Ηρώον

To Ηρώον (αρχαία ελληνικά: ἡρῷον, πληθυντικός ἡρῷα) ήταν ιερό αφιερωμένο σε αρχαίο Έλληνα ή Ρωμαίο ήρωα, για την μνημόνευση ή τη λατρεία του ήρωα. Συχνά ανεγειρόταν πάνω από αυτό που θεωρούνταν ο τάφος ή το κενοτάφιό του.

Αρχαία εποχή

Το Ηρώο στο νοτιοδυτικό τομέα, Σαγαλασσός, Τουρκία.

Ο –λανθασμένα– ονομαζόμενος τάφος του Θήρωνα, ηρώο στο Αγκριτζέντο, Σικελία.

Η λατρεία Ηρώων ήταν εκτεταμένη και διαδεδομένη στους Ρωμαίους και στους Έλληνες. Οι Ήρωες έπαιζαν κεντρικό ρόλο στην ζωή της πόλεως, προσδίδοντας μια συλλογική ταυτότητα για τους κατοίκους της. Η λατρεία του Ήρωα συνήθως επικεντρωνόταν γύρο από το ηρώο, στο οποίο κατά την Κλασική αρχαιότητα πιστευόταν συχνά ότι περιείχε τα λείψανά του. Έτσι, κατά μία έννοια πιστευόταν ότι ο Ήρωας συνέχιζε να ζει. Του αναθέτανε τροφές ως προσφορές, και θεωρούνταν ότι συμμετείχε στις γιορτές της πόλης. Η αφοσίωσή του στην πόλη θεωρούνταν ουσιώδους σημασίας για την ευημερία της. Αυτό το γεγονός οδήγησε σε διαμάχες μεταξύ ελληνικών πόλεων για λείψανα ηρώων. Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που κατασκεύασαν μνημεία για πολεμιστές που έπεσαν στο πεδίο της μάχης υπέρ πατρίδος. Η ελληνική γραμματεία καταγράφει πώς ο Κίμων από την Αθήνα εκδικήθηκε το θάνατο του μυθικού ήρωα Θησέα το 469 π.Χ., βρίσκοντας οστά τα οποία υποτίθεται ότι ανήκαν στον ήρωα και επιστρέφοντάς τα θριαμβευτικά στην Αθήνα. Παρομοίως, ο Ηρόδοτος καταγράφει στην Ιστορία του ότι οι Σπαρτιάτες έκαναν επιδρομή στο ηρώο της Τεγέας, κλέβοντας τα οστά του Ορέστη. Αυτό θεωρούνταν σαν μετάθεση της αφοσίωσης / πίστης του ήρωα από την Τεγέα στην Σπάρτη, εξασφαλίζοντας ότι οι Σπαρτιάτες θα νικούσαν τους Τεγεάτες, όπως είχε προφητεύσει το Μαντείο των Δελφών.

Στην Μυκηναϊκή Ελλάδα γύρω από θολωτούς τάφους μπορούμε να βρούμε πολλά παραδείγματα ηρώων, καθώς και σε ή κοντά σε ιερές περιοχές πολλών αρχαίων Ελληνικών πόλεων στην Μεσόγειο. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ονομαζόμενος Τάφος του Θήρωνα στο Αγκριτζέντο στη Σικελία. Ένα άλλο αξιόλογο ηρώο, είναι αυτό στη Βεργίνα (οι αρχαίες Αἰγαί), που θεωρείται ότι ήταν αφιερωμένο στη λατρεία των μελών της βασιλικής οικογένειας του Αλέξανδρου, και το οποίο μπορεί να φιλοξενούσε το λατρευτικό άγαλμα του πατέρα του, Φιλίππου.

Ένα πολύ καλά διατηρημένο ρωμαϊκό ηρώο της περιόδου του Αυγούστου υπάρχει στην αρχαία πόλη της Σαγαλασσού, σήμερα στη σύγχρονη Τουρκία. Ένα επίσης πολύ καλά διατηρημένο και πολύ γνωστό ηρώο είναι μέσα στην Βιβλιοθήκη του Κέλσου (στην κρύπτη της οποίας υπάρχει ο τάφος και το ταφικό μνημείο του), στην Έφεσο της Τουρκίας. Χτίστηκε προς τιμή του Ρωμαίου γερουσιαστή Κέλσου, Ύπατου και Ανθύπατου (Διοικητή) της Ρωμαϊκής Επαρχίας της Ασίας από 92 ως το 107, και Έπαρχου της Επαρχίας της Ασίας όταν πέθανε το 114. Για την κατασκευή της είχε κληροδοτήσει μεγάλο χρηματικό ποσό, την οποία ανέλαβε και διεκπεραίωσε ο γιος του. Εκτός από την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο ήταν μία από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες στον αρχαίο κόσμο.

Σύγχρονη εποχή

Ηρώο πεσόντων Γριβιωτών.

Τη σύγχρονη εποχή, το ηρώο είναι το μνημείο που συνήθως αφιερώνεται στους πεσόντες πολέμου, αλλά και επίσης σε θύματα πολέμων και εμφυλίων πολέμων. Με την ευρύτερη έννοια του όρου, ηρώο θεωρείται και ένα μνημείο όπου μνημονεύονται (μόνο ή και εκτός από τους πεσόντες) εκτελεσθέντες στην περίοδο στην οποία είναι αφιερωμένο το ηρώο, όπως και θύματα γενοκτονιών.

Συχνά κατέχει κεντρική θέση στην πόλη όπου βρίσκεται, κοντά ή μέσα στην κεντρική πλατεία ή κέντρο της πόλης. Επίσης συχνά, μπορεί να βρίσκεται στον περίβολο της Μητρόπολης ή άλλης μεγάλης εκκλησίας της πόλης. Τέλος, ηρώα ανεγείρονται και εκτός πόλεων, συνήθως κοντά ή στα πεδία μαχών ή θέατρα των γεγονότων που μνημονεύουν.

Στις μικρές πόλεις, και συνήθως στα χωρία, υπάρχει ένα μόνο ηρώο, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο των εορταστικών εκδηλώσεων εθνικών εορτών με κατάθεση στεφάνων και λουλουδιών σε αυτό, όπως και στις επετείους των γεγονότων / περιόδου που μνημονεύουν. Σε μεγάλες πόλεις, αλλά όχι μόνο, υπάρχει ένα ηρώο που αποτελεί το μνημείο γενικά για τους πεσόντες ή ήρωες πολέμου, και δεύτερο ή παραπάνω ηρώα αφιερωμένα σε συγκεκριμένους πολέμους, περιόδους ή ιστορικά γεγονότα. Στο χώρο του ηρώου, που θεωρείται το κενοτάφιο των πεσόντων, αποδίδεται σεβασμός και πρέπει να γίνονται μόνο τελετές μνήμης και απότισης φόρου τιμής στους νεκρούς.

Τα υλικά και η μορφή των ηρώων ποικίλουν. Συνήθως είναι φτιαγμένα από μάρμαρο ή άλλου είδους παρόμοιο σκληρό πέτρωμα, ενώ το μνημείο μπορεί να ενσωματώνει (ή σε κάποιες περιπτώσεις να αποτελείται μόνο από) μεταλλική πλάκα. Οι πιο συνηθισμένες μορφές είναι μαρμάρινη στήλη με βάση, ή μαρμάρινη πλάκα με βάση. Στην πλάκα ή στη βάση του ηρώου συνήθως είναι γραμμένα τα ονόματα των πεσόντων, ενώ συχνές είναι και οι εγχαράξεις, είτε με σύμβολα πολεμικά είτε με επιγραφές. Τις στήλες συχνά στεφανώνουν μαρμάρινα ή μεταλλικά στεφάνια, σταυροί, νίκες ή άλλα σύμβολα, ανάλογα με το γεγονός / πρόσωπα στο οποίο είναι αφιερωμένο το ηρώο.

Υπάρχουν επίσης ηρώα αφιερωμένα σε ένα άτομο, που εξαίρουν την ανδρεία και τη συμβολή τους σε αγώνες του έθνους. Ο όρος ανδριάντας καλύπτει καλύτερα αυτήν την κατηγορία μνημείων. Τα ηρώα συνήθως είναι τοποθετημένα είτε σε κεντρικό σημείο του χωριού ή πόλης, ή κοντά στα σημαντικά κτήρια της πολιτική και θρησκευτικής ζωής, και της ιστορίας του τόπου. Μπορεί να μην έχουν την αίγλη και την ιερότητα της αρχαίας εποχής, αλλά ειδικά σε μικρά ή / και ιστορικά χωριά, κωμοπόλεις και τοποθεσίες, αποτελούν το επίκεντρο της εκδήλωσης της εθνικής και τοπικής ταυτότητας του τοπικού πληθυσμού, και αποτελούν «ιερές» τοποθεσίες μνήμης, και συχνά συμβολισμού της ιστορικής συνείδησης του πληθυσμού, και αντικείμενο περηφάνιας. Απόδειξη του παραπάνω είναι ότι η ανέγερση, διατήρηση και ο ιστορικός συμβολισμός των ηρώων, αποτελεί κατά καιρούς αντικείμενο ενεργού ενδιαφέροντος του τοπικού πληθυσμού.

Ηρώα με τον σκοπό, ως μνημεία που απαθανατίζουν τους πεσόντες πολέμων, και με την μορφή που αναλύθηκε για την σύγχρονη Ελλάδα, υπάρχουν σε πολλές πόλεις της Ευρώπης.

• 
  Το Ηρώον στο Λευκαντί Εύβοιας, όπως φαίνεται από την κύρια είσοδο.
• 
  Άγαλμα από το Ηρώον στο Στρατώνι.
• 
  Το ηρώο πεσόντων στην πλατεία Αγίου Ανδρέα, Εγλυκάδα.
• 
  Ηρώο, Πεδινό Λήμνου.
• 
  Αβία Μεσσηνίας. Ο Άγ. Δημήτριος και το παλιό ηρώο.
• 
  Το ηρώο στο Μοσχοχώρι Πιερίας.
• 
  Το ηρώο στον Άνω Άγιο Ιωάννη.
• 
  Ηρώο αφιερωμένο στους Κρήτες εθελοντές του Μακεδονικού Αγώνα.
• 
  Ηρώο για τα θύματα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στο Νιου Μάλντεν.

Πηγές

• Parkins, Helen. Roman Urbanism. Routledge, 1997.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ηρώο Αιγών.
• Archaeology's Interactive Dig: Northwest Heroon, Archaeology, June-August 2006