|
Η '''Σφακτηρία''' είναι [[βραχονησίδα]] της [[Μεσσηνία|Μεσσηνίας]] στο νότιο [[Ιόνιο πέλαγος]] και συγκεκριμένα κοντά στην [[Πύλος|Πύλο]], μπροστά στο φυσικό της λιμάνι. Έχει έκταση 3,5 km<sup>2</sup>. Κατέχει στρατηγική θέση σ' ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της [[Ελλάδα|Ελλάδας]] και ιδιαίτερα της [[Πελοπόννησος|Πελοποννήσου]]. Το γεγονός αυτό συνετέλεσε στο να εξελιχθούν αρκετά ιστορικά γεγονότα στην περιοχή, όπως πολεμικές συγκρούσεις κατά τα αρχαία χρόνια, όπως επίσης και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας . Σήμερα υπάγεται στο Δήμο της Πύλου.
==Ιστορικά στοιχεία==
===Ομηρικοί χρόνοι===
Κατά τους Ομηρικούς χρόνους ή και παλαιότερα οι Πύλιοι (που συμμετείχαν στον [[Τρωικός πόλεμος|Τρωικό πόλεμο]] υπό τον [[Νέστορας|Νέστορα]]) οχύρωσαν το βόρειο (και καταλληλότερο για κάτι τέτοιο) άκρο της βραχονησίδας με ένα [[φρούριο]].
===Κλασικοί χρόνοι===
Κατά τον 7<sup>ο</sup>έβδομο χρόνο του [[Πελοποννησιακός Πόλεμος|Πελοποννησιακού πόλεμου]] (424 π.Χ.), η Σφακτηρία έγινε θέατρο αιματηρού αγώνα ανάμεσα στους [[Σπάρτη|Σπαρτιάτες]] και στους [[Αθήνα|Αθηναίους]]:<br />.
Αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο [[στρατηγός]] [[Δημοσθένης]], ο οποίος παρέπλεε τη Δυτική Πελοπόννησο με 5 [[Τριήρης|τριήρεις]], τυπικά προς ενίσχυση της μεγαλύτερης αθηναϊκής μοίρας υπό το στρατηγό [[Ευρυμέδοντας|Ευρυμέδοντα]] στη [[Ζάκυνθος|Ζάκυνθο]]. Η επίσημη αποστολή των δυο στρατηγών ήταν να πλεύσουν στην [[Κέρκυρα]], ώστε να την ενισχύσουν ενάντια σε νέα απόπειρα του πελοποννησιακού στόλου, (κυρίως του [[Κόρινθος|κορινθιακού]]). Ωστόσο ο Δημοσθένης είχε ένα άλλο σχέδιο στο μυαλό του, το οποίο εφάρμοσε, μάλλον εκβιαστικά: εισήλθε στον Κόλπο του Ναυαρίνου και αποβίβασε, σε μια φυσική οχυρή προεξοχή, ακριβώς απέναντι από το βόρειο άκρο της Σφακτηρίας, οπλισμένο το σύνολο των πληρωμάτων των πλοίων του: 900 ελαφρά οπλισμένους "ερέτες" (κωπηλάτες) [(900 = 180 × 5): είναι ασαφές τι ακριβώς οπλισμό έφεραν], που προέρχονταν από την τάξη των [[θήτες|θητών]], καθώς επίσης και 150 [[οπλίτες]] (150 = 30 × 5, μετά τις μετατροπές επί [[Κίμων|Κίμωνα]] όπου η μάχιμη δύναμη των αθηναϊκών τριήρεων αυξήθηκε από 14 σε 30 οπλίτες) και 20 [[τοξότες]] (20 = 5 × 4, από 4 που ήταν ο παραδοσιακός αριθμός τοξοτών στις αθηναϊκές τριήρεις). Συνολικά είχε δηλαδή δύναμη 1.076 ανδρών (μαζί με τους 5 τριήραρχους και τον εαυτό του). Διέταξε μάλιστα την οχύρωση του στενότατου ισθμού που χώριζε το ακρωτήριο αυτό από την ενδοχώρα. ▼Αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο [[στρατηγός]] [[Δημοσθένης (στρατηγός)|Δημοσθένης]], ο οποίος παρέπλεε τη δυτική Πελοπόννησο με πέντε [[Τριήρης|τριήρεις]], τυπικά προς ενίσχυση της μεγαλύτερης αθηναϊκής μοίρας υπό το στρατηγό [[Ευρυμέδοντας|Ευρυμέδοντα]] στη [[Ζάκυνθος|Ζάκυνθο]]. Η επίσημη αποστολή των δυο στρατηγών ήταν να πλεύσουν στην [[Κέρκυρα]], ώστε να την ενισχύσουν ενάντια σε νέα απόπειρα του πελοποννησιακού στόλου, κυρίως του [[Κόρινθος|κορινθιακού]].
▲Αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο [[στρατηγός]] [[Δημοσθένης]], ο οποίος παρέπλεε τη Δυτική Πελοπόννησο με 5 [[Τριήρης|τριήρεις]], τυπικά προς ενίσχυση της μεγαλύτερης αθηναϊκής μοίρας υπό το στρατηγό [[Ευρυμέδοντας|Ευρυμέδοντα]] στη [[Ζάκυνθος|Ζάκυνθο]]. Η επίσημη αποστολή των δυο στρατηγών ήταν να πλεύσουν στην [[Κέρκυρα]], ώστε να την ενισχύσουν ενάντια σε νέα απόπειρα του πελοποννησιακού στόλου, (κυρίως του [[Κόρινθος|κορινθιακού]]). Ωστόσο ο Δημοσθένης είχε ένα άλλο σχέδιο στο μυαλό του, το οποίο εφάρμοσε, μάλλον εκβιαστικά: εισήλθε στον Κόλπο του Ναυαρίνου και αποβίβασε, σε μια φυσική οχυρή προεξοχή, ακριβώς απέναντι από το βόρειο άκρο της Σφακτηρίας, οπλισμένο το σύνολο των πληρωμάτων των πλοίων του: 900 ελαφρά οπλισμένους "ερέτες " (κωπηλάτες ) [(900που = 180 × 5):όμως είναι ασαφές τι ακριβώς οπλισμό έφεραν], που προέρχονταν από την τάξη των [[θήτες|θητών]], καθώς επίσης και 150 [[οπλίτες]] (150 = 30 × 5, μετά τις μετατροπές επί [[Κίμων|Κίμωνα]] όπου η μάχιμη δύναμη των αθηναϊκών τριήρεων αυξήθηκε από 14 σε 30 οπλίτες) και 20 [[τοξότες]] (20 = 5 × 4, από 4 που ήταν ο παραδοσιακός αριθμός τοξοτών στις αθηναϊκές τριήρεις). Συνολικά είχε δηλαδή δύναμη 1.076 ανδρών (μαζί με τους 5πέντε τριήραρχους και τον εαυτό του). Διέταξε μάλιστα την οχύρωση του στενότατου ισθμού που χώριζε το ακρωτήριο αυτό από την ενδοχώρα . Το έδαφος βόρεια του ισθμού ήταν δύσβατο και ελώδες, ενώ νότια ομαλό και αμμώδες. Η κατάληψή του ήταν μια ριψοκίνδυνη κίνηση εκ μέρους των Αθηναίων.
Η Σφακτηρία ανήκε στη Σπάρτη, καθώς είχε κατακτήσει από τον 7ο π.Χ. αιώνα τη Μεσσηνία, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της ήταν [[είλωτες]] ή έστω [[περίοικοι]]. Η υπακοή τους στους Σπαρτιάτες ήταν αμφίβολη και καθώς είχαν σχετικά πρόσφατα συντριβεί κατά τον [[Μεσσηνιακοί Πόλεμοι|Γ' Μεσσηνιακό Πόλεμο]] και υπήρχε ο κίνδυνος να επαναστατήσουν.
Οι Σπαρτιάτες δεν αντιλήφθηκαν γρήγορα την κίνηση των Αθηναίων να αποβιβαστούν στη Σφακτηρία. Πρώτοι ανακάλυψαν το αθηναϊκό απόσπασμα κάποιοι Μεσσήνιοι, οι οποίοι πλησίασαν κρυφά, αλλά φιλικά τους Αθηναίους. Τους ενίσχυσαν με εφόδια και με έναν μικρό αριθμό πρόχειρα οπλισμένων ανδρών που επέλεξαν μεταξύ αυτών που ήταν ανύπαντροι ώστε να αποφύγουν τα σπαρτιατικά αντίποινα.
Η αντίδρασή τουςτων Σπαρτιατών ήταν η αναμενόμενη:αποστολή έσπευσε στην περιοχή ένα σημαντικό απόσπασμα του σπαρτιατικού Στρατού,αποσπάσματος που στρατοπέδευσε στην αμμώδη παραλία νότια του ακρωτηρίου. Ύστερα από λίγες ημέρες κατέφτασε και μοίρα 40 τριήρεων του Πελοποννησιακού Στόλου. Για να γίνει δε στενότερος ο αποκλεισμός των Aθηναίων πήραν την ολέθρια γι' αυτούς (όπως αποδείχθηκε αργότερα), απόφαση και αποβίβασαν μια φρουρά περίπου 600 Σπαρτιατών στη Σφακτηρία. Εν τω μεταξύ, πριν ακόμη ολοκληρωθεί πλήρως ο ναυτικός αποκλεισμός, ο Δημοσθένης πρόλαβε και έστειλε 2δύο τριήρεις στη Ζάκυνθο, ζητώντας (εκβιαστικά στην ουσία) ενισχύσεις από την εκεί κύρια αθηναϊκή μοίρα υπό τον Ευρυμέδοντα. Το αποτέλεσμα ήταν να αναγκαστεί να σπεύσει προς βοήθεια το ταχύτερο, ενώ, λόγω του συνδυασμού φυσικής και τεχνητής οχύρωσης, οι από ξηράς και θάλασσας επιθέσεις των Πελοποννησίων αποκρούστηκαν με λίγες απώλειες εκατέρωθεν. Κατά τη διάρκεια δε της θαλάσσιας απόπειρας ο Δημοσθένης διέταξε την πυρπόληση των 3 υπόλοιπων τριηρεών του, όταν αυτές είχαν σχεδόν κυριευθεί από τους εχθρούς. Όταν τελικά η ενίσχυση υπό τον Ευρυμέδοντα έφτασε (20 τριήρεις) επιτέθηκε στον αριθμητικά υπέρτερο πελοποννησιακό στόλο και τον εκμηδένισε χάρη στην ανώτερη ναυτική ικανότητα των αθηναϊκών πληρωμάτων. Όταν ο Ευρυμέδοντας έξαλλος αποβιβάστηκε στο ακρωτήρι καταφερόμενος στο Δημοσθένη (γιατί όλα αυτά δεν ήταν στα επίσημα σχέδια), ο Δημοσθένης απλά του έδειξε τη Σφακτηρία και τους αποκλεισμένους πλέον εκεί Σπαρτιάτες. Ο Ευρυμέδοντας σάστισε αρχικά, αλλά σύντομα κατάλαβε το σχέδιο και την ευκαιρία που παρουσιαζόταν για την Αθήνα. ▼
Κατά τη διάρκεια της θαλάσσιας απόπειρας ο Δημοσθένης διέταξε την πυρπόληση των τριών υπόλοιπων τριηρεών του, όταν αυτές είχαν σχεδόν κυριευθεί από τους εχθρούς. Όταν τελικά η ενίσχυση υπό τον Ευρυμέδοντα έφτασε (20 τριήρεις) επιτέθηκε στον αριθμητικά υπέρτερο πελοποννησιακό στόλο και τον κατέβαλε χάρη στην ανώτερη ναυτική ικανότητα των αθηναϊκών πληρωμάτων. Όταν ο Ευρυμέδοντας αποβιβάστηκε στο ακρωτήρι καταφερόμενος στο Δημοσθένη γιατί όλα αυτά δεν ήταν στα επίσημα σχέδια, ο Δημοσθένης απλά του έδειξε τη Σφακτηρία και τους αποκλεισμένους πλέον εκεί Σπαρτιάτες. Ο Ευρυμέδοντας σύντομα κατάλαβε το σχέδιο και την ευκαιρία που παρουσιαζόταν για την Αθήνα.
Το έδαφος βόρεια του ισθμού ήταν δύσβατο και ελώδες, ενώ νότια ομαλό και αμμώδες, που η κατάληψή του ήταν μια τρομερά ριψοκίνδυνη και θρασύτατη, αλλά καλά υπολογισμένη κίνηση. Το έδαφος αυτό ανήκε στη Σπάρτη, καθώς αυτή είχε κατακτήσει από τον 7<sup>ο</sup> π.Χ. αιώνα τη Μεσσηνία, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της ήταν [[είλωτες]] ή έστω [[περίοικοι]]. Η υπακοή τους στους Σπαρτιάτες, επομένως ήταν αμφίβολη, καθώς μάλιστα είχαν σχετικά πρόσφατα συντριβεί, κατά τον [[Μεσσηνιακοί Πόλεμοι|Γ' Μεσσηνιακό Πόλεμο]]. Έτσι υπήρχε ο κίνδυνος να ξεσηκωθεί ο υπερήφανος εκεί πληθυσμός κατά της Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες έχοντας στρατό έντονα χερσαίου χαρακτήρα, άργησαν πολλές μέρες να αντιληφθούν τι συνέβαινε. Έτσι, δειλά στην αρχή και πιο φανερά αργότερα, ανακάλυψαν το αθηναϊκό απόσπασμα πρώτοι κάποιοι Μεσσήνιοι, οι οποίοι πλησίασαν κρυφά, αλλά φιλικά τους Αθηναίους. Μάλιστα δε δίστασαν να τους ενισχύσουν με εφόδια, ακόμη και με έναν μικρό αριθμό αποφασισμένων ανδρών (επίσης πρόχειρα οπλισμένων, με ό,τι βρήκαν). Τους άνδρες τους επέλεξαν μεταξύ αυτών που ήταν ανύπαντροι και μόνοι ώστε να αποφύγουν τα σπαρτιατικά αντίποινα. Τελικά όμως αυτό το έμαθαν και οι Σπαρτιάτες.
Στη Σφακτηρία είχε αποκοπεί σχεδόν το 10% των πολύτιμων (λόγω μεγάλης μαχητικής ικανότητας αλλά και μικρού σχετικά συνολικού αριθμού) ομοίων του εχθρού. Αυτό έθετε πρακτικά τη Σπάρτη προ του διλήμματος : ή να χάσει αυτούς τους πολύτιμους και για την ίδια τη σταθερότητα της πόλης-κράτουςαπώλειας άνδρεςτων τηςστρατιωτών ή νατης ζητήσει ευμενή για τους Αθηναίους ανακωχή, πιθανώς και οριστική ειρήνηανακωχής. ▼▲Η αντίδρασή τους ήταν η αναμενόμενη: έσπευσε στην περιοχή ένα σημαντικό απόσπασμα του σπαρτιατικού Στρατού, που στρατοπέδευσε στην αμμώδη παραλία νότια του ακρωτηρίου. Ύστερα από λίγες ημέρες κατέφτασε και μοίρα 40 τριήρεων του Πελοποννησιακού Στόλου. Για να γίνει δε στενότερος ο αποκλεισμός των Aθηναίων πήραν την ολέθρια γι' αυτούς (όπως αποδείχθηκε αργότερα), απόφαση και αποβίβασαν μια φρουρά περίπου 600 Σπαρτιατών στη Σφακτηρία. Εν τω μεταξύ, πριν ακόμη ολοκληρωθεί πλήρως ο ναυτικός αποκλεισμός, ο Δημοσθένης πρόλαβε και έστειλε 2 τριήρεις στη Ζάκυνθο, ζητώντας (εκβιαστικά στην ουσία) ενισχύσεις από την εκεί κύρια αθηναϊκή μοίρα υπό τον Ευρυμέδοντα. Το αποτέλεσμα ήταν να αναγκαστεί να σπεύσει προς βοήθεια το ταχύτερο, ενώ, λόγω του συνδυασμού φυσικής και τεχνητής οχύρωσης, οι από ξηράς και θάλασσας επιθέσεις των Πελοποννησίων αποκρούστηκαν με λίγες απώλειες εκατέρωθεν. Κατά τη διάρκεια δε της θαλάσσιας απόπειρας ο Δημοσθένης διέταξε την πυρπόληση των 3 υπόλοιπων τριηρεών του, όταν αυτές είχαν σχεδόν κυριευθεί από τους εχθρούς. Όταν τελικά η ενίσχυση υπό τον Ευρυμέδοντα έφτασε (20 τριήρεις) επιτέθηκε στον αριθμητικά υπέρτερο πελοποννησιακό στόλο και τον εκμηδένισε χάρη στην ανώτερη ναυτική ικανότητα των αθηναϊκών πληρωμάτων. Όταν ο Ευρυμέδοντας έξαλλος αποβιβάστηκε στο ακρωτήρι καταφερόμενος στο Δημοσθένη (γιατί όλα αυτά δεν ήταν στα επίσημα σχέδια), ο Δημοσθένης απλά του έδειξε τη Σφακτηρία και τους αποκλεισμένους πλέον εκεί Σπαρτιάτες. Ο Ευρυμέδοντας σάστισε αρχικά, αλλά σύντομα κατάλαβε το σχέδιο και την ευκαιρία που παρουσιαζόταν για την Αθήνα.
▲Στη Σφακτηρία είχε αποκοπεί σχεδόν το 10% των πολύτιμων (λόγω μεγάλης μαχητικής ικανότητας αλλά και μικρού σχετικά συνολικού αριθμού) ομοίων του εχθρού. Αυτό έθετε πρακτικά τη Σπάρτη προ του διλήμματος: ή να χάσει αυτούς τους πολύτιμους και για την ίδια τη σταθερότητα της πόλης-κράτους άνδρες της ή να ζητήσει ευμενή για τους Αθηναίους ανακωχή, πιθανώς και οριστική ειρήνη.
Τελικά, ύστερα από σύντομη πολιορκία, ο Δημοσθένης παραχώρησε μια σύντομη άτυπη ανακωχή, που περιλάμβανε ανεφοδιασμό των αποκλεισμένων, μέχρι να τελειώσουν οι διαβουλεύσεις για τελική επίσημη ανακωχή ή και ειρήνη. Στην Αθήνα επικράτησε η γνώμη, υποκινούμενη και από την δημαγωγική ρητορική του [[Κλέων|Κλέωνα]], να τεθούν βαριοί όροι τους οποίους οι Σπαρτιάτες βρηκαν υπερβολικούς.
Πριν από 55 χρόνια, σε ανάλογη (αλλά όχι ακριβώς) περίπτωση, την εποχή του [[Λεωνίδας|Λεωνίδα]] η απάντηση ήταν απλή: «Μολών λαβέ». Αλλά οι Σπαρτιάτες του 425 π.Χ. δεν ήταν πια ίδιοι με τους γονείς και τους παππούδες τους. Επίσης δεν πολεμούσαν βαρβάρους υπέρ βωμών και εστιών, αλλά Έλληνες, απλώς για την Πανελλήνια Ηγεμονία. Η ήττα σ' αυτήν την περίπτωση απλά θα τους περιόριζε σε ηγεμόνες της Πελοποννήσου πλην Αργολίδας. Ακόμη η αναλογία απωλειών θα ήταν περίπου 10% το 425 π.Χ. (600 από τους 6.000 περίπου ομοίους) έναντι 3% το 480 π.Χ. (300 από τους 10.000 περίπου ομοίους). Μεσολάβησαν μεγάλες απώλειες ομοίων στο μεταξύ, κυρίως από το μεγάλο [[σεισμός|σεισμό]] του 464 π.Χ. και τον Γ' Μεσσηνιακό Πόλεμο, αμέσως μετά. Τέλος μια τελευταία διαφορά μεταξύ των δυο περιπτώσεων είναι ότι στη Σφακτηρία η θυσία ήταν πρακτικά αναγκαστική σε περίπτωση μη ανακωχής και μη παράδοσης, αφού πρόκειται για νησί, ενώ στις [[Θερμοπύλες]] ήταν φαινομενικά εφικτή η υποχώρηση, μετά την προδοσία του [[Εφιάλτη|Εφιάλτης]], αφού ήταν στην ξηρά. Βέβαια, αυτοί που λένε ή γράφουν ότι ήταν ηρωική αλλά ανόητη στρατηγικά απόφαση η παραμονή στο στενό, μετά την προδοσία και εφόσον έγινε γνωστή, φαίνεται να παραβλέπουν το γεγονός ότι πριν από την αποκάλυψη της προδοσίας στη Μάχη των Θερμοπυλών συμμετείχαν κι άλλοι 6.000 Έλληνες, πλην των 300 Σπαρτιατών, των 700 [[Θεσπιέων|θεσπιές]] των 400 [[Θηβαίων|Θηβα]] (που πολέμησαν και θυσιάστηκαν στο στενό, παρά την εντελώς αντίθετη γνώμη της επικρατούσας στην πόλη τους αρχής, η οποία προτίμησε αγώνα υπέρ των [[Περσών|Περσία]] και κατά των υπόλοιπων Ελλήνων) και των 80 [[Μυκηναίων|Μυκήνες]] (περίφανου υπολείμματος της πάλαι ποτέ αυτοκρατορικής πόλης των Μυκηναϊκών χρόνων), οι οποίοι απειλούνταν με αφανισμό από το περσικό [[ιππικό]], αν αυτό περνούσε αφύλακτο το στενό και συναντούσε τα διεσπαρμένα υποχωρούντα τμήματα των Ελλήνων στο σχετικά πεδινό έδαφος της υπόλοιπης [[Φθιώτιδα|Φθιώτιδας]] και [[Βοιωτία|Βοιωτίας]], πριν αυτά προφθάσουν να απομακρυνθούν αρκετά για να το αποφύγουν].
Τελικά, ύστερα από σύντομη πολιορκία, ο Δημοσθένης παραχώρησε μια σύντομη άτυπη ανακωχή, που περιλάμβανε ανεφοδιασμό των αποκλεισμένων, μέχρι να τελειώσουν οι διαβουλεύσεις για τελική επίσημη ανακωχή ή και ειρήνη. Δυστυχώς (για την Έλλάδα και την ίδια την Αθήνα, όπως αποδείχτηκε από την τελική ήττα της ύστερα από 20 περίπου χρόνια) στην Αθήνα επικράτησε άκρατος μαξιμαλισμός, υποκινούμενος από το δημοφιλή [[δημαγωγό|δημαγωγός]] [[Κλέωνα|Κλέωνας]], οι όροι που τέθηκαν στους Σπαρτιάτες ήταν πολύ υπερβολικοί για να τους δεκτούν. Έται οι διαβουλεύσεις ναυάγησαν και χάθηκε η ευκαιρία για ειρήνη με τους πλέον ευνοϊκούς δυνατούς όρους για την Αθήνα. Οο Δημοσθένης διατάχθηκε να τερματίσει την ανακωχή και να εξολοθρεύσει τη φρουρά. Κατόρθωσε να το κάνει και μάλιστα χωρίς τις αναμενόμενες σχετικά μεγάλες απώλειες: Άπό τα παθήματα-μαθήματα που έλαβε κατά την προηγούμενη εκστρατεία στην [[Αιτωλία]] είχε συμπεράνει ότι σε ανώμαλο έδαφος πέφτει πολύ το αξιόμαχο των οπλιτών εις βάρος του ελαφρού πεζικού. Κατόρθωσε λοιπόν να πραγματοποιήσει [[απόβαση]] αρκετά αιφνιδιαστικά ώστε να πετύχειείναι επιτυχημένη και επιτέθηκε στους καταπονημένους από τις προηγούμενες κακουχίες Σπαρτιάτες με τη χρήση [[ψιλοί|ψιλών]] σε μεγάλη αναλογία σε σχέση με τους οπλίτες. Η μάχη με τη σπαρτιατική φρουρά έγινε κυρίως με βολές ακοντίων και βελών από απόσταση. <brΈνα />σημαντικό ποσοστό της φρουράς παραδόθηκε προς μεγάλη κατάπληξη των πάντων.
Ενώ περίμεναν όλοι (Αθηναίοι και Πελοποννήσιοι από την ακτή) να πέσουν μέχρις εσχάτων όπως στις Θερμοπύλες, σύμφωνα με τις σπαρτιατικές παραδόσεις, ένα σημαντικό ποσοστό της φρουράς παραδόθηκε προς μεγάλη κατάπληξη των πάντων.
===Επανάσταση του 1821===
Στη Σφακτηρία έγινε επίσης μάχη κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 μεταξύ των Ελλήνων και των Φιλελλήνων από τη μία μεριά και των Τουρκοαιγυπτίων από την άλλη, όταν στις [[16 Απριλίου]] του [[1825]] ο [[Ιμπραήμ]] ήρθε εναντίον του νησιού που το υπερασπιζόταν ο Μαυροκορδάτος με το Σαχτούρη, τον Τσαμαδό και χίλιους άνδρες. Η άνιση μάχη έληξε με ήττα των Ελληνικών δυνάμεων. Σκοτώθηκαν ο Τσαμαδός κι ο φιλέλληνας Ιταλός [[Σανταρόζα]]. Ο Μαυροκορδάτος κι ο Σαχτούρης κατάφεραν να διαφύγουν με το πλοίο του Τσαμαδού, τον ''Άρη'', ο οποίος διέσχισε τον αιγυπτιακό στόλο και κατάφερε να διαφύγει διάτρητος από τις σφαίρες, χωρίς κατάρτια και με λίγες απώλειες.
Αργότερα στη Σφακτηρία στήθηκε αναμνηστική πυραμίδα στη μνήμη του Σανταρόζα και των Ελλήνων ηρώων, καθώς και μνημεία προς τιμή των Άγγλων, Ρώσων και Γάλλων που έπεσαν στη [[ναυμαχία του Ναυαρίνου]] (8 Οκτώβρη του 1827).
|
