και [[Κύπρος|Κύπρου]] και τους δημόσιους οργανισμούς τους έως και το 1982, οπότε καθιερώθηκε το μονοτονικό σύστημα, το οποίο είναι απλούστερο από το πολυτονικό και διατηρεί μόνο δύο κύρια σημεία: την οξεία και τα διαλυτικά.
 
Η πολυτονική ορθογραφία είναι το πρότυπο σύστημα ορθογραφίας για την [[Αρχαία ελληνική γλώσσα|Αρχαίααρχαία]] και [[Μεσαιωνική ελληνική γλώσσα|Μεσαιωνικήμεσαιωνική]] Ελληνική. Οι τόνοι της [[οξεία (ορθογραφία)|οξείας]] ( '''´''' ), της [[βαρεία (ορθογραφία)|βαρείας]] ( '''`''' ), και της [[περισπωμένη (ορθογραφία)|περισπωμένης]] (&nbsp;'''~'''&nbsp;) υποδηλώνουν διαφορετικούς τύπους [[τονισμός|τονισμού]] στην προφορά των λέξεων. Το [[πνεύμα (ορθογραφία)|πνεύμα]] της [[δασεία]]ς (&nbsp;῾&nbsp;) υποδηλώνει την παρουσία δασέως φθόγγου {{IPA|/h/}} πριν το γράμμα στο οποίο τοποθετείται, ενώ το πνεύμα της [[ψιλή]]ς (&nbsp;᾿&nbsp;) υποδηλώνει την απουσία δασύτητας.<ref name=":0">{{Cite web|url = http://www.scribd.com/doc/141560933/%CE%9D%CE%B5%CE%BF%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%93%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%A4%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%86%CF%85%CE%BB%CE%BB%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%A5%CE%A4%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%9F-1941-%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%84%CF%8D%CF%80%CF%89%CF%83%CE%B7-2002|title = Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής) Τριανταφυλλίδη ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟ-1941-Ανατύπωση-2002|date = |accessdate = |website = |publisher = |last = |first = }}</ref>
 
Ο μουσικός τόνος της Αρχαίαςαρχαίας Ελληνικήςελληνικής έχει αντικατασταθεί στη σύγχρονη [[ελληνική γλώσσα]] από δυναμικό τονισμό και ο δασύς φθόγγος {{IPA|/h/}} έχει εκλείψει. Έτσι, τα περισσότερα διακριτικά σημεία του πολυτονικού δεν έχουν φωνητική αξία και απλώς καταδεικνύουν την αρχαία ελληνική φωνολογία.
 
Η μονοτονική ορθογραφία είναι πλέον το επίσημο σύστημα για τη Νέα Ελληνική, σε χρήση από το κράτος, τους περισσότερους εκδοτικούς οίκους και ΜΜΕ, καθώς και τη δημόσια εκπαίδευση (με εξαίρεση το μάθημα των αρχαίων ελληνικών). Περιέχει τον τόνο (&nbsp;'''΄'''&nbsp;), που υποδηλώνει την τονιζόμενη συλλαβή και το σημείο των [[Διαλυτικά (ορθογραφία)|διαλυτικών]] ( ¨ ), για την παρουσία [[φθόγγος|διφθόγγου]] (π.χ.: ''παϊδάκια'', όπου τα α και ι συναποτελούν δίφθογγο /ai/, ενώ: ''παιδάκια'', όπου το αι /e/ είναι απλό δίψηφο φωνήεν. Ο τόνος και τα διαλυτικά μπορούν επίσης να συνδυαστούν ( ΅ ) στο ίδιο γράμμα, π.χ.: ''ταΐζω''.<ref name=":0" />
Γραμμή 12:
{{See also|Ελληνικό αλφάβητο}}
[[File:Athenian decree.jpg|thumb|250x250px|Λεπτομέρεια μαρμάρινης στήλης με επιγραφή ψηφίσματος της [[Αθηναϊκή δημοκρατία|Αθηναϊκής βουλής]], 440–425 π.Χ., [[Επιγραφικό μουσείο]], [[Αθήνα]]]]
Το αρχικό [[ελληνικό αλφάβητο]] δεν διέθετε σημεία στίξης και πεζά γράμματα, ούτε καν κενά διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις. Οι πρώτες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου εμφανίζονται τον 8ο αιώνα π.Χ. (η προγενέστερη [[Γραμμική Β΄|Γραμμική Β´]] ήταν διαφορετικού τύπου σύστημα γραφής της ελληνικής γλώσσας). Έως το 403 π.Χ., οι διάφορες παραλλαγές του ελληνικού αλφαβήτου ήταν σε χρήση στις διάφορες [[πόλεις-κράτη]], βασίλεια, και [[Δεύτερος ελληνικός αποικισμός|ελληνικές αποικίες]]. Το 403 π.Χ., οι [[Αθηναίοι]] αποφάσισαν να χρησιμοποιούν εφεξής το ιωνικό αλφάβητο. Με τη διάδοση της [[Ελληνιστική Κοινή|Ελληνιστικήςελληνιστικής Κοινήςκοινής]], η οποία αποτελεί μετεξέλιξη της [[Αττική διάλεκτος|αττικής διαλέκτου]], η ιωνική μορφή του αλφαβήτου επισκίασε τις υπόλοιπες εκδοχές του. Παρόλα αυτά, το ιωνικό αλφάβητο εξακολουθούσε να γράφεται με κεφαλαία γράμματα.
 
===Πνεύματα===
Το δασύ και το ψιλό πνεύμα άρχισαν να χρησιμοποιούνται κατά την [[κλασική εποχή|Κλασικήκλασική περίοδο]], για τη γραφική αναπαράσταση της παρουσίας ή απουσίας του δασέως φθόγγου {{IPA|/h/}} της αττικής διαλέκτου, της οποίας η προηγούμενη μορφή αλφαβήτου χρησιμοποιούσε το γράμμα ήτα (Η) για να αναπαριστά τον μακρό φθόγγο /ē/. Ο δασύς φθόγγος δηλωνόταν επίσης με το Η, στα κείµενα της αττικής διαλέκτου, μέχρι την επισηµοποίηση του ευκλείδειου αλφαβήτου (403 π.Χ.). Τότε το Η χρησιµοποιήθηκε για να δηλώσει αποκλειστικά τον μακρό φθόγγο /ē/, αφού για ένα διάστηµα δήλωνε συγχρόνως τη δασύτητα (/h/), το /ē/, ακόµη και τον βραχύ φθόγγο /ĕ/· π.χ.: ΗΡΑΚΛΗΣ (/hēraklēs/, Ἡρακλῆς), αλλά και: ΗΕΡΜΕΣ (/hermēs/, Ἑρμῆς), γεγονός που γεννούσε δυσχέρειες στην ανάγνωση. Η σύγχυση υπερκεράστηκε στις διαλέκτους της Κάτω Ιταλίας, με τη χρήση του ├ για τη δήλωση του δασέος πνεύµατος (├ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ├ΗΜΕΡΑ, ├ΩΡΑΙ). Το σηµείο αυτό υιοθετήθηκε και από τους αρχαίους γραµµατικούς, που δήλωσαν με το ├ τον δασύ φθόγγο, όταν άρχισαν να δηλώνουν και τα σηµεία των τόνων. Οπωσδήποτε, γενίκευση της δηλώσεως του δασέος πνεύµατος και της έλλειψής του (του ψιλού με το ┤) έχουµε – όπως και για τους τόνους – μόλις τον 9ο αι. στο [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζάντιο]].<ref name=":0" /> 
 
===Τόνοι===
Κατά την Ελληνιστικήελληνιστική περίοδο, τον 3ο αιώνα π.Χ., ο [[Αριστοφάνης ο Βυζάντιος]] εισήγαγε και πρωτοχρησιμοποίησε τα πνεύματα και τους τόνους, ακανόνιστα αρχικά, για τη διάκριση κυρίως οµόγραφων τύπων που διαφοροποιούνταν μόνο τονικά ή με την παρουσία δασέος πνεύµατος (''νόµος – νοµός, ποιῆσαι – ποιήσαι, ὅρος – ὄρος, ἣ – ἢ''). Με την πάροδο τού χρόνου, όσο υποχωρούσε η διάκριση τής προσωδίας και των τόνων (με παράλληλη σίγηση τού δασέος πνεύµατος), τα τονικά σηµεία και τα πνεύµατα προσλάµβαναν λειτουργική και διαφοροποιητική σηµασία. H χρήση των τονικών σημείων άρχισε να διαδίδεται, έως ότου καθιερώθηκε πλήρως στις αρχές του Μεσαίωνα. Δεν ήταν παρά τον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν τα πνεύματα και οι τόνοι έκαναν την εμφάνισή τους στα κείμενα των παπύρων. Η ανάγκη για τα συγκεκριμένα τονικά σημεία δημιουργήθηκε από τη βαθμιαία απόκλιση μεταξύ προφοράς και γραφής.<ref name=":0" />
 
===Κεφαλαιογράμματη γραφή===
Γραμμή 25:
===Βαρεία===
[[Αρχείο:Lascaris-epitome-1476.jpg|thumb|363x363px|Το πρώτο ελληνικό βιβλίο: η ''Ἐπιτομὴ'' του [[Κωνσταντίνος Λάσκαρις|Κωνσταντίνου Λάσκαρι]] με χαρακτήρες του [[Δημήτριος Δαμιλάς|Δημητρίου Δαμιλά]], Μιλάνο, 1476]]
Έως τηντη [[Βυζαντινή αυτοκρατορία|Βυζαντινήβυζαντινή περίοδο]], είχε πλήρως καθιερωθεί ο σύγχρονος κανόνας που δηλώνει πως η οξεία μετατρέπεται στην τελευταία συλλαβή σε βαρεία ''(''εκτός αν έπεται σημείο στίξης ή εγκλιτική λέξη'')''. Ορισμένοι συγγραφείς έχουν υποστηρίξει πως αρχικά η βαρεία δημιουργήθηκε για να υποδηλώσει την απουσία τόνου και πως ο σύγχρονος κανόνας είναι, κατά την άποψή τους, μια καθ' όλα ορθογραφική σύμβαση. Αρχικά, διάφορες προκλιτικές λέξεις έχαναν τον τόνο τους πριν από άλλη λέξη και λάμβαναν τη βαρεία, αργότερα δε αυτό γενικεύτηκε σε όλες τις λέξεις με την ίδια ορθογραφία. Άλλοι πάλι θεωρούν πως η βαρεία ήταν γλωσσολογικά γνήσια ηχητική αναπαράσταση και δήλωνε τροποποίηση του οξέος τονισμού στο τέλος της λέξης.<ref>{{en}} {{Cite book |last=Probert |first=Philomen |year=2006 |title=Ancient Greek accentuation |location=New York |publisher=Oxford University Press |isbn= 9780199279609 |page=59 }}</ref><ref>{{en}} {{Cite book |last=Devine |first=Andrew M. |first2=Laurence D. |last2=Stephens |year=1994 |title=The prosody of Greek speech |location=New York |publisher=Oxford University Press |isbn=0-19-508546-9 |page=180 }}</ref><ref>{{en}} {{Cite book |last = Allen|first = William S.|year = 1987|title = Vox graeca|location = London|publisher = Cambridge University Press|pages = 124–130|url = https://books.google.co.uk/books?id=yws4Zey-ZnYC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>
 
===Δυναμικός τόνος===
Γραμμή 39:
</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.polytoniko.org/apofth.php|title = Ἀποφθέγματα}}</ref> Μάλιστα, κατά τον Γ. Γιατρομανωλάκη, η εφαρμογή του μονοτονικού ήταν για εθνική μειοδοσία<ref name=":2" />.
 
Έτσι, παρόλο που το πολυτονικό σύστημα δεν υπήρχε στην αττική διάλεκτο της Κλασικήςκλασικής περιόδου, υπάρχει η άποψη πως τα σύγχρονα ελληνικά, ως συνέχεια των [[Μεσαιωνική ελληνική γλώσσα|μεσαιωνικών ελληνικών]], θα πρέπει να συνεχίσουν τις ορθογραφικές συμβάσεις τους. Για παράδειγμα, για τη δασεία έχει υποστηριχθεί ότι χρησιμεύει στην κατανόηση των λέξεων, καθώς το τελικό σύμφωνο του πρώτου συνθετικού αλλάζει σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν ακολουθεί δασυνόμενη λέξη ως δεύτερο συνθετικό. Παραδείγματα: κα'''χ'''ύποπτος: κακ(ός) + <u>ὕ</u>ποπτος, ἀ'''φ'''οπλισμός : ἀπ(ό) + <u>ὁ</u>πλισμός, κά'''θ'''οδος = κατ(ά) + <u>ὁ</u>δός κλπ. Σε ξένες γλώσσες,οι οποίες δανείστηκαν ελληνικές λέξεις (ευρωπαϊκές μέσω της λατινικής, καθώς και άλλες), διατηρείται η η δασεία στην ορθογραφία τους. Λ.χ.: '''''h'''istory'', ''historie'', ''historia'' < ''ἱστορία''.<ref>F. Adrados, ''Ιστορία της Ελληνικής γλώσσας'', ''Από τις απαρχές ώς τις μέρες μας'', εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2010, Β΄ μέρος, κεφ. 1.</ref> Κατά τους Ν. Σαραντάκο και Β. Βασιλείου, η γνώση της δασείας δεν βοηθά γιατί, όταν μιλάμε, χρησιμοποιούμε λέξεις που έχουμε απομνημονεύσει και όχι κανόνες δάσυνσης, όπως δείχνουν τα παραδείγματα λέξεων όπου το τελικό σύμφωνο του πρώτου συνθετικού δεν αλλάζει παρ' όλο που ακολουθεί δασυνόμενο δεύτερο συνθετικό (π.χ. αν'''τ'''ηλιακό, '''τ'''ώρα, πάνω α'''π'''<nowiki/>' όλα, πεν'''τ'''έξι, κα'''τ'''αϊδρωμένος).<ref>Σαραντάκος, Νίκος. ''[https://sarantakos.wordpress.com/2010/03/17/polyton1/ Πολυτονικό για διακοσμητικούς λόγους]'', 17 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε 6 Φεβρουαρίου 2020.</ref><ref>Σαραντάκος, Νίκος. ''[https://sarantakos.wordpress.com/2016/08/25/polytoniko/ Ἀπετάξω τῷ πολυτονικῷ; (άρθρο του Βενέδικτου Βασιλείου)]'', 25 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε 6 Φεβρουαρίου 2020.</ref>
 
 
 
Για τη βαρεία έχει εκφραστεί η άποψη πως βοηθάει στην καλύτερη διάκριση ορισμένων λέξεων και συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση του συντακτικού. Παραδείγματα: ο σύνδεσμος «γιατὶ» παίρνει οξεία όταν είναι ερωτηματικὸς και βαρεία όταν είναι αναφορικός, οι λέξεις νὰ και γιὰ παίρνουν βαρεία όταν είναι αναφορικοὶ σύνδεσμοι και οξεία όταν είναι δεικτικοί, οι αντωνυμίες ποιός, ποιά, ποιό, παίρνουν βαρεία όταν είναι αναφορικές και οξεία όταν είναι ερωτηματικές, "τί" με οξεία είναι ερωτηματικό, ενώ "τὶ" με βαρεία είναι αιτιολογικό. Με την παρουσία της βαρείας δίδεται η δυνατότητα εμφαντικών οξυτονισμών που υποβοηθούν την ανάγνωση και, σε συνδυασμό με μη τονισμένες λέξεις (μα γραμματικώς τονιζόμενες), καταδεικνύουν το μετρικό χασοτόνισμα, ένα γλωσσικό μηχανισμό που δεν εξαντλείται στον στιχηρό λόγο.<ref>Θρασύβουλος Σταύρου, ''Νεοελληνικὴ Μετρική'', Ἰνστιτοῦτον Νεοελληνικῶν Σπουδῶν-Ἵδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 1974, σελ. 20-5.</ref><ref>Λ.χ. από το δημοτικό τραγούδι της ''Λιογέννητης'': ''Καὶ πάλι ναι καὶ πάλι '''ὀ'''χι καὶ πάλι σὰ μοῦ δόξῃ.''Βλ. Ρ. Η. Σ. Ἀποστολίδη, ''Ἀνθολογία τῆς Νεοελληνικῆς Γραμματείας: Ἡ Ποίηση'', Τὰ Νέα Ἑλληνικά, Ἀθῆναι 1970,τόμ. Α΄, σελ. λ΄· 255.</ref>
Γραμμή 50 ⟶ 48 :
Η χρήση του πολυτονικού συστήματος δεν συνδέεται απαραίτητα με τη χρήση παλαιότερων μορφών της γλώσσας, όπως η καθαρεύουσα και τα αρχαία και συχνά συναντάται σε κείμενα γραμμένα στη νέα ελληνική γλώσσα, ακόμη και στη δημοτική. Διάφοροι ιδιώτες, σύλλογοι, ιδρύματα και εκδότες συνεχίζουν τη χρήση του, με ή χωρίς τη βαρεία καθώς δεν απαγορεύεται η υιοθέτησή του από τους πολίτες στη δημόσια και ιδιωτική τους ζωή.<ref>{{Cite web|url = http://www.hellenicparliament.gr/Praktika/Synedriaseis-Olomeleias?sessionRecord=65bb359c-16ac-4d24-baa4-fd343f3232a1|title = Βουλή των Ελλήνων - Περίοδος: ΙΑ, Σύνοδος: Β΄, Συνεδρίαση: Ι΄ 14/10/2005 - Β 13β - Μαριέττα Γιανάκου Κουτσίκου}}</ref>
 
Η [[Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος]] και οι εκκλησίες και πατριαρχεία ανά τον κόσμο που χρησιμοποιούν ως λειτουργική γλώσσα την [[Ελληνιστική Κοινή|ελληνιστική κοινή]] ''–'' γλώσσα των Ευαγγελίων ''–'' εξακολουθούν να κάνουν χρήση της πολυτονικής ορθογραφίας, όπως και η καθημερινή εφημερίδα της [[Αθήνα]]ς, [[Εστία (εφημερίδα)|Εστία]], η οποία κάνει χρήση της [[καθαρεύουσα]]ς.
 
Μερικά εγχειρίδια μάθησης αρχαίων ελληνικών εξακολουθούν να κάνουν χρήση των πνευμάτων, ενώ κάποια άλλα τα παραλείπουν και διατηρούν μόνο τους τόνους, ώστε να απλοποιήσουν τη μάθηση.<ref>{{en}} {{cite book |last=Betts |first=G. |title=Teach Yourself New Testament Greek |publisher=Teach Yourself Books |location=London |year=2004 |ISBN=0-340-87084-2 }}</ref>
Γραμμή 57 ⟶ 55 :
Τα πολυτονικά ελληνικά χρησιμοποιούν πολλά διαφορετικά τονικά σημεία σε διάφορες κατηγορίες. Κατά την εποχή που χρησιμοποιούνταν τα αρχαία ελληνικά, καθένα από αυτά τα σημεία υποδήλωνε μια σημαντική διαφοροποίηση στην προφορά του λόγου.
 
Η μονοτονική ορθογραφία των σύγχρονων ελληνικών χρησιμοποιεί μόνο δύο σημεία, τον τόνο και τα διαλυτικά, τα οποία μερικές φορές συνδυάζονται. Το αρχικό {{IPA|/h/}} δεν προφέρεται πλέον, και έτσι τα πνεύματα της δασείας και της ψιλής δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Η διαφοροποίηση της προφοράς ανάλογα με το ποιος από τους τρεις τόνους χρησιμοποιείται έχει επίσης εξαφανιστεί, και το μόνο που απομένει είναι ένας δυναμικός τονισμός. Η υπογεγραμμένη ήταν ένα, διακριτικό σημείο, το οποίο εφευρέθηκε για να υποδηλώσει ένα ετυμολογικό φωνήεν το οποίο δεν προφερόταν πλέον, έτσι, καταργήθηκε επίσης.
{| class="wikitable"
! Οξεία !! Οξεία,<br>Διαλυτικά !! Διαλυτικά
Γραμμή 81 ⟶ 79 :
(διαφορετικές μορφές)
|}
{{See also|Προφορά της κλασικής Αρχαίαςαρχαίας Ελληνικήςελληνικής γλώσσας}}
Οι τόνοι τοποθετούνται σε ένα τονισμένο φωνήεν ή στο τελευταίο από τα δύο φωνήεντα ενός διφθόγγου (π.χ. ''ά'' στην πρώτη περίπτωση, αλλά ''αί ''στην δεύτερη) και στα αρχαία ελληνικά υποδήλωναν τρόπους έντασης του τονισμού. Η ακριβής φύση των τρόπων δεν είναι βέβαιη, αλλά η γενική τους χρήση είναι γνωστή.<ref name=":0" />
 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Πολυτονική_γραφή_της_ελληνικής_γλώσσας"