Κοινότητα (τοπική αυτοδιοίκηση)

Οι Κοινότητες στην Ελλάδα αποτελούσαν παλαιότερη μορφή διακυβέρνησης ως φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης και μία διοικητική μονάδα.

Κοινότητα
Κατηγορία	ΟΤΑ α΄ βαθμού (έως το 2011) Υποδιαίρεση δήμου (2019 - 2021)
Περιοχή	Ελλάδα
Δημιουργήθηκε	28 Αυγούστου 1912 1 Σεπτεμβρίου 2019
Καταργήθηκε	1 Ιανουαρίου 2011 5 Ιουνίου 2021
Αριθμός	124 (2010)
Διοίκηση	Κοινοτικό Συμβούλιο
Υποδιαιρέσεις	Κοινοτικό διαμέρισμα

	Ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση (1998-2011)
Βαθμός	Ο.Τ.Α.	Υποδιαιρέσεις
α΄	Δήμος    Κοινότητα	•  Δημοτικό διαμέρισμα (1997-2006)  •  Κοινοτικό διαμέρισμα (1997-2006)    Τοπικό διαμέρισμα (2006-2011)
β΄	Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση (Νομός)	Νομαρχιακό διαμέρισμα

Ιστορία

1912-1998: Η Κοινότητα ως ΟΤΑ

Η κοινότητα θεσπίσθηκε ως οργανισμός τοπικής αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) το 1912 επί Ελευθερίου Βενιζέλου, με το νόμο ΔΝΖ 1912 Περί Δήμων και Κοινοτήτων. Για την ακρίβεια το προσχέδιο όριζε ως πρωτοβάθμιο ΟΤΑ το δήμο και έκανε διάκριση ανάμεσα σε «αστικούς» και «αγροτικούς», όμως στην τελική μορφή του νόμου ο όρος αγροτικός δήμος είχε αντικατασταθεί από την κοινότητα.

Η κοινότητα ήταν λοιπόν ο οργανισμός που συγκροτείτο έξω από τα όρια των πόλεων και αποτελείτο από μία κωμόπολη ή από ένα χωριό και τους εξαρτώμενους από αυτό οικισμούς ή χωριά. Συγκεκριμένα κοινότητες ορίστηκαν όλοι οι συνοικισμοί με πληθυσμό πάνω από «300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», ενώ ακόμη και συνοικισμοί με λιγότερους από 300 κατοίκους με σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης μπορούσαν να γίνουν κοινότητες αρκεί να το ζητούσαν πάνω από το 50% των εκλογέων κατοίκων, αλλά και συνοικισμοί με λιγότερους από 300 κατοίκους, χωρίς καν σχολείο, αρκεί να το ζητούσαν πάνω από το 50% των κατοίκων και ταυτόχρονα να είχαν περιουσία που να απέδιδε πάνω από 2.000 δραχμές εκείνη την εποχή, ή τέλος αν ήταν ήδη έδρες δήμων. Υπεύθυνο για τη διοίκησή της ήταν το Κοινοτικό Συμβούλιο. Επικεφαλής του τελευταίου ήταν ο κοινοτάρχης ή πρόεδρος, ο οποίος άλλοτε εκλεγόταν άμεσα από το λαό, άλλοτε έμμεσα από το συμβούλιο.

Χαρακτηριστικά, στην απογραφή του 1928, αναφέρεται ότι στις 15-16 Μαΐου 1928, η Ελλάδα διαιρούνταν σε 38 νομούς, 141 επαρχίες, 53 δήμους και 4.990 κοινότητες, με συνολικό αριθμό πόλεων και χωριών 10.952.

Τη δεκαετία του '80 δόθηκαν κάποια κίνητρα στις κοινότητες να συνενωθούν και να συγκροτήσουν ευρύτερους δήμους (Ν. 1416/84 και 1622/86), όμως η ανταπόκριση υπήρξε χλιαρή. Έτσι σε γενικές γραμμές, το σχήμα που είχε εισαγάγει η κυβέρνηση Βενιζέλου, διήρκεσε αυτούσιο μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, με τη χώρα να διαθέτει 5.318 κοινότητες και 457 δήμους.

1998-2010: Η Κοινότητα ως ΟΤΑ ειδικής μορφής

Το 1999 τέθηκε σε εφαρμογή το Πρόγραμμα «Ιωάννης Καποδίστριας» (Ν. 2539/97) της κυβέρνησης Κων. Σημίτη, βάσει του οποίου οι περισσότερες κοινότητες καταργήθηκαν δια της αναγκαστικής συνένωσης με γειτονικούς δήμους ή μεταξύ τους, δημιουργώντας νέους δήμους που είθισται να αποκαλούνται «καποδιστριακοί». Οι κατηργημένες κοινότητες συνέχισαν κατά κάποιον τρόπο να υφίστανται, αποτελώντας διαμερίσματα των νέων δήμων, όμως πλέον τα συμβούλια τους (Διαμερισματικά Συμβούλια) είχαν μόνο συμβουλευτικό και εισηγητικό χαρακτήρα.

Παρ' όλα αυτά 133 κοινότητες συνέχισαν να υπάρχουν, συνήθως σε δυσπρόσιτες ορεινές περιοχές (τις καλούμενες «χειμάζουσες», π.χ. Κοινότητα Παύλιανης) και πολύ μικρά νησιά (π.χ. Κοινότητα Καστού), ή σε χωριά με συμβολικό-ιστορικό βάρος που θεωρητικά θα υποβιβάζονταν εάν έχαναν την αυτονομία τους ως ΟΤΑ (π.χ. Κοινότητα Σουλίου).

Μετά το 2011: Η Κοινότητα ως υποδιαίρεση του δήμου

	Ελληνική τοπική αυτοδιοίκηση
Βαθμός	Ο.Τ.Α.	Υποδιαιρέσεις
α΄	Δήμος	• Δημοτική Ενότητα • Δημοτική Κοινότητα
β΄	Περιφέρεια	Περιφερειακή Ενότητα

Το 2011 τέθηκε σε εφαρμογή η «νέα διοικητική αρχιτεκτονική» της Ελλάδος (Ν.3852/2010 ή Πρόγραμμα Καλλικράτης), η οποία:

α) Κατήργησε όλες τις εναπομείνασες κοινότητες, εντάσσοντάς τες υποχρεωτικά σε κάποιον δήμο.

β) Καθιέρωσε τον όρο τοπική κοινότητα ως ονομασία για όλα τα πρώην δημοτικά διαμερίσματα των καταργούμενων δήμων (οι οποίοι μετονομάστηκαν σε δημοτικές ενότητες των «καλλικρατικών»). Οι κοινότητες με πληθυσμό άνω των 2.000 κατοίκων - ή 1.000 για νησιά - όπου αποκαλούνται δημοτικές κοινότητες, ενώ οι μικρότερες τοπικές κοινότητες. Αυτή η τελευταία διάκριση είναι κατά βάση τεχνητή και αφορά τον αριθμό των μελών του συμβουλίου της κοινότητας και το εύρος των αρμοδιοτήτων του, οι οποίες σε κάθε περίπτωση είναι αποκλειστικά εισηγητικές και επικουρικές.

Επομένως στην ελληνική αυτοδιοικητική ορολογία από το 2011 και μετά, η κοινότητα δεν παραπέμπει σε α΄ βάθμιο ΟΤΑ, αλλά σε υποδιαίρεση της βασικής διαίρεσης του δήμου.

Κλεισθένης 1 (2019): Η Κοινότητα ως δημοτική διαίρεση αναβαθμίζεται

Κοινότητα
Κατηγορία	Υποδιαίρεση δήμου
Χώρα	Ελλάδα
Δημιουργήθηκε από	Πρόγραμμα Κλεισθένης Ι
Δημιουργήθηκε	1 Σεπτεμβρίου 2019
Καταργήθηκε	5 Ιουνίου 2021
Αριθμός	4783
Διοίκηση	Πρόεδρος
Αντικαταστάθηκε από	Δημοτική κοινότητα

Με το Πρόγραμμα «Κλεισθένης 1», τα τοπικά διαμερίσματα που ορίζονται στο άρθρο 2 του Κώδικα δήμων και Κοινοτήτων, που κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 3463/2006 (Α’ 114), μετονομάζονται σε κοινότητες, ανεξαρτήτως του πληθυσμού τους. Κοινότητες αποτελούν και οι δήμοι ή οι κοινότητες που καταργήθηκαν ύστερα από εθελούσια συνένωση, σύμφωνα με τις διατάξεις του π.δ. 410/1995 (Α’ 231) ή συνενώνονται με τον παρόντα νόμο και δεν αποτελούνται από τοπικά διαμερίσματα. Κοινότητα συγκροτούν τα τοπικά διαμερίσματα νησιών που έχουν πληθυσμό άνω των χιλίων (1.000) κατοίκων. Επίσης, συγκροτούν κοινότητα, ανεξαρτήτως πληθυσμού, πρώην κοινότητες ή τοπικά διαμερίσματα που εκτείνονται σε όλη την περιφέρεια του νησιού και δεν αποτελούν δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1. Τα δημοτικά διαμερίσματα στα οποία διαιρούνται οι δήμοι άνω των 100.000 κατοίκων μετονομάζονται σε κοινότητες. Οι κοινότητες, επίσης, θα έχουν δικό τους συμβούλιο αλλά και συνδυασμούς, όμως, θα έχουν άμεση εξάρτηση από τον δήμο στον οποίο θα υπάγονται. Οι Κοινότητες έχουν τον δικό της προϋπολογισμό σύμφωνα με τον πληθυσμό και τις πραγματικές ανάγκες της. Η εκλογή του κοινοτικού συμβουλίου γίνεται ανεξάρτητα από την εκλογή του ψηφοδελτίου του Προέδρου. Ο υποψήφιος δήμαρχος δεν μπορεί πλέον να έχει στο ψηφοδέλτιο του και υποψηφίους για Τοπικά Συμβούλια, διότι αυτά καταργήθηκαν και επανήρθαν οι Κοινότητες, και αποκτούν έως ένα βαθμό αυτόνομη νομική μορφή. Ο Πρόεδρος Κοινότητας βγαίνει από έμμεση εκλογή μεταξύ των κοινοτικών συμβούλων που θα εκλέγονται. Το Κοινοτικό Συμβούλιο, άνω των 300 κατοίκων, θα απαρτίζεται από 7 μέλη κοινοτικού Συμβουλίου σύμφωνα με το άρθρο 80. Επιπλέον παρέχεται η δυνατότητα μεταβίβασης των αρμοδιοτήτων του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου στα συμβούλια και στους προέδρους των κοινοτήτων, επεκτείνεται ο θεσμός της συνέλευσης κατοίκων σε όλες τις κοινότητες, ανεξαρτήτως πληθυσμού και καθιερώνεται η δυνατότητα σύγκλησης του συμβουλίου όποτε το ζητήσει το 1/3 τουλάχιστον των μελών του, καθώς και όταν το ζητήσουν τουλάχιστον 100 κάτοικοι της κοινότητας με γραπτή αίτηση τους.

Με τον Νόμο 4804/2021, οι Κοινότητες καταργούνται και αντικαθίστανται από τις Δημοτικές Κοινότητες με λιγότερη αυτονομία. Εντούτοις, τόσο στην προφορική όσο και στην επίσημη γραπτή γλώσσα, χρησιμοποιείται ακόμη σχεδόν αποκλειστικά ο όρος «Κοινότητα».