Βικιπαίδεια

Ηρακλείτσα Σερρών

Πρώην οικισμός του νομού Σερρών στην Ελλάδα

Συντεταγμένες: 40°47′25.58″N 23°50′51.43″E / 40.7904389°N 23.8476194°E / 40.7904389; 23.8476194

Η Ηρακλείτσα ή Ηρακλίτσα, έως το 1927 γνωστή ως Τσάγεζι, είναι πρώην οικισμός και ιστορική τοποθεσία στον σημερινό Δήμο Αμφίπολης της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Βρισκόταν στην παράκτια περιοχή του Στρυμονικού κόλπου, δυτικά της εκβολής του ποταμού Στρυμόνα, σε μικρή απόσταση νοτιοανατολικά από το σημερινό χωριό Νέα Κερδύλια Σερρών.[1][2][3][4]

Ηρακλείτσα
Η εκβολή του ποταμού Στρυμόνα.
Ηρακλείτσα is located in Greece
Ηρακλείτσα
Ηρακλείτσα
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΚεντρικής Μακεδονίας
ΔήμοςΑμφίπολης
Δημοτική ΕνότηταΑμφίπολης
Δημοτική ΚοινότηταΝέων Κερδυλίων
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμαΜακεδονίας
ΝομόςΣερρών
Υψόμετρο3 μέτρα
Πληθυσμός
Πραγματικός29
Έτος απογραφής1940
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασίαΤσάγεζι
δεδομένα

Ιστορία

Επεξεργασία

Κατά την αρχαιότητα, το φυσικό λιμάνι στις εκβολές του Στρυμόνα ήταν στρατηγικής σημασίας κόμβος για τις θαλάσσιες μεταφορές, ενώ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αποτελώντας το σημείο εκκίνησης για τα πλοία του. Η γειτνίασή του με την Αμφίπολη, ένα από τα σπουδαιότερα αστικά κέντρα της αρχαίας Μακεδονίας, του προσέδιδε επιπλέον σημασία. Στο Τσάγεζι έχουν ανακαλυφθεί μακεδονικοί τάφοι της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου (τέλος 4ου αιώνα π.Χ.), από τους οποίους έχουν περισυλλεγεί πολύτιμα κτερίσματα, όπως ένα ακέραιο χρυσό στεφάνι ελιάς, που σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.[5][6][7]

Από την αρχαιότητα ήταν επίσης γνωστή η χρήση του επινείου της Ηιόνας, που βρισκόταν στις εκβολές του Στρυμόνα και εξυπηρετούσε κυρίως τη διακίνηση αγαθών από την εύφορη κοιλάδα του ποταμού. Στα βυζαντινά χρόνια, η Χρυσόπολη κατέλαβε τη θέση της Ηιόνας στο οικιστικό πλέγμα της περιοχής και εξελίχθηκε σε σημαντικό λιμάνι.[8][9][10]

Οθωμανική περίοδος

Επεξεργασία

Κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μετά την ερήμωση της βυζαντινής Χρυσόπολης, άρχισε να παρατηρείται νέα άνθηση των οικονομικών και εμπορικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, η οποία αποτέλεσε και τόπο συγκέντρωσης των φόρων του σουλτάνου. Κατά τα τέλη του 18ου και τις αρχές 19ου αιώνα, από περιγραφές των περιηγητών της εποχής αυτής, προκύπτει η ύπαρξη ενός μικρού λιμανιού με την ονομασία Τσαϊ-γεζί, δυτικά της παλαιάς κοίτης του Στρυμόνα. Στην τουρκική γλώσσα, η ονομασία αυτή σημαίνει το στόμιο του ποταμού και προήλθε από την τοποθέτηση της εγκατάστασης, προφανώς, δίπλα στην εκβολή του ποταμού.[9]

Το Τσάγεζι ήταν ένας μικρής εμβέλειας σταθμός εμπορίου, σταθμός φύλαξης και χώρος για την υποδοχή και τη διανυκτέρευση ταξιδιωτών (χάνι). Βρισκόταν σε διαχρονικά κομβική και πολυσύχναστη θέση, από όπου διερχόταν η ρωμαϊκή Εγνατία Οδός και είχαν την αφετηρία τους αρκετές οδικές αρτηρίες με προορισμό σημαντικά αστικά κέντρα.[11] Ο οικισμός αναφέρεται στις οδοιπορικές σημειώσεις του ταγματάρχη Νικολάου Σχινά, ο οποίος στα μέσα της δεκαετίας του 1880 περιόδευσε ολόκληρη σχεδόν την επικράτεια της Μακεδονίας. Αναφέρει ότι το Τσιάγιαζι βρισκόταν ένα τέταρτο της ώρας δυτικά από την εκβολή του ποταμού στον Στρυμονικό κόλπο, δίπλα στην ακτή. Ήταν ο μόνος παράλιος οικισμός με όρμο που εξυπηρετούσε τις επαρχίες Σερρών και Ζίχνης.[12]

Αποτελούνταν από κτήρια εμπορικής χρήσης και φιλοξενίας. Υπήρχε μια διώροφη αποθήκη με τρία διαχωρίσματα ανά όροφο, χωρητικότητας 360 ατόμων, όπως και έτερη διώροφη αποθήκη με τρία δωμάτια και ισόγειο στάβλο. Οι αποθήκες αυτές ανήκαν στην οικογένεια Άμποτ, που είχε εγκατασταθεί από τις αρχές του 19ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη και διατηρούσε εμπορικό οίκο.[13][14] Στο Τσάγεζι υπήρχε τελωνείο, σταθμός χωροφυλακής, βρύση, καφενείο και σαπωνοποιείο.[15] Τη διανυκτέρευση των ταξιδιωτών εξυπηρετούσαν δύο χάνια, χωρητικότητας 100 ζώων και 12 δωματίων. Σύμφωνα με τον Σχινά, εκείνη την περίοδο είχαν ανεγερθεί επιπλέον οικήματα από τους αδελφούς Χατζηδήμου, εμπόρους από τις Σέρρες, ενώ είχε κατασκευαστεί και πρόχειρη αποβάθρα.[12] Σύμφωνα με υπολογισμούς που εξέδωσε το 1919 η Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού, ο πληθυσμός προ του 1912 ήταν 15 μουσουλμάνοι.[16][Σημ. 1]

Υπήρξε σημαντικό λιμάνι για την εξαγωγή γεωργικών προϊόντων, κυρίως βαμβακιού, κατά τον 19ο αιώνα. Η εφημερίδα «Φάρος της Μακεδονίας» στις 25 Σεπτεμβρίου 1885 δημοσίευσε άρθρο που αναφερόταν στην ανάγκη επισκευής της οδού από τις Σέρρες προς το Τσάγεζι, για τη διευκόλυνση της διακίνησης των γεωργικών προϊόντων.[17] Ωστόσο, η ανάπτυξη των υποδομών σε μεγαλύτερα λιμάνια (Θεσσαλονίκη, Καβάλα) και οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η λειτουργία των πρώτων σιδηρόδρομων, περιόρισαν σταδιακά την εμπορική του δραστηριότητα.[14]

Τα παράλια και το λιμάνι του Τσάγεζι αποτέλεσαν μέρος του ευρύτερου ανταγωνισμού την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων. Οι Βούλγαροι επιχείρησαν να εδραιώσουν παρουσία με την εγκαθίδρυση βουλγαρικού τελωνείου και την κατασκευή δεύτερης αποβάθρας, προκαλώντας έντονες ελληνικές αντιδράσεις. Οι ενέργειες αυτές κατέληξαν σε συγκρούσεις και αποτυχία των βουλγαρικών σχεδίων.[18] Κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, το λιμάνι χρησιμοποιήθηκε από τις ελληνικές δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική επιθετικότητα. Τον Μάιο του 1913, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α΄ επισκέφτηκε το Τσάγεζι για να συντονίσει τις στρατιωτικές ενέργειες, με στόχο την αποφυγή κλιμάκωσης της σύγκρουσης. Το μικρό λιμάνι είχε στρατηγική σημασία για την ελληνική πλευρά, τόσο ναυτικά όσο και διπλωματικά.[19][20][21][22]

Σύγχρονη ιστορία

Επεξεργασία

Με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, το Τσάγεζι περιήλθε στην ελληνική επικράτεια και κατά την ελληνική απογραφή του 1913 είχε πληθυσμό μόλις 3 κατοίκων.[23] Σύντομα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Με τη σταθεροποίηση του Μακεδονικού Μετώπου, δημιουργήθηκε αμυντική γραμμή που ξεκινούσε από τον Στρυμονικό κόλπο και κατέληγε στον Θερμαϊκό κόλπο. Επειδή οι ακτές του Στρυμονικού κόλπου και τα στενά της Ρεντίνας παρείχαν τη δυνατότητα στον εχθρό να προσεγγίσει τη Θεσσαλονίκη, δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στη φρούρησή τους, τόσο από τη στεριά, όσο και από τη θάλασσα. Την κάλυψη των ακτών είχαν αναλάβει τα πυροβόλα των βρετανικών σκαφών Μόνιτορ, τα οποία ναυλοχούσαν στον Σταυρό και στο Τσάγεζι.[24]

 
Το Τσάγεζι σε χάρτη της περιόδου του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1916).[1]

Με την έναρξη της Επιχείρησης του Στρυμόνα και καθότι η Ελλάδα ήταν ακόμη ουδέτερη, εν μέσω του Εθνικού Διχασμού, τα ελληνικά στρατεύματα επιβιβάστηκαν από το Τσάγεζι και εκκένωσαν την περιοχή στις 18 Ιουλίου 1916.[25] Στις 3 Αυγούστου 1916, το γερμανικό υποβρύχιο U-73 τορπίλισε έξω από το αγκυροβόλιο του Τσάγεζι το βρετανικό ναρκαλιευτικό HMS Clacton, με αποτέλεσμα τη βύθισή του και την απώλεια πέντε ανθρώπινων ζωών.[26][27][28][29] Για την εξυπηρέτηση των στρατιωτικών αναγκών στην εκβολή του Στρυμόνα, όπου ο εφοδιασμός από τη θάλασσα ήταν δύσκολος, λόγω ευάλωτης θέσης και έλλειψης υποδομών, στις αρχές του 1917 στρώθηκε σιδηροδρομική γραμμή από τον Σταυρό ως το Τσάγεζι. Ακολούθησε η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Σαρακλίου - Σταυρού, εξασφαλίζοντας τη χερσαία επικοινωνία με τη Θεσσαλονίκη. Ο σιδηρόδρομος ξεκίνησε να λειτουργεί τον Απρίλιο του 1918 και έμεινε γνωστός ως «το τρένο του Σταυρού».[30][4][31]

Το Τσάγεζι προσαρτήθηκε το 1920 στη νεοσυσταθείσα κοινότητα Άνω Κρουσόβου (Άνω Κερδύλιο) της Υποδιοίκησης Νιγρίτης του Νομού Σερρών, μαζί με το χωριό Κάτω Κρούσοβο (Κάτω Κερδύλιο).[32][33] Κατά την απογραφή του 1920, είχε πληθυσμό 48 κατοίκων.[34] Το 1927 μετονομάστηκε σε Ηρακλείτσα.[35]

Την περίοδο του μεσοπολέμου, εκτελέστηκαν στην πεδιάδα των Σερρών μεγάλα εγγειοβελτιωτικά δημόσια έργα. Στην περιοχή την εκβολής του Στρυμόνα, έγινε εκτροπή της κοίτης του ποταμού δυτικότερα, διανοίχτηκε το λιμάνι της Αμφίπολης, κατασκευάστηκε η σιδηροδρομική γραμμή Νέας Ζίχνης - Λιμένα Αμφίπολης κ.ά.[36] Τα έργα αυτά μεταμόρφωσαν πλήρως τα φυσικά χαρακτηριστικά της ακτής, καθιστώντας τον όρμο της Ηρακλείτσας ακατάλληλο για αγκυροβολία.[11][37] Ακολούθησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, γεγονότα που επέτειναν την παρακμή και την οριστική εγκατάλειψη.

Μετά τη λήξη των πολέμων, οι επιβιώσαντες της Σφαγής στο Άνω και Κάτω Κερδύλιο, έχτισαν, σε μικρή απόσταση βόρεια της Ηρακλείτσας, το χωριό Νέα Κερδύλια. Η Ηρακλείτσα καταργήθηκε τυπικά το 1951, καθώς έπαψε να καταγράφεται στις ελληνικές απογραφές.[38] Την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, στα πλαίσια εξελληνισμού των γεωγραφικών ονομάτων, το Τσάγεζι αναφερόταν ως Όρμος Τσαγέρας.[39] Από το 1997, οι εκβολές του ποταμού Στρυμόνα, συμπεριλαμβανομένης ολόκληρης της περιοχής της Ηρακλείτσας, είναι ενταγμένες στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Περιοχών Natura 2000 με χαρακτηριστικό κωδικό τόπου GR1260002.[40][41]

Σήμερα, η θέση του πρώην οικισμού βρίσκεται σε απόσταση άνω των 300 μέτρων από την ακτή, εξαιτίας των φυσικών προσχώσεων από τις φερτές ύλες του Στρυμόνα. Διασώζονται τμήματα των πέτρινων κτηρίων που υπήρχαν κάποτε εκεί, αλλά και το παρεκκλήσι Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που έχει ανεγερθεί μεταγενέστερα. Στην περιοχή υπάρχουν παραπήγματα, ενώ μεγάλη έκταση του περιβάλλοντα χώρου έχει μετατραπεί σε παράνομη χωματερή ανεξέλεγκτης απόθεσης μπαζών και άλλων απορριμμάτων. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, κατασκευάστηκε η μονάδα επεξεργασίας λυμάτων των Νέων Κερδυλίων, χωρίς να τεθεί σε λειτουργία. Στη δυτική όχθη της σημερινής εκβολής του ποταμού, βρίσκεται η ιχθυόσκαλα Νέων Κερδυλίων, που εξυπηρετεί, με αυτοσχέδιες αποβάθρες, τους επαγγελματίες και ερασιτέχνες αλιείς της περιοχής.[42][43][44][45]

Πληθυσμός

Επεξεργασία
Απογραφή Ονομασία Κάτοικοι Αναφ.
Άνδρες Γυναίκες Σύνολο
1913 Τσάγεζι 2 1 3 [23]
1920 Τσάγεζι 36 12 48 [34]
1928 Ηρακλείτσα 46 6 52 [46]
1940 Ηρακλίτσα 25 4 29 [47]

Φωτοθήκη

Επεξεργασία

Εξωτερικές συνδέσεις

Επεξεργασία

Σημειώσεις

Επεξεργασία
  1. ↑ Αφορά πιθανότατα τη μόνιμη δύναμη του σταθμού χωροφυλακής, την οποία και ο Σχινάς υπολόγισε σε 15 άνδρες.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 Mouth of the Struma River (κλίμακα 1:20.000) (στα Αγγλικά). Royal Engineers, A.H.Q., Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου ΜακΜάστερ (McMaster University Library). 19 Οκτωβρίου 1916. Cajagzi 
  2. ↑ Neohori (Edition 1, Scale 1:20.000), British First World War Trench Maps. Survey Co., Royal Engineers, British Salonika Force. 1 Μαρτίου 1918. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2024. Cajagzi (Cajesi) 
  3. ↑ Orfano (Scale 1:50.000), British First World War Trench Maps. The Royal Engineers Association. 23 Οκτωβρίου 1916. Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2024. Cajagzi 
  4. ↑ 4,0 4,1 Επιτελικός Χάρτης της Ελλάδος - Ροδολίβος - Προσωρινή Έκδοσις (Κλίμακα 1:100.000). Ελλάδα: Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (United Nations Library & Archives). 1928. Ηρακλίτσα (Τσάγεζι) 
  5. ↑ Μακαρόνας, Χαράλαμπος (1940). Χρονικά Αρχαιολογικά υπό Χ. Μακαρόνα, Σύμμεικτα, Μακεδονικά, Τόμος Α΄ (PDF). Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. σελ. 495-496. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2025. 
  6. ↑ Τουρατσόγλου, Ιωάννης (1994). Οι Τάφοι του Δερβενίου (PDF). Αθήνα: Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Υπουργείο Πολιτισμού. σελ. 137, 138, 140, 147, 167. ISBN 960-214-103-4. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2025. 
  7. ↑ Ριτζαλέου, Μαρία (18 Απριλίου 2015). «Θησαυροί ...χαμένοι στην αποθήκη». ethnos.gr. ΕΘΝΟΣ «E». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2025. 
  8. ↑ Σαμσάρης, Πέτρος (2004). Βυζαντινοί τόποι και μνημεία της κάτω κοιλάδας του Στρυμόνα. Ο σημερινός νομός Σερρών: συμβολή στη μελέτη της ιστορικής γεωγραφίας και μνημειακής τοπογραφίας της περιοχής. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. σελ. 130. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Σταυρούλα, Δαδάκη (2012). «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Χρυσόπολις-Ηϊόνα». Οδυσσεύς. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2025. 
  10. ↑ Παπαθανασίου, Μανώλης (2015). «Χρυσόπολις». Καστρολόγος, Κάστρα της Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2025. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Κυρμελής, Γεώργιος (2007). Η Ιστορία των Κερδυλλίων. Σέρρες: Ιερά Μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Σχινάς, Νικόλαος (1886). Οδοιπορικαί Σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας Οροθετικής Γραμμής και Θεσσαλίας. Αθήνα: Τύποις "Messager d' Athènes". σελ. 404. 
  13. ↑ Σιβένας, Νικηφόρος (18 Ιουνίου 2022). «Abbotts of Salonica Ι – Από το Λονδίνο στη Κωνσταντινούπολη». Little Stories of Big History. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2024. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Πανάγου, Κωνσταντίνα (1994). Παραγωγή - Εμπόριο και Μεταποίηση του Βαμβακιού στη Μακεδονία (τέλη 18ου - αρχές 20ου αι.). Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. σελ. 111-112, 144-145, 180, 220, 226. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2025. 
  15. ↑ Hydraulic Works of Serres & Drama Plains - Principal Works (S-1420, κλίμακα 1:100.000) (στα Ελληνικά και Αγγλικά). John Monks & Sons - Ulen & Co., Γενικά Αρχεία του Κράτους - Τμήμα Γ.Α.Κ. Σερρών - Αρχείο Χαρτών και Σχεδίων Υδραυλικών Έργων Πεδιάδων Σερρών Δράμας. Ερείπια Εργοστασίου Σάπωνος (Soap Works Ruins) 
  16. ↑ Στατιστικοί πίνακες του πληθυσμού κατ' εθνικότητας των νομών Σερρών και Δράμας. Αθήνα: Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού. 1919. σελ. 8. 64. Τσάγεζι 
  17. ↑ Φάρος της Μακεδονίας, Aρ. 981, 25 Σεπτεμβρίου 1885. Θεσσαλονίκη: Σοφοκλής Γκαρπολάς. 1985. σελ. 1-2. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2025. Εν ΣΕΡΡΑΙΣ τη 17 Σεπτεμβρίου 1885 
  18. ↑ Γιαννογλούδης, Βασίλειος (2013). Tα τραγικά γεγονότα προ της Απελευθέρωσης των Σερρών (29-6-1913) - Σερραϊκά Σύμμεικτα (Τόμος 2ος). Σέρρες: Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.). σελ. 160. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. 
  19. ↑ Τηλεγράφημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου προς τον Αρχηγό του Ελληνικού στόλου, Π. Κουντουριώτη, σχετικά με τον κατάπλου ελληνικών πολεμικών πλοίων στη Λήμνο. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Ψηφιακό αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου. 13 Μαΐου 1913. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2025. 
  20. ↑ Δούσμανης, Βίκτωρ (25 Μαΐου 1913). Τηλεγράφημα Β. Δουσμανη προς τον Ε. Βενιζέλο σχετικά με την άφιξη μοίρας του στόλου στο Τσάγεζι. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ.Βενιζέλος», Ψηφιακό αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2025. 
  21. ↑ Tο θωρηκτό Σπέτσαι αγκυροβολημένο στο Τσάγεζι - Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος - Ναυτική Επιθεώρηση (Τεύχος 576, Τόμος 171ος) (PDF). Αθήνα: Γενικό Επιτελείο Ναυτικού. 2011. σελ. 78. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2025. 
  22. ↑ Αθανασιάδης, Παντελής. «Έτσι άρχισε ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος και χάθηκε η Δυτική Θράκη. Γιατί η Βουλγαρία στράφηκε κατά της συμμάχου Ελλάδας». Μηχανή του Χρόνου. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2025. 
  23. ↑ 23,0 23,1 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1915). Απαρίθμησις των Κατοίκων των Νέων Επαρχιών της Ελλάδος του Έτους 1913 (PDF). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 47. 
  24. ↑ Some Experiences in Macedonia - The Naval Review Vol. VII. No. 3 (PDF). The Naval Society. 1919. σελ. 377. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 1 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. Tasli, area in which the Monitors anchored 
  25. ↑ Μεχτίδης, Αλέξιος (2016). Χαρακώματα στο λόφο Καστά. Βρετανικές επιχειρήσεις στις εκβολές του Στρυμόνα 1916-1918 - Σερραϊκά Σύμμεικτα (Τόμος 3ος). Σέρρες: Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.). σελ. 345. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. 
  26. ↑ Mouth of the Struma River (κλίμακα 1:20.000) (στα Αγγλικά). Royal Engineers, A.H.Q., Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου ΜακΜάστερ (McMaster University Library). 19 Οκτωβρίου 1916. Wreck (Ναυάγιο) 
  27. ↑ Καρέλας, Γιώργος (13 Ιουνίου 2020). «Ναυάγια Α' Παγκοσμίου πολέμου στο Στρυμονικό κόλπο». Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας (ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ). Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Bremner, David (7 Αυγούστου 2016). «276. 1264's Fate?». Bristol Scout - Rebuilding Granddad's aircraft (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. 
  29. ↑ «An Interesting "Brunning Brothers" Royal Navy & Royal Fleet Reserve Assemply». Medals of England (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2024. 
  30. ↑ Δεληγιάννης, Ανδρέας· Παπαδημητρίου, Δημήτρης (1988). Το τρένο του Σταυρού, Μακεδονικά (τόμος 26). Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. σελ. 98-125. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2024. 
  31. ↑ Γκλαβάς, Αθανάσιος. «Σιδηροδρομική Γραμμή Σαρακλί - Σταυρός». Greek Rail Tickets. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2024. 
  32. ↑ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 2Α΄/4-1-1920. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 7. 
  33. ↑ «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Τσάγεζι (Σερρών)». Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ). Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2024. 
  34. ↑ 34,0 34,1 Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1921). Πληθυσμός του Βασιλείου της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 19 Δεκεμβρίου 1920 - Πραγματικός πληθυσμός (PDF). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 278. 
  35. ↑ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 179Α΄/30-8-1927. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 1255. 
  36. ↑ Φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) 66Β΄/18-5-1931. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 273. Περί εγκρίσεως απαλλοτριώσεως κτημάτων προς διευθέτησιν της κοίτης του ποταμού Στρυμώνος 
  37. ↑ Δημόσιες εκτάσεις Ν. Κερδυλλίων Δήμου Αμφίπολης Π.Ε. Σερρών (86926/12-12-2018). Υπουργείο Οικονομικών, Κτηματική Υπηρεσία Σερρών. 
  38. ↑ Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1955). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 7ης Απριλίου 1951 - Πραγματικός πληθυσμός κατά νομούς, επαρχίας, δήμους, κοινότητας, πόλεις και χωρία. Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 166. 
  39. ↑ Επιτελικός Χάρτης της Ελλάδος - Ροδολίβος (κλίμακα 1:50.000). Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού. 1970. 
  40. ↑ «NATURA 2000 - STANDARD DATA FORM, GR1260002 - EKVOLES POTAMOU STRYMONA». natura2000.eea.europa.eu. European Union. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2025. 
  41. ↑ «EKVOLES POTAMOU STRYMONA - Greece (GR1260002)». Natura 2000 Viewer. European Union. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2025. 
  42. ↑ Οικονόμου, Ευστάθιος (2004). Μεθοδολογική προσέγγιση της εκτίμησης συντελεστών και δεικτών βαρύτητας με τη βοήθεια έρευνας με ερωτηματολόγια για επιπτώσεις σε έργα διαχείρισης περιβάλλοντος (διδακτορική διατριβή). Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών. σελ. 332. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2025. 
  43. ↑ Οικονόμου, Ε.· Τζάνου, Ε.· Γείτονας, Α. (2004). Η εκτίμηση της βαρύτητας των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός αλιευτικού καταφυγίου σε οικολογικά ευαίσθητη περιοχή με τη βοήθεια έρευνας με ερωτηματολόγια - Περιοδικό Υδροτεχνικά (τόμος 14). Ελληνική Υδροτεχνική Ένωση. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2024. 
  44. ↑ «Καθορισμός αιγιαλού-παραλίας-παλαιού αιγιαλού στην περιοχή "Βιολογικός Καθαρισμός" Νέων Κερδυλλίων του Δήμου Αμφίπολης ΠΕ Σερρών». Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. 12 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2024. 
  45. ↑ «Χωρίς γαλάζια σημαία και χωρίς βιολογικό τα Κερδύλλια!». ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΒΗΜΑ Καθημερινή Πολιτική και Οικονομική Εφημερίδα. 2022-04-29. https://www.e-vima.gr/xoris-galazia-simaia-kerdilia-koinotita-asprovaltas/. Ανακτήθηκε στις 2025-01-05. 
  46. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Διεύθυνση Στατιστικής (1935). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928 - Πραγματικός πληθυσμός (PDF). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 315. 
  47. ↑ Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας - Γενική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (1950). Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 16 Οκτωβρίου 1940 - Πραγματικός πληθυσμός (PDF). Αθήνα: Εθνικό Τυπογραφείο. σελ. 346. 
  48. ↑ Ιντζές, Ιωάννης (2023). «Εκβολή ποταμού Στρυμόνα». Google Maps. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ηρακλείτσα_Σερρών&oldid=10971038"