Θησέας
Ο Θησέας (αρχ. Θησεύς) ήταν Έλληνας βασιλιάς των Αθηνών, κατά την ελληνική μυθολογία, υιός του Αιγέα και της Αίθρας κι ο πιο δημοφιλής ήρωας στην αρχαία Ελλάδα μετά τον Ηρακλή.
Θησέας | |
---|---|
Γενικές πληροφορίες | |
Όνομα στη μητρική γλώσσα | Θησεύς (Αρχαία Ελληνικά) |
Αιτία θανάτου | πνιγμός |
Συνθήκες θανάτου | ανθρωποκτονία |
Τόπος ταφής | Σκύρος |
Πληροφορίες ασχολίας | |
Ιδιότητα | βασιλιάς |
Περίοδος ακμής | 15ος αιώνας π.Χ. - 14ος αιώνας π.Χ. |
Οικογένεια | |
Σύζυγος | Φαίδρα Αντιόπη (Αμαζόνα) Αριάδνη Ιππολύτη Ελένη |
Σύντροφος | Περιγούνη Αίγλη Πειρίθους |
Τέκνα | Ιππόλυτος Μελάνιππος Ακάμας Δημοφών ο Θησέως Ιφιγένεια |
Γονείς | Αιγέας και Ποσειδώνας και Αίθρα |
Αξιώματα και βραβεύσεις | |
Αξίωμα | βασιλιάς των Αθηνών |
Σχετικά πολυμέσα | |
Εισαγωγή
ΕπεξεργασίαΚάποτε, ο Ηρακλής πέρασε από την Τροιζήνα της Αττικής όπου τον φιλοξένησε στο παλάτι του ο βασιλιάς Πιτθέας. Όταν κάθισαν να φάνε, ο Ηρακλής έβγαλε τη λεοντή και την άφησε κάτω. Μια παρέα παιδιών, βλέποντας τη λεοντή, τρόμαξαν και το έβαλαν στα πόδια. Ένα όμως επτάχρονο παιδί, νομίζοντας πως έβλεπε αληθινό λιοντάρι άρπαξε ένα τσεκούρι κι όρμησε να το σκοτώσει. Ήταν ο Θησέας, ο εγγονός του βασιλιά Πιτθέα, ένας ακόμη ήρωας της ελληνικής μυθολογίας.
Η γέννηση του Θησέα
ΕπεξεργασίαΕπειδή ο Αιγέας δεν είχε τέκνα, παρά τις προσπάθειές του, πήγε στο Μαντείο των Δελφών και έλαβε ένα δυσνόητο χρησμό. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, σκέφθηκε να περάσει από τον φίλο του βασιλιά της Τροιζήνας Πιτθέα, ο οποίος τον φιλοξένησε. Ο Αιγέας του ανέφερε τον χρησμό, οπότε ο Πιτθέας, κατανοώντας το νόημά του, μεθά τον Αιγέα και τον ρίχνει στο κρεβάτι της κόρης του Αίθρας, αποσκοπώντας έτσι να γίνει παππούς του διαδόχου του αθηναϊκού θρόνου. Το πρωί, όταν ο Αιγέας συνήλθε από το μεθύσι του δίπλα στην Αίθρα, την έπεισε να του υποσχεθεί ότι αν αποκτούσε απόγονό του θα τον μεγάλωνε κρυφά στην πόλη. Ακόμα, έκρυψε κάτω από μεγάλο βράχο τα σανδάλια και το σπαθί του, λέγοντας στην Αίθρα ότι όταν μεγαλώσει το παιδί του τόσο ώστε να μπορέσει να σηκώσει τον βράχο, να το προστάξει να πάει στην Αθήνα και να του δείξει τα αντικείμενα. Στο μεταξύ, τη νύκτα που κοιμήθηκε με τον Αιγέα, η Αίθρα είδε σε όνειρο την Αθηνά, η οποία την καθοδήγησε να περάσει περπατώντας πάνω σε υφάλους στη νησίδα Σφαιρία, που είναι τόσο κοντά στην ακτή της Τροιζήνας, ώστε να μπορεί κάποιος να πάει σε αυτή με τα πόδια. Καθώς περπατούσε μέσα στη θάλασσα, λέγεται ότι ο Ποσειδώνας τη γονιμοποίησε. Μετά, λοιπόν, από εννέα μήνες η Αίθρα γέννησε τον Θησέα πάνω στον δρόμο που πάει στο λιμάνι. Ο ήρωας, επομένως, είχε αβέβαιη πατρότητα, μοιρασμένη ανάμεσα στον Αθηναίο βασιλιά και στον θεό της θάλασσας.
Οδεύοντας προς την Αθήνα
ΕπεξεργασίαΩς παιδαγωγός του Θησέα στην αυλή του βασιλιά Πιτθέα αναφέρεται ο Τροιζήνιος Κοννίδας. Στο τέλος της εφηβείας του, ο Θησέας έμαθε από τη μητέρα του, Αίθρα, για την καταγωγή του και μπόρεσε να σηκώσει τον βράχο και να βρει όσα είχε κρύψει ο Αιγέας. Αμέσως, ξεκίνησε να πάει στην Αθήνα για να γνωρίσει τον πατέρα του, αλλά όχι με πλοίο, όπως του συνέστησε η προσεκτική πριγκίπισσα. Θέλησε να πάει από την ξηρά, την οποία λυμαίνονταν διάφοροι ληστές, προκειμένου να μιμηθεί κατά κάποιο τρόπο τους άθλους του Ηρακλή, τον οποίο είχε ως πρότυπο, αλλά και να εκκαθαρίσει τον δρόμο ως την Αθήνα από τους εγκληματίες.
Όντως, κοντά στην Επίδαυρο συνάντησε τον Περιφήτη, γνωστό και ως «Κορυνήτη» από το σιδερένιο ρόπαλο που χρησιμοποιούσε για να σκοτώνει τους διαβάτες. Ο Θησέας κατόρθωσε να του το αρπάξει και να τον σκοτώσει με αυτό. Στη συνέχεια, στον Ισθμό της Κορίνθου, συνάντησε τον Σίνη τον «Πιτυοκάμπτη» (= αυτόν που λυγίζει τα πεύκα), ο οποίος έσχιζε στα δύο τα θύματά του δένοντάς τα ανάμεσα σε δύο λυγισμένα πεύκα. Ο Θησέας τον θανάτωσε με τον ίδιο τρόπο.
Όχι πολύ μακριά από τον Ισθμό, στην Κρομμυώνα (Άγιοι Θεόδωροι), ο Θησέας σκότωσε την αγριόχοιρο Φαία, η οποία έκανε μεγάλες καταστροφές στην περιοχή. Στις Σκιρωνίδες Πέτρες, τη σημερινή Κακιά Σκάλα, αντιμετώπισε τον ομώνυμο ληστή, τον Σκίρωνα, ο οποίος ανάγκαζε τους περαστικούς να του πλένουν τα πόδια, οπότε καθώς εκείνοι ήταν σκυμμένοι τους κλοτσούσε και τους έριχνε στον γκρεμό, όπου τους έτρωγε μία τεράστια χελώνα. Ο Θησέας που αντιλήφθηκε το σχέδιό του ληστή, τον έριξε στον γκρεμό και έπειτα σκότωσε τη χελώνα και μετέτρεψε το κέλυφός της σε ασπίδα. Προχωρώντας στην Ελευσίνα, ο ήρωας πάλεψε με τον Κερκύονα, που σκότωνε τους διαβάτες πνίγοντάς τους με ένα ισχυρό εναγκαλισμό και τον θανάτωσε χτυπώντας το κεφάλι του στη γη.
Τέλος, στον Κηφισό στην Ιερά Οδό (κοντά στο σημερινό Δαφνί), εξόντωσε και τον Πολυπήμονα, τον πατέρα του Σίνη, γνωστότερο ως «Προκρούστη» επειδή εξαπατούσε τους ταξιδιώτες και τους παρέσυρε στο σπίτι του, όπου τους εξάρθρωνε τα πόδια ή τους τα έκοβε με πριόνι για να τους «ταιριάξει» στο κρεβάτι του. Μετά από όλα αυτά, ο Θησέας δέχθηκε κάθαρση από τους υιούς του Φυτάλου, στα ύδατα του Κηφισού, για τις δολοφονίες όλων των ληστών, ώστε να αντικρίσει για πρώτη φορά τον πατέρα του ως εξαγνισμένος ήρωας.
Στην Αθήνα
ΕπεξεργασίαΧωρίς να αποκαλύψει ποιος είναι, ο Θησέας εμφανίστηκε στον πατέρα του ως ξένος. Ωστόσο η Μήδεια κατάλαβε την ταυτότητά του και φοβήθηκε ότι θα πάρει τη διαδοχή από τον γιο που στο μεταξύ είχε αποκτήσει η ίδια με τον Αιγέα. Για τον λόγο αυτό έπεισε τον βασιλιά ότι έπρεπε να εξοντώσουν τον ξένο και έφτιαξε ένα δηλητήριο με βάση το «ακόνιτον», θανατηφόρο βότανο που προερχόταν από τα σάλια του Κέρβερου. Αλλά την ώρα του δείπνου ο Θησέας τράβηξε το σπαθί του για να κόψει το κρέας, οπότε ο πατέρας του αναγνώρισε το όπλο που είχε κρύψει στην Τροιζήνα, κληρονομιά του παππού του, του Κέκροπα. Τότε ο Αιγέας παρενέβη αμέσως και γλίτωσε τον γιο του από το δηλητηριασμένο φαγητό. Η Μήδεια έφυγε από την Αθήνα με τον γιο της Μήδο. Ο αδελφός του Αιγέα Πάλλαντας και οι 50 γιοι του, οι Παλλαντίδες προσπάθησαν να σφετερισθούν τον θρόνο, αλλά ο Θησέας τους απέτρεψε και επιβεβαίωσε την εξουσία του πατέρα του.
Ο ταύρος του Μαραθώνα
ΕπεξεργασίαΟ άγριος ταύρος της Κρήτης, που συνέλαβε ο Ηρακλής κατά τον έβδομο άθλο του και τον οποίο ο δειλός Ευρυσθέας τον είχε αφήσει ελεύθερο, είχε καταφύγει στην ευρύτερη περιοχή του Μαραθώνα και επέφερε καταστροφές. Ο Θησέας πήγε να τον αναζητήσει (κάποιοι συγγραφείς εμφανίζουν την αιχμαλώτιση του «Μαραθώνιου Ταύρου» ως αποστολή που ανέθεσε ο Αιγέας στον ήρωα πριν τον αναγνωρίσει, πιστεύοντας ότι έτσι ο Θησέας θα σκοτωνόταν). Στον δρόμο τον έπιασε καταιγίδα και βρήκε καταφύγιο στην καλύβα μιας γριάς, της Εκάλης. Εκείνη, επιθυμώντας να τον ευχαριστήσει επειδή είχε σκοτώσει τον Κερκύονα, θύματα του οποίου ήταν και οι δύο γιοι της, τον φιλοξενεί και υπόσχεται θυσία στον Δία αν ο ήρωας επέστρεφε σώος από το κυνήγι. Κατά τον γυρισμό του Θησέως, η Εκάλη είχε ήδη πεθάνει, οπότε οι κάτοικοι της περιοχής ανέλαβαν να τελέσουν τη θυσία, προς τιμή του «Εκαλείου Διός». Στον Μαραθώνα, ο ήρωας κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει ζωντανό τον ταύρο. Τον οδήγησε στην Αθήνα δεμένο από τα κέρατα διασχίζοντας τους δρόμους της μπροστά στους έκπληκτους Αθηναίους, ανέβηκε στην Ακρόπολη και εκεί τον θυσίασε στους θεούς.
Η αποστολή για τον Μινώταυρο
ΕπεξεργασίαΤο γνωστότερο κατόρθωμα του Θησέα υπήρξε η θανάτωση του Μινώταυρου. Ο Μίνωας, για να τιμωρήσει τους Αθηναίους επειδή σκότωσαν τον γιο του Ανδρόγεω, κήρυξε πόλεμο στον οποίο νίκησε. Ως ποινή των Αθηναίων όρισε κάθε εννιά χρόνια εφτά νέοι Αθηναίοι και εφτά νέες Αθηναίες να στέλνονται στην Κρήτη και να κατασπαράζονται από τον Μινώταυρο μέσα στον Λαβύρινθο. Ο Θησέας αποφάσισε να σαλπάρει για την Κρήτη και να θέσει τέλος στη ντροπιαστική εισφορά σε αίμα. Πήρε τη θέση ενός από τους 7 νέους και απέπλευσε μαζί τους από το Φάληρο στις αρχές του μήνα Μουνιχιώνα. Στη Σαλαμίνα επέλεξε ως κυβερνήτη του πλοίου τον ικανότατο Ναυσίθοο και ως πρωρέα τον Φαίακα, αφού τότε οι Αθηναίοι δεν είχαν ακόμα ασχοληθεί με τη ναυτιλία. Καταπλέοντας στην Κρήτη γνώρισε την κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη, και οι δύο νέοι ερωτεύτηκαν. Η Αριάδνη τον έβαλε να υποσχεθεί ότι θα την έπαιρνε στην πατρίδα του και θα την νυμφευόταν. Μετά, του έδωσε ένα κουβάρι κλωστή, τον «Μίτο της Αριάδνης», ώστε όταν ο Θησέας έμπαινε στον λαβύρινθο να το ξετυλίγει, για να μπορέσει έπειτα, αφού σκοτώσει τον Μινώταυρο, να βρει την έξοδο. Πράγματι, ο ήρωας στερέωσε τη μία άκρη στην είσοδο του δαιδαλώδους οικήματος, αναζήτησε, βρήκε και σκότωσε το τέρας, και ξανατυλίγοντας τον μίτο κατάφερε να βγει από τον Λαβύρινθο. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι της νύχτας, ο Θησέας, η Αριάδνη και οι υπόλοιποι νέοι δραπέτευσαν στο λιμάνι και πήραν με το πλοίο τους το ταξίδι της επιστροφής. Στο ταξίδι ωστόσο έκαναν μία στάση στη Νάξο. Εκεί, στο όνειρο του Θησέα εμφανίστηκε ο θεός Διόνυσος και του είπε ότι έπρεπε να φύγουν από το νησί χωρίς την Αριάδνη, αφού ήταν γραφτό να μείνει εκεί και να γίνει γυναίκα του. Η Αριάδνη έμεινε στη Νάξο και παντρεύτηκε τον θεό Διόνυσο κι έτσι αναπτύχθηκε και η λατρεία της σαν θεότητα στο νησί. Ο Διόνυσος (ή η Αφροδίτη ή οι Ώρες) της χάρισε χρυσό στεφάνι, έργο του Ηφαίστου, και την έφερε μαζί του στον Όλυμπο. Η θνητή Αριάδνη έφθασε έτσι να γίνει αθάνατη σύζυγος θεού. Απαραίτητη ήταν και μια στάση στο ιερό νησί της Δήλου για την προσφορά θυσίας στον Απόλλωνα.
Πριν την αναχώρηση, Αιγέας και Θησέας είχαν συμφωνήσει ότι ο δεύτερος θα σήκωνε τα λευκά πανιά αν ολοκλήρωνε με επιτυχία την αποστολή, αλλιώς οι σύντροφοί του θα άφηναν τα μαύρα, με τα οποία είχαν αναχωρήσει σε ένδειξη πένθους. Εξαιτίας όμως ίσως κάποιας κατάρας της Αριάδνης (την Αριάδνη την είχε εγκαταλείψει στη Νάξο) κανένας δεν θυμήθηκε να αλλάξει τα πανιά. Ο Αιγέας βλέποντας το πλοίο να φθάνει με μαύρα πανιά από το ακρωτήριο Σούνιο αυτοκτόνησε από την απελπισία του πέφτοντας κάτω από τον βράχο, δίνοντας έτσι στο Αιγαίο Πέλαγος το όνομά του. Βέβαια η λογικότερη εκδοχή τοποθετεί αλλού το σημείο παρατηρήσεως, αφού θα ήταν δύσκολο ο Αιγεύς να βρίσκεται συνεχώς επί εβδομάδες σε τόσο μακρινό (για την εποχή) σημείο όπως το Σούνιο έχοντας παρατήσει τα βασιλικά του καθήκοντα περιμένοντας τον Θησέα: έτσι λοιπόν, ο Αιγέας έβλεπε προς τη θάλασσα από τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη, όπου υπήρχε πύργος. Βλέποντας το πλοίο να επιστρέφει με μαύρα πανιά, έπεσε από τον πύργο και σκοτώθηκε. Στη θέση που έπεσε οι Αθηναίοι ίδρυσαν ένα μικρό φερώνυμο ιερό, το Αιγείον, που το κατέγραψε ο Παυσανίας ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη. Μόλις ο Θησέας επέστρεψε στην Αθήνα, οι Αθηναίοι εόρτασαν τον γυρισμό του και τη νίκη του, που τους λύτρωσε από τον τρομερό φόρο, και τον ανακήρυξαν αμέσως βασιλιά τους.
Ο Θησέας ως βασιλιάς
ΕπεξεργασίαΟ Θησέας υπήρξε ένας από τους καλύτερους βασιλιάδες για την Αθήνα. Θεμελίωσε το μεγαλείο των Αθηνών ενώνοντας τους δήμους της Αττικής, γεγονός του οποίου την ανάμνηση εόρταζαν οι Αθηναίοι στις 16 Εκατομβαιώνος με τα «Συνοίκια» ή «Συνοικέσια». Ο Θησέας διαίρεσε τους πολίτες σε τρεις τάξεις: στους ευγενείς, στους κτηματίες και στους δημιουργούς (χειρώνακτες και τεχνίτες). Σημείωσε και πολεμικές επιτυχίες καταλαμβάνοντας τη Μεγαρίδα και στη συνέχεια νικώντας τις Αμαζόνες, οι οποίες είχαν εκστρατεύσει κατά της Αττικής για να απελευθερώσουν την Αντιόπη. Κυρίως όμως κατετρόπωσε τους Κενταύρους μαζί με τον φίλο του βασιλιά των Λαπίθων Πειρίθοο. Ο Πειρίθοος ήταν φίλος του Θησέα από τότε που πήγε να αρπάξει τα βόδια του. Ενώ κόντεψαν να αλληλοσκοτωθούν, οι θεοί τους ενέπνευσαν αμοιβαία συμπάθεια, ώστε μόλις κοίταξε ο ένας τον άλλο πέταξαν τα όπλα στην άκρη και από τότε έγιναν αχώριστοι. Μαζί απήγαγαν από τη Σπάρτη την Ωραία Ελένη όταν αυτή ήταν ακόμα 12 ετών και χόρευε γύρω από τον βωμό του ναού της Ορθίας Αρτέμιδος. Τότε είχαν ρίξει κλήρο και η Ελένη έπεσε στον Θησέα. Ο ήρωας την έφερε στην Αττική και την εμπιστεύθηκε στη μητέρα του, την Αίθρα.
Μαζί κατέβηκαν, αμέσως μετά, και στον κάτω κόσμο για να αρπάξουν την Περσεφόνη, την οποία είχε ερωτευθεί ο Πειρίθοος. Ο Πλούτωνας όμως τους αντιλήφθηκε και τους έβαλε να καθίσουν σε μια πέτρα από όπου δεν μπορούσαν να ξανασηκωθούν. Στο μεταξύ, οι αδελφοί της Ωραίας Ελένης (οι Διόσκουροι) πήγαν στην Αττική για να πάρουν πίσω την αδελφή τους. Δεν θα την εύρισκαν, όμως, αν ο Ακάδημος δεν τους έδειχνε το μέρος που την έκρυβαν. Εξαιτίας αυτής της μυθολογικής ευεργεσίας, όταν οι Σπαρτιάτες κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο κατέστρεψαν την Αττική, σεβάσθηκαν την Ακαδήμεια, το ιερό του Ακαδήμου. Οι Διόσκουροι πήραν την αδελφή τους και την Αίθρα (τη δεύτερη ως σκλάβα), και επέστρεψαν στη Σπάρτη, αφού πρώτα ανακήρυξαν βασιλιά των Αθηνών τον Μενεσθέα. Χρόνια μετά, ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη και ελευθέρωσε τον Θησέα, που γύρισε στην Αθήνα. Επειδή βρήκε τους Αθηναίους εναντίον του, ο Θησέας τους καταράσθηκε. Ο τόπος όπου κατά τον μύθο εκστόμισε την κατάρα, υποτίθεται ότι σωζόταν στον αρχαίο δήμο του Γαργηττού και ονομαζόταν Αρατήριον.
Ο θάνατος του Θησέα
ΕπεξεργασίαΣτη συνέχεια, ο Θησέας έφυγε από την Αθήνα και πήγε στη νήσο Σκύρο. Ο βασιλιάς του νησιού, ο Λυκομήδης, αρχικά τον καλοδέχθηκε, αλλά μετά από κάποιο διάστημα τον πήγε δήθεν για περίπατο στο ψηλότερο σημείο και τον έσπρωξε στον γκρεμό. Ο Θησέας έπεσε και σκοτώθηκε. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική παράδοση, επρόκειτο για αυτοκτονία. Οι Αθηναίοι τον θυμήθηκαν χρόνια μετά, όταν τα παιδιά του, ο Δημοφών και ο Ακάμας, πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τον Μενεσθέα.
Η μνήμη του ήρωα
ΕπεξεργασίαΣτους ιστορικούς χρόνους, ο πρώτος που υπενθύμισε στους Αθηναίους το χρέος τους προς τον ήρωα ήταν ο Πεισίστρατος. Το 475 π.Χ., όταν ο Κίμων εξεστράτευσε κατά της Σκύρου και την κατέλαβε, άρχισε να ψάχνει όλο το νησί για να βρει τον τάφο του Θησέα. Είχε πια απελπιστεί, όταν είδε ξαφνικά έναν αετό να προσγειώνεται σε ένα λόφο, να τον σκαλίζει με τα νύχια του και να τον κτυπά με το ράμφος του. Ο Κίμων το θεώρησε θεϊκό σημάδι, έσκαψε εκεί και ανακάλυψε μία παλιά μεγάλη σαρκοφάγο και κοντά της την αιχμή μιας λόγχης και ένα ξίφος. Πίστεψε ότι ανήκαν στον Θησέα και τα μετέφερε με την τριήρη του στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι τον υποδέχθηκαν με λαμπρές τελετές και εναπέθεσαν με ευλάβεια τα λείψανα στο «Θησείον», το ηρώο που έκτισαν για τον σκοπό αυτό «εν μέση πόλει» (κατά τον Πλούταρχο, κοντά δηλαδή στον βωμό των 12 θεών). Ακόμα, όρισαν τις 8 Πυανεψιώνος ως ημερομηνία προσφοράς της μέγιστης θυσίας, επειδή η ημέρα εκείνη ήταν η επέτειος της επιστροφής του από την Κρήτη, και τις 8 του κάθε μήνα να τιμάται η μνήμη του (ιδιαίτερα στις 8 Εκατομβαιώνος, ημερομηνία που ο ήρωας πρωτοήλθε στην Αθήνα από την Τροιζήνα).
Μαρτυρίες από την Αρχαία Ελληνική Γραμματεία
ΕπεξεργασίαΟ Παυσανίας περιγράφει εδώ ένα περιστατικό που έλαβε χώρα όταν ο Θησέας ήταν επτά χρονών.
[κεφ. 27.7 Παυσανίας Αττικά,] «… τῶν δὲ ἐν Τροιζῆνι λόγων, οὓς ἐς Θησέα λέγουσιν, ἐστὶν ὡς Ἡρακλῆς ἐς Τροιζῆνα ἐλθὼν παρὰ Πιτθέα καταθεῖτο ἐπὶ τῷ δείπνῳ τοῦ λέοντος τὸ δέρμα, ἐσέλθοιεν δὲ παρ᾽ αὐτὸν ἄλλοι τε Τροιζηνίων παῖδες καὶ Θησεὺς ἕβδομον μάλιστα γεγονὼς ἔτος• τοὺς μὲν δὴ λοιποὺς παῖδας, ὡς τὸ δέρμα εἶδον, φεύγοντάς φασιν οἴχεσθαι, Θησέα δὲ ὑπεξελθόντα οὐκ ἄγαν σὺν φόβῳ παρὰ τῶν διακόνων ἁρπάσαι πέλεκυν καὶ αὐτίκα ἐπιέναι σπουδῇ, λέοντα εἶναι τὸ δέρμα ἡγούμενον. ὅδε μὲν τῶν λόγων πρῶτος ἐς αὐτόν ἐστι Τροιζηνίοις• ὁ δὲ ἐπὶ τούτῳ, κρηπῖδας Αἰγέα ὑπὸ πέτρᾳ καὶ ξίφος θεῖναι γνωρίσματα εἶναι τῷ παιδὶ καὶ τὸν μὲν ἐς Ἀθήνας ἀποπλεῖν, Θησέα δέ, ὡς ἕκτον καὶ δέκατον ἔτος ἐγεγόνει, τὴν πέτραν ἀνώσαντα οἴχεσθαι [καὶ] τὴν παρακαταθήκην τὴν Αἰγέως φέροντα. τούτου δὲ εἰκὼν ἐν ἀκροπόλει πεποίηται τοῦ λόγου, χαλκοῦ πάντα ὁμοίως πλὴν τῆς πέτρας•…»( Παυσανίας Αττικά, Κεφ. 27, 7).' [1]
[Κεφ. 27, 7] Ανάμεσα σε όσα λέγονται στην Τροιζήνα για τον Θησέα είναι και το εξής: ο Ηρακλής, όταν ήρθε στην Τροιζήνα στον Πιτθέα, άφησε τη λεοντή του για να δειπνήσει. Τότε τον πλησίασαν μερικά αγόρια των Τροιζηνίων και μαζί με αυτά κι ο Θησέας, που ήταν επτά χρόνων. Όλα τα άλλα παιδιά έτρεξαν να φύγουν μόλις είδαν τη λεοντή, ενώ ο Θησέας, αφού βγήκε έξω χωρίς φόβο, άρπαξε ένα πέλεκυ από τους υπηρέτες και επιτέθηκε αμέσως νομίζοντας ότι το δέρμα ήταν [ζωντανό] λιοντάρι. 8. Αυτός είναι ο πρώτος μύθος που λένε για τον Θησέα στην Τροιζήνα. Λένε επίσης ότι ο Αιγέας έβαλε κάτω από ένα βράχο τα υποδήματα του και το ξίφος, για ν' αποτελέσουν γνωρίσματα του γιου του, και αναχώρησε με πλοίο για την Αθήνα. Όταν ο Θησέας έγινε δεκαέξι χρόνων, σήκωσε τον βράχο και έφυγε παίρνοντας όσα του είχε αφήσει από κάτω ο Αιγέας. Εικόνα αυτού του μύθου υπάρχει στην ακρόπολη, ολόκληρη από χαλκό, εκτός από τον βράχο.
Αυτούς τους ανθρώπους με αλαζονική συμπεριφορά που περιγράφει εδώ ο Πλούταρχος εκκαθάρισε ο Ηρακλής αργότερα.
[Πλούταρχος Θησεύς 6.4] ὁ γὰρ δὴ χρόνος ἐκεῖνος ἤνεγκεν ἀνθρώπους χειρῶν μὲν ἔργοις καὶ ποδῶν τάχεσι καὶ σωμάτων ῥώμαις, ὡς ἔοικεν, ὑπερφυεῖς καὶ ἀκαμάτους, πρὸς οὐδὲν δὲ τῇ φύσει χρωμένους ἐπιεικὲς οὐδὲ ὠφέλιμον, ἀλλ᾽ ὕβρει τε χαίροντας ὑπερηφάνῳ, καὶ ἀπολαύοντας τῆς δυνάμεως ὠμότητι καὶ πικρίᾳ, καὶ τῷ κρατεῖν τε καὶ βιάζεσθαι καὶ διαφθείρειν τὸ παραπῖπτον, αἰδῶ δὲ καὶ δικαιοσύνην καὶ τὸ ἴσον καὶ τὸ φιλάνθρωπον, ὡς ἀτολμίᾳ τοῦ ἀδικεῖν καὶ φόβῳ τοῦ ἀδικεῖσθαι τοὺς πολλοὺς ἐπαινοῦντας, οὐδὲν οἰομένους προσήκειν τοῖς πλέον ἔχειν δυναμένοις. ' [2]
[Πλούταρχος Θησεύς 6.4] Εκείνα τα χρόνια ζούσαν άνθρωποι γιγαντόσωμοι με μεγάλη ευλυγισία και ασύγκριτη σωματική δύναμη, οι οποίοι δεν έκαναν τίποτα παρά επιδείκνυαν την δύναμή τους προς τους ασθενέστερους νομίζοντας πως η η αιδώς και η δικαιοσύνη, η ισότητα και η φιλανθρωπία ήταν για τους κοινούς ανθρώπους αγαθά και όχι γι’ αυτούς. Όσοι δεν τολμούσαν να αδικήσουν αλλά φοβούνταν μήπως αδικηθούν δεν ταίριαζαν στην κατηγορία των δυνατών και τολμηρών.
Αρχαίο Ελληνικό θέατρο
ΕπεξεργασίαΕυριπίδης, Ιππόλυτος | Απόδοση |
---|---|
|
[20 45]... Μα δε ζηλεύω! Δεν υπάρχει λόγος! |
Γενεαλογικό δένδρο του Θησέα
ΕπεξεργασίαΠροσαρμογές του μύθου
ΕπεξεργασίαΑρχαία γραμματεία
Επεξεργασία- Στην τραγωδία του Σοφοκλή Οιδίπους επί Κολωνώ ο Θησέας είναι κεντρικός χαρακτήρας.[4]
- Στο τέλος της τραγωδίας Ηρακλής μαινόμενος του Ευριπίδη, ο Θησέας προσκαλεί τον Ηρακλή στην Αθήνα για να ξεχάσει τι έχει περάσει και τον πείθει να υπομείνει το πεπρωμένο του.[5]
- Στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη αλλά και στη Φαίδρα του Σενέκα, κεντρικό θέμα είναι ο θάνατος του γιου του Θησέα.
- Στην τραγωδία του Ευριπίδη Ικέτιδες, ο Θησέας βοηθά τις μητέρες των επτά πεσόντων στρατηγών να παραλάβουν και να μεταφέρουν τους νεκρούς στην Ελευσίνα για να τους κάψουν με τις δέουσες τιμές.[6]
- Στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου ο Θησέας πολεμά και σκοτώνει τον Εύρυτο, τον «αγριότερο από όλους τους άγριους κένταυρους» στον γάμο του Πειρίθου και της Ιπποδάμης.[7]
- Η ζωή του Θησέα στο έργο του Πλουτάρχου Βίοι παράλληλοι περιέχει διάφορες αφηγήσεις για το θάνατο του Μινώταυρου, τη φυγή του Θησέα και τη σχέση του με την Αριάδνη.
Λογοτεχνία
Επεξεργασία- Στο επικό ιπποτικό ειδύλλιο του Τζέφρι Τσόσερ "Η ιστορία του ιππότη" (The Knight's Tale), μία από τις Ιστορίες του Καντέρμπερι (The Canterbury Tales, 1387-1400), ο Θησέας είναι ο άρχοντας της Αθήνας, σύζυγος της Ιππολύτης, και προστάτης της αδελφής της, Αιμιλίας, για την οποία μονομαχούν δύο ιππότες της Θήβας, τα ξαδέλφια Παλαίμων και Αρκίτης.[8]
- Ο Θησέας, μαζί με τη βασίλισσα των Αμαζόνων Ιππολύτη, εμφανίζεται στο θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σέξπιρ Όνειρο θερινής νυκτός (A Midsummer Night's Dream, 1595-1596)[9] και στους Δύο συγγενείς άρχοντες (The Two Noble Kinsmen), το οποίο εξέδωσε ο Σέξπιρ μαζί με τον Τζον Φλέτσερ το 1613.[10]
- Ο Θησέας και ο Ιππόλυτος είναι δύο από τα πρόσωπα του θεατρικού έργου του Ρακίνα Φαίδρα (Phèdre, 1677).[11]
- Ο Θησέας (Thésée) του Αντρέ Ζιντ (1946) είναι μια φανταστική αυτοβιογραφία όπου ο μυθικός ήρωας της Αθήνας, ηλικιωμένος πια, αφηγείται την ιστορία της ζωής του από την ανέμελη νεότητά του μέχρι τη δολοφονία του Μινώταυρου.
- Στο τέλος του διηγήματος του Χόρχε Λουίς Μπόρχες Το σπίτι του Αστερίου (La casa de Asterión, 1947), ο Θησέας λέει στην Αριάδνη πως ο Μινώταυρος δεν αντιστάθηκε σχεδόν καθόλου.[12]
- Το μυθιστόρημα του Στίβεν Πρέσφιλντ Οι τελευταίες Αμαζόνες (2002) επιχειρεί να εξιστορήσει τη συνάντηση του Θησέα και τον επακόλουθο γάμο με την Αντιόπη, καθώς και τον πόλεμο που ακολούθησε, σε ένα ιστορικά αληθοφανές σκηνικό.[13]
Όπερα
Επεξεργασία- Ο Θησέας (Thésée, 1675) είναι μια γαλλική όπερα του Ζαν-Μπατίστ Λιλί σε λιμπρέτο του Φιλίπ Κινό, βασισμένη στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου.[14]
- Ο Θησέας (Teseo, 1713) είναι μια όπερα σέρια του Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ σε λιμπρέτο του Νικόλα Φραντσέσκο Χάιμ, βασισμένο σε αυτό του Κινό.[15]
- Η όπερα Ιππόλυτος και Αρικία (1733) του Ζαν Φιλίπ Ραμό, βασισμένη στο έργο του Ρακίνα, παρουσιάζει τον Θησέα ως χαρακτήρα.[16]
Θέατρο
Επεξεργασία- Ο Ιππόλυτος του Ευριπίδη ανέβηκε για πρώτη φορά από το Εθνικό Θέατρο στις 5 Ιουλίου 1937 στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού μεταφρασμένος από τον Δημήτριο Μ. Σάρρο και σκηνοθετημένος από τον Δημήτρη Ροντήρη με τον Νικόλαος Ροζάν στον ρόλο του Θησέα.[17] Στην επανάληψη της παράστασης το 1954, τον Θησέα ερμήνευε ο Θάνος Κωτσόπουλος.[18]
- Στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη που έκανε πρεμιέρα από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου στις 7 Ιουλίου 1973 σε μετάφραση Κώστα Βάρναλη και σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, τον ρόλο του Θησέα ερμήνευσε ο Νίκος Τζόγιας.[19]
- Ακόμα μία παραγωγή της μετάφρασης του Βάρναλη από το Εθνικό Θέατρο ανέβηκε στην Επίδαυρο για πρώτη φορά στις 14 Ιουλίου 1984 με τον Γιάννη Κάσδαγλη ως Θησέα αυτήν τη φορά.[20]
- Μία ακόμη παράσταση του Εθνικού Θεάτρου ανέβηκε για πρώτη φορά και πάλι στην Επίδαυρο στις 14 Ιουλίου 1989 με τον Νίκο Μπουσδούκο ως Θησέα.[21]
- Το Εθνικό Θέατρο ανέβασε ξανά τον Ιππόλυτο σε μετάφραση Στρατή Πασχάλη με πρεμιέρα στο Αρχαίο θέατρο Δωδώνης στις 3 Ιουλίου 2004. Τον Θησέα έπαιζε ο Χρήστος Πάρλας.[22]
- Το 2009, ανέβηκε το θέατρο Νέο Ριάλτο της Αθήνας η παιδική παράσταση Θησέας και Μινώταυρος σαν παραμύθι σε σενάριο Ηλία Καρελλά (ο οποίος έπαιζε και τον Θησέα) και σκηνοθεσία Ρουμπίνης Μοσχοχωρίτη.[23]
- Το έργο Θησέας και Αριάδνη στο νησί των ταύρων ανέβηκε το 2013 στο Θέατρο Badminton της Αθήνας στη μετάφραση του Στρατή Πασχάλη και σε σκηνοθεσία της Σοφίας Σπυράτου με τον Γιάννη Στάνκογλου ως Θησέα.[24]
- Το 2023, το Εθνικό Θέατρο ξανανέβασε τον Ιππόλυτο σε μετάφραση του Κώστα Τοπούζη και σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου με τον Γιάννη Τσορτέκη στον ρόλο του Θησέα.[25]
Κινηματογράφος
Επεξεργασία- Προσαρμογές του μύθου του Μινώταυρου εμφανίζονται στην ιταλική ταινία εποχής του 1960 Ο ήρωας της Κρήτης (Teseo contro il minotauro) με τον Αμερικανό ολυμπιονίκη δεκαθλητή Μπομπ Ματάιας ως Θησέα[26] και στην αμερικανική ταινία τρόμου Μινώταυρος (Minotaur) του 2006 με τον Τομ Χάρντι στον ρόλο ενός ηρωικού βοσκού βασισμένου στον Θησέα.[27]
- Η ταινία Αθάνατοι (Immortals, 2011), η μοναδική εκσυγχρονισμένη μεταφορά του μύθου, παρουσιάζει τον Χένρι Κάβιλ ως Θησέα σε μια μάχη για να σώσει την ανθρωπότητα από τον κακό Υπερίωνα.[28]
Έκθεση Φωτογραφιών
Επεξεργασία-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
-
Ο Θησέας στην τέχνη
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ από τη Βικιθήκη - Παυσανίας Αττικά Α
- ↑ από τη Βικιθήκη - Πλούταρχος, Θησεύς
- ↑ από τη Βικιθήκη Ιππόλυτος
- ↑ «Οιδίπους επί Κολωνώ: Θάνατος του Μυημένου, Ο Φαρμακός Προστάτης». filologiko.edu.gr. 6 Ιανουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ Μποσταντζόγλου, Μέντης. ««Ηρακλής Μαινόμενος» [1960–1965]». www.greek-language.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ικέτιδες του Ευριπίδη: Μια εμβληματική τραγωδία σε συμπαραγωγή Εθνικού Θεάτρου και Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου». LiFO. 28 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ Οβίδιος, Μεταμορφώσεις XII: 217–153
- ↑ «The Knight's Tale». Encyclopaedia Britannica.
- ↑ «A Midsummer Night's Dream and Shakespeare -A Legacy In Itself.docx». www.coursehero.com. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «The Plot | The Two Noble Kinsmen». Royal Shakespeare Company (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Phèdre de Racine : Résumé». salon-litteraire.linternaute.com (στα Γαλλικά). 17 Απριλίου 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Jorge Luis Borges, «Το σπίτι του Αστερίου»». ebooks.edu.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ Gross, Bob (2002). «Band of sisters: the Amazon light cavalry.(Book Review)». Minerva: Quarterly Report on Women and the Military. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιανουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2024.
- ↑ «Lully's Thésée». Boston Early Music Festival (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2023.
- ↑ «Handel's "Teseo" – an introduction». bachtrack.com (στα Αγγλικά). 7 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2023.
- ↑ Σπανίδης, Αλέξης (17 Οκτωβρίου 2018). «ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΘΕΑ -». Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (1937)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (1954)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (1973)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (1984)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (1989)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Ιππόλυτος (2004)». Εθνικό Θέατρο. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ «Θησέας και Μινώταυρος σαν Παραμύθι». retrodb.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ Παρρή, Kατερίνα (18 Ιανουαρίου 2013). «Θησέας και Αριάδνη στο νησί των ταύρων». ελculture. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, ΓΕΩΡΓΙΑ (10 Ιουλίου 2023). «Είδαμε τον Ιππόλυτο της Κατερίνας Ευαγγελάτου σε μία κατάμεστη από κόσμο Επίδαυρο». News 24/7. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ TESEO CONTRO IL MINOTAURO, https://www.cinematografo.it/film/teseo-contro-il-minotauro-fd6dtuqa, ανακτήθηκε στις 2024-05-03
- ↑ Kafka, Josie. «Movie Review: Minotaur (2006)». Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2024.
- ↑ Singh, Tarsem (2011-11-11), Immortals, Relativity Media, Virgin Produced, Mark Canton Productions, https://www.imdb.com/title/tt1253864/, ανακτήθηκε στις 2022-12-13
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- Θησέας, ήρωας ή μιμητής (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)