Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ

Η Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ ήταν μια συνθήκη μεταξύ του Καρόλου Ε' της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Λουθηρανών πριγκίπων της Ένωσης του Σμαλκάλντεν, που υπεγράφη στις 25 Σεπτεμβρίου 1555 στην αυτοκρατορική πόλη του Άουγκσμπουργκ.

Η πρώτη σελίδα της συνθήκης (Μάιντς, 1555)

Έθεσε επίσημα τέλος στη θρησκευτική διαμάχη μεταξύ των δύο ομάδων και νομιμοποίησε τη συνύπαρξη του Ρωμαιοκαθολικισμού και του Λουθηρανισμού εντός της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, επιτρέποντας στους ηγέτες να επιλέξουν είτε τη μία είτε την άλλη ως επίσημη θρησκεία του κράτους τους, βάσει της αρχής: "cujus regio, ejus religio" («όποιου είναι το βασίλειο, αυτού και η θρησκεία»).

Ο Καλβινισμός δεν περιλαμβανόταν στις ρυθμίσεις, μέχρι την Ειρήνη της Βεστφαλίας.

Το σύστημα που δημιουργήθηκε με βάση την Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ, κατέρρευσε στις αρχές του 17ου αιώνα, και ήταν μία από τις αιτίες του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648).

Ιστορικό

Κράτη μέλη της Προτεσταντικής Ένωσης το 1608 (με μπλε) στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατανομή του Προτεσταντισμού (κόκκινο) και του Καθολικισμού (μπλε) στην Κεντρική Ευρώπη (1618).

Για να καταπνίξει τη Θρησκευτική Μεταρρύθμιση που είχε αρχίσει από το 1517, ο Κάρολος Ε' εξέδωσε το 1521 το Έδικτο της Βορμς που απαγόρευσε αυστηρά την άσκηση της λουθηρανικής πίστης. Το 1529 στη Δίαιτα της Σπάιερ αποφασίστηκε ότι η θρησκευτική λειτουργία πρέπει να γίνεται σύμφωνα με το τυπικό της καθολικής τελετής ακόμη και σε προτεσταντικές περιοχές. Οι υποστηρικτές του Μαρτίνου Λούθηρου αρνήθηκαν αυτήν την απόφαση και έτσι ονομάστηκαν Προτεστάντες.

Από το 1531, οι Λουθηρανοί πρίγκιπες ενώθηκαν στην Ένωση του Σμαλκάλντεν και είχαν την υποστήριξη του βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκου Α', ο οποίος δεν δίστασε να συμμαχήσει με τους Οθωμανούς που απειλούσαν τη Βιέννη και τους Βερβερίνους πειρατές που από την Τύνιδα και το Αλγέρι λεηλατούσαν τις ιταλικές ακτές, στα πλαίσια της αντιμαχίας του με τον αυτοκράτορα.

Για να απεμπλακεί από τις εσωτερικές διαμάχες για τα θρησκευτικά θέματα, καθώς πέραν των Οθωμανών και των Βερβερίνων ο Κάρολος Ε' είχε ανοιχτό μέτωπο και στους Ιταλικούς πολέμους (1494-1559), το 1532 υπέγραψε τη θρησκευτική ειρήνη της Νυρεμβέργης, από την οποία οι Λουθηρανοί αποκόμισαν σημαντικές παραχωρήσεις.

Το 1546, ο αυτοκράτορας επέλεξε στρατιωτική δράση, πολεμώντας τους ενωμένους στην Ένωση του Σμαλκάλντεν Λουθηρανούς πρίγκιπες. Παρά τη στρατιωτική νίκη του, χρειάστηκαν διαπραγματεύσεις: Οι διαμαρτυρόμενοι είχαν πάρα πολλούς οπαδούς μεταξύ των ισχυρών Γερμανών πριγκήπων. Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν στο Άουγκσμπουργκ.

Στις 25 Σεπτεμβρίου 1555, η Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ ανέστειλε τις εχθροπραξίες μεταξύ των λουθηρανικών και των καθολικών κρατών στη Γερμανία, υποχρεώνοντας τους υπηκόους να ακολουθούν την πίστη των ηγετών τους. Η συνθήκη βασίστηκε στη θεμελιώδη αρχή του "cujus regio, ejus religio" που αποδίδεται ως «όποιου είναι το βασίλειο, αυτού και η θρησκεία», πιο συγκεκριμένα «αυτός που κατέχει το έδαφος, καθορίζει τη θρησκεία».

Οι πρίγκιπες και οι άρχοντες ήταν πλέον ελεύθεροι να επιλέξουν, για τον εαυτό τους, τους υποτελείς και τους υπηκόους τους, μεταξύ των δύο χριστιανικών ομολογιών. Όσοι διαφωνούσαν με τη θρησκεία του ηγέτη τους είχαν το δικαίωμα να πουλήσουν τα υπάρχοντά τους και να μεταναστεύσουν. Ο Προτεσταντισμός έγινε εκ των πραγμάτων μια νομιμοποιημένη θρησκεία στην Αυτοκρατορία: όχι ως θρησκευτική ελευθερία σε όλους, αλλά ως ένα είδος προνομίων προς τους πρίγκιπες της Αυτοκρατορίας. Ο Λουθηρανισμός άντλησε σημαντικά πλεονεκτήματα και βρέθηκε σε ισότιμη βάση με τον Καθολικισμό.

Βασικές αρχές

Η Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ περιείχε τρεις βασικές αρχές:

• Η αρχή του cujus regio, ejus religio που αποδίδεται ως «όποιου είναι το βασίλειο, αυτού και η θρησκεία» προέβλεπε εσωτερική θρησκευτική ενότητα μέσα σε ένα κράτος: η θρησκεία του πρίγκιπα έγινε η θρησκεία του κράτους και όλων των κατοίκων του. Εκείνοι οι κάτοικοι που δεν μπορούσαν να συμμορφωθούν με τη θρησκεία του πρίγκιπα επετράπη να φύγουν: μια καινοτόμος ιδέα τον 16ο αιώνα.
• Η δεύτερη αρχή του reservatum ecclesiasticum (εκκλησιαστική διατήρηση), κάλυπτε την ειδική κατάσταση των κληρικών. Εάν ο ιερέας ενός εκκλησιαστικού κράτους άλλαζε τη θρησκεία του, οι κάτοικοι αυτού του κράτους δεν ήταν υποχρεωμένοι να αλλάξουν. Αντ' αυτού, ο ιερέας αναμενόταν να παραιτηθεί από τη θέση του.
• Η τρίτη αρχή, γνωστή ως Declaratio Ferdinandei (Διακήρυξη του Φερδινάνδου), εξαιρούσε τους ιππότες και μερικές πόλεις από την απαίτηση θρησκευτικής ομοιομορφίας, εάν η νέα θρησκεία είχε ασκηθεί εκεί από τα μέσα της δεκαετίας του 1520. Αυτό επέτρεψε την ύπαρξη μικτών πόλεων και κωμοπόλεων όπου ζούσαν μαζί οι Καθολικοί και οι Λουθηρανοί. Ο Φερδινάνδος, αδελφός του Καρόλου Ε', το εισήγαγε την τελευταία στιγμή, με δική του πρωτοβουλία.

Εφαρμογή

Η Ειρήνη του Άουγκσμπουργκ ήταν μια συνθήκη που επετεύχθη παρακάμπτοντας έναν μεγάλο αριθμό αμφισβητούμενων ζητημάτων, χάριν της ειρήνης. Παρόλο που δεν ικανοποίησε απολύτως καμία πλευρά, απέτρεψε σοβαρές θρησκευτικές συγκρούσεις εντός της αυτοκρατορίας για πάνω από 50 χρόνια. Η σχετική ειρήνη τελείωσε με την Εκπαραθύρωση της Πράγας (1618), η οποία ήταν η αφορμή του Τριακονταετούς Πολέμου.