Ευπαλίνειο όρυγμα

σήραγγα / υδραγωγείο μήκους 1036 μ. κοντά στο Πυθαγόρειο της Σάμου, 6ου αιώνα π.Χ.

Το Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί σύμφωνα με τον Ηρόδοτο[1] ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της μηχανικής το οποίο από το 1992 έχει χαρακτηριστεί από την Unesco Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.[2] Πρόκειται για μια σήραγγα μήκους 1.036 μέτρων κοντά στο Πυθαγόρειο της Σάμου, η οποία κατασκευάστηκε κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. για να χρησιμεύσει σαν υδραγωγείο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι ανοίχθηκε ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές του βουνού: το όρυγμα αυτό ήταν αμφίστομον , όπως το χαρακτήρισε ο Ηρόδοτος,[1] χάρις στον οποίον έγινε γνωστό. Οι δύο σήραγγες συναντήθηκαν περίπου στο μέσον με αξιοθαύμαστη ακρίβεια, κάτι που ήταν σημαντικό επίτευγμα για τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής.

Ευπαλίνειο όρυγμα
Χάρτης
Είδοςσήραγγα υδραγωγείου, αρχαιολογική θέση και Όρυγμα
Γεωγραφικές συντεταγμένες37°41′40″N 26°55′50″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Ανατολικής Σάμου
ΤοποθεσίαΠυθαγόρειο Σάμου
ΧώραΕλλάδα
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Commons page Πολυμέσα

Ιστορικά στοιχεία Επεξεργασία

 
Τομή που δείχνει τις δυο σήραγγες (1)-η κύρια σήραγγα, (2)-η μικρότερη για τον αγωγό του νερού και (3) κάθετο όρυγμα πρόσβασης

Η κατασκευή του ορύγματος έγινε με εντολή του τυράννου Πολυκράτη και εκτιμάται ότι η κατασκευή του κράτησε 10 χρόνια. Ο σχεδιαστής και μηχανικός του έργου ήταν ο Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου από τα Μέγαρα.[1] Το άνοιγμα της σήραγγας είναι περίπου 1.80x1.80 μ. και το μήκος της 1036 μέτρα. Μερικά μέτρα κάτω από την κύρια σήραγγα έχει σκαφτεί μια μικρότερη, από την οποία περνούσε το νερό.

Εκτιμάται ότι ο σκοπός του ορύγματος ήταν όχι μόνο να μεταφερθεί νερό από την πηγή πίσω από το βουνό προς στην πρωτεύουσα της Σάμου (το σημερινό Πυθαγόρειο), αλλά αυτό να γίνει με τρόπο που δεν ήταν ανιχνεύσιμος από επιδρομείς, οι οποίοι θα μπορούσαν εύκολα, αν έβλεπαν τον επιφανειακό αγωγό, να τον καταστρέψουν και να στερήσουν την πόλη από τον βασικότερο πόρο της. Από το όρυγμα λοιπόν το νερό οδηγούνταν μέσα από το τείχος της πόλης.

Ο λόγος για τον οποίο υπάρχουν δυο παράλληλες σήραγγες, είναι ότι κατά το χρόνο σχεδιασμού και υλοποίησης του έργου η πηγή βρισκόταν σε ορισμένο ύψος (υψηλότερο από το επίπεδο της στοάς), αλλά μετά την κατασκευή της κύριας στοάς, η πηγή άρχισε να αναβλύζει χαμηλότερα, συνεπώς δε μπορούσε πλέον με φυσική ροή να οδηγηθεί στη στοά αυτή. Για το λόγο αυτό έγινε αναγκαία η διάνοιξη μιας βοηθητικής, μικρότερης σήραγγας, σε χαμηλότερο επίπεδο. Η μικρότερη σήραγγα διανοίχτηκε μέσα από την κύρια στοά, με τη βοήθεια κάθετων ορυγμάτων.

Ο Ηρόδοτος, η μοναδική πηγή που έχουμε για το Ευπαλίνειο όρυγμα, περιγράφει και την κύρια αλλά και τη βοηθητική σήραγγα.

Το κείμενο του Ηροδότου Επεξεργασία

Η μοναδική αναφορά στο Ευπαλίνειο όρυγμα είναι αυτή του Ηροδότου (Γ,60)[1]:

Ἐμήκυνα δὲ περὶ Σαμίων μᾶλλον, ὅτι σφι τρία ἐστὶ μέγιστα ἁπάντων Ἑλλήνων ἐξεργασμένα, ὄρεός τε ὑψηλοῦ ἐς πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν ὀργυιάς, τούτου ὄρυγμα κάτωθεν ἀρξάμενον, ἀμφίστομον. 2 τὸ μὲν μῆκος τοῦ ὀρύγματος ἑπτὰ στάδιοι εἰσί, τὸ δὲ ὕψος καὶ εὖρος ὀκτὼ ἑκάτερον πόδες. διὰ παντὸς δὲ αὐτοῦ ἄλλο ὄρυγμα εἰκοσίπηχυ βάθος ὀρώρυκται, τρίπουν δὲ τὸ εὖρος, δι᾽ οὗ τὸ ὕδωρ ὀχετευόμενον διὰ τῶν σωλήνων παραγίνεται ἐς τὴν πόλιν ἀγόμενον ἀπὸ μεγάλης πηγῆς. 3 ἀρχιτέκτων δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου ἐγένετο Μεγαρεὺς Εὐπαλῖνος Ναυστρόφου. τοῦτο μὲν δὴ ἓν τῶν τριῶν ἐστι, δεύτερον δὲ περὶ λιμένα χῶμα ἐν θαλάσσῃ, βάθος καὶ εἴκοσι ὀργυιέων• μῆκος δὲ τοῦ χώματος μέζον δύο σταδίων. 4 τρίτον δέ σφι ἐξέργασται νηὸς μέγιστος πάντων νηῶν τῶν ἡμεῖς ἴδμεν• τοῦ ἀρχιτέκτων πρῶτος ἐγένετο Ῥοῖκος Φιλέω ἐπιχώριος. τούτων εἵνεκεν μᾶλλόν τι περὶ Σαμίων ἐμήκυνα..

Απόδοση:

[3.60.1] Τα παρατράβηξα τα σχετικά με τους Σαμίους για τον λόγο ότι οι Σάμιοι έχουν κατασκευάσει τα τρία μεγαλύτερα έργα που υπάρχουν στην Ελλάδα. Το πρώτο από τα τρία είναι ένα όρυγμα με δύο στόμια, που αρχίζει κάτω από ένα βουνό ψηλό ώς εκατόν πενήντα οργιές. [3.60.2] Το μάκρος του ορύγματος είναι επτά στάδια, το ύψος και το πλάτος του οκτώ πόδια. Σε όλο το μάκρος του είναι σκαμμένο άλλο όρυγμα, με βάθος είκοσι πήχες και πλάτος τρία πόδια, και μέσα απ᾽ αυτό περνάει το νερό και φτάνει με σωλήνες στην πόλη ξεκινώντας από μεγάλη πηγή. [3.60.3] Αρχιτέκτονας αυτού του ορύγματος ήταν ο Μεγαρέας Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου. Το δεύτερο είναι ο μόλος του λιμανιού, μέσα στη θάλασσα, που έχει βάθος ακόμη και είκοσι οργιές και μάκρος πάνω από δύο σταδίους. [3.60.4] Το τρίτο έργο είναι ένας ναός που έχουν κατασκευάσει, ο μεγαλύτερος απ᾽ όσους ξέρω, που πρώτος του αρχιτέκτονας υπήρξε ο Ροίκος, ο γιος του Φιλέα, ντόπιος. Γι᾽ αυτούς τους λόγους παρατράβηξα κάπως τα σχετικά με τους Σαμίους.

Σύγκριση μεγεθών που αναφέρει ο Ηρόδοτος[3]:

  • Όρος με ύψος 150 οργιές[3]. Το όρος αυτό έχει ύψος περίπου 225 μέτρα.
    • Υπολογιζόμενο μήκος της οργιάς σε μέτρα 1,50 μέτρα
  • Μήκος του ορύγματος: 7 στάδια. Το μήκος του είναι 1036 μέτρα.
    • Το κάθε στάδιο[3] είχε 100 οργιές. Το μέγεθος που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, 7 στάδια, αντιστοιχεί σε 700 οργιές, δηλαδή με βάση το υπολογιζόμενο μήκος οργιάς (1,5 μέτρο), το μήκος του ορύγματος υπολογίζεται σε 1050 μέτρα.
  • Ύψος και πλάτος 8 πόδια. Το ύψος και πλάτος του είναι περίπου 1,8 μέτρα κατά μέσο όρο.
    • Η κάθε οργιά είχε 6 πόδια. Με βάση το υπολογιζόμενο μήκος οργιάς (1,5 μέτρο) το κάθε πόδι ήταν 0,25 μέτρα, και το ύψος και πλάτος του ορύγματος υπολογίζεται σε 2 μέτρα


Οι τεχνικές που χρησιμοποίησε ο Ευπαλίνος Επεξεργασία

Ο Ευπαλίνος χρησιμοποίησε έξυπνες τεχνικές για να σιγουρευτεί ότι οι δυο σήραγγες θα ενώνονταν ακόμη και αν υπήρχαν λάθη στις μετρήσεις του.

Σχηματικά:

Στο οριζόντιο επίπεδο:  

Στο κατακόρυφο επίπεδο:  

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 «LacusCurtius • Herodotus — Book III: Chapters 39‑60». penelope.uchicago.edu. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2019. 
  2. Centre, UNESCO World Heritage. «Pythagoreion and Heraion of Samos». UNESCO World Heritage Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2019. 
  3. 3,0 3,1 3,2 «Μετρικά συστήματα στην αρχαία Ελλάδα». Χείλων. 10 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 2019. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Αναφορές Επεξεργασία

  • Ηρόδοτος Βιβλίο Γ (Θάλεια),60
  • Hermann J. Kienast (The aqueduct of Eupalinos in Samos), Αθήνα 2004, Έκδοση του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού