Η Διάπλασις των Παίδων

Η διάπλασις των παίδων ήταν ελληνικό παιδικό περιοδικό που κυκλοφόρησε από το 1879 έως το 1949.

Ιδρυτής, συνεργάτες

Ιδρυτής και πρώτος εκδότης του ήταν ο Νικόλαος Παπαδόπουλος, Υδραίος και μετά το θάνατό του, τον Ιούνιο του 1941, τον διαδέχθηκε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ο βιομήχανος Αντώνιος Κονοπισόπουλος συνδράμει οικονομικά το εκδοτικό εγχείρημα του Παπαδόπουλου. Αρχισυντάκτης του περιοδικού ως το 1894 ήταν ο Αριστοτέλης Κουρτίδης ο οποίος υπέγραφε ως Αιμίλιος Ειμαρμένος. Άλλοι που συνεργάστηκαν με το περιοδικό ήταν οι Ιάκωβος Δραγάτσης, συγγραφέας σειράς μυθολογικών άρθρων, ο Αλέξανδρος Κατακουζηνός με δημοσιεύσεις παιδικών ποιημάτων και έμμετρων μύθων, ο Δημήτριος Καμπούρογλους με παιδικά ποιήματα, ο Παναγιώτης Φέρμπος μεταφραστής ξένων παιδικών μυθιστορημάτων και διασκευαστής σε έμμετρο λόγο Αισώπιων μύθων, η Σταματίνα Κουρτίδη μεταφράστρια διαδακτικών αφηγημάτων, ο Χριστόφορος Σαμαρτσίδης με ποιήματα, ο Μιχαήλ Γιαννουκάκης ο Γιώργος Φακίρης με ποιήματα επίσης. Ο Ιωάννης Γιαννούκος υπογράφων τους παιδαγωγικούς μύθους του ως Γιάννης Περγιαλίτης, ο Νικόλαος Χατζιδάκης ως Ζέφυρος Βραδυνός, ο μεταφραστής μύθων και παραμυθιών Αγαθοκλής Κωνσταντινίδης και ο Σέργιος Μαυρίδης διηγήματα. Τέλος, η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου δημοσιεύει εθνικά διηγήματα. Ο Κωνσταντίνος Πατριαρχόπουλος μεταφράζει παιδικά δράματα και κωμωδίες. Επίσης ο Κωστής Παλαμάς, ο Μιχαήλ Στασινόπουλος υπογράφοντας ως Μεσσηνιακή Ακτή, ο Πέτρος Χάρης ως Κυανόλευκο Λάβαρο, ο Ιωάννης Κακριδής ως Τραγούδι της Λευτεριάς, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης ως Αιθήρ, ο Θεόφιλος Δ. Φραγκόπουλος ως Υπερίων. Ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος χωρίς ψευδώνυμο και ο Τέλλος Άγρας.

Εκδοτικές περίοδοι-περιοδικότητα

Εβδομήντα περίπου χρόνια εκδοτικής παρουσίας διακρίνονται σε τέσσερις περιόδους: α) 1879 -1894 με αρχισυντάκτη τον Αριστοτέλη Κουρτίδη. β)1894-1945 με αρχισυντάκτη τον Γρηγόριο Ξενόπουλο γ) Μάιος 1945 δ) 1947.

Συνδρομητές-αναγνώστες

Τα αριθμητικά δεδομένα που δίνει το περιοδικό υπολογίζονται σε 3000 για το 1879 και είναι λιγότεροι από 5.000 το 1897. Το 1906 η Διάπλασις απαντώντας σε αναγνώστη της αναφέρει πως οι συνδρομητές της πρέπει να κυμαίνονται σε 8 με 10.000 Το 1909 υπολογίζονται σε 3.000 και το 1920 σε 6.000. Οι διεθνείς καταστάσεις και οι πολεμικές περιπέτειες που γνωρίζει ο Ελληνισμός της Διασποράς (Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Ρωσική Επανάσταση και Μικρασιατική καταστροφή) συρρικνώνουν αριθμητικά (και ποιοτικά) τον αριθμό των αναγνωστών. Αρχικά εκδιδόταν κάθε μήνα, από το 1885 κάθε δεκαπέντε ημέρες και από το 1894 κάθε εβδομάδα (Σάββατο). Οι συνδρομές αρχικά ήταν προπληρωτέες από την 1η Ιανουαρίου για ένα χρόνο, στη συνέχεια ξεκινούσαν από την πρώτη κάθε μήνα και πάλι προπληρωτέες για ένα έτος και από το 1904 γίνεται δεκτή κατά φύλλο η πληρωμή. Τα κόστη των τευχών και των ετήσιων συνδρομών ήταν: η ετήσια συνδρομή και των 12 τευχών του τόμου δύο δραχμές για το εσωτερικό και τρεις δραχμές για το εξωτερικό. Το 1894 το φύλλον τιμάται δέκα λεπτά και η ετήσια συνδρομή πέντε δραχμές. Οι τόμοι της πρώτης περιόδου προσφέρονταν μία δραχμή έκαστος.

Τεχνικά-εκδοτικά χαρακτηριστικά

Από το 1894-1945 το κάθε τεύχος έχει διαστάσεις 24Χ17 με δεκαέξι σελίδες δίστηλες και το 1894-1945 έχει 28Χ21 με οκτώ σελίδες τρίστηλες.

Η απήχηση και οι αντιδράσεις

Ο ημερήσιος και περιοδικός τύπος σχολιάζει εγκωμιαστικά την ποικιλία του περιεχομένου, την καλλιτεχνική του εικονογράφηση το καινοτόμο παιδαγωγικό πνεύμα του που συνδυάζει τη μόρφωση και την ψυχαγωγία , την απλότητα στη διατύπωση, τη γνώση της παιδικής ψυχολογίας, την πρωτοτυπία στην διάρθρωση των στηλών,την μακροβιότητα της έκδοσης. Η εμφάνιση του Εκπαιδευτικού Ομίλου θα δρομολογήσει έναν διαφορετικό προβληματισμό για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών και από τους κόλπους του θα προέλθουν οι πρώτες αμφισβητήσεις σχετικά με τον διαπαιδαγωγικό ρόλο της Διαπλάσεως. Χαρακτηριστικά ο Αλέξανδρος Δελμούζος σε επιστολή του στην Πηνελόπη Δέλτα έγραψε πως μεταξύ των προθέσεων του Ομίλου είναι και η έκδοση ενός παιδικού περιοδικού που θα αντικαταστήσει σιγά-σιγά τη Διάπλαση. Και η Πηνελόπη Δέλτα, η οποία απορρίπτει τις αξίες των ηθικών αφηγημάτων της Διάπλασις που στηρίζονται στην ανταμοιβή της καλοσύνης και στην τιμωρία της κακίας, υπερθεματίζει με τη σειρά της στον Δελμούζο, πως αυτό το νέο περιοδικό του Ομίλου θα πρέπει «να κτυπήσει και να ρίξει κάτω τη Διάπλαση, που την αηδιάζω όσο δεν φαντάζεστε. Η προστυχιά του φύλλου αυτού.η σαχλάδα των διηγημάτων, η κακοριζικιά των αστείων του, δεν περιγράφονται».

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος και Η διάπλασις των παίδων

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος αρχικά ξεκίνησε τη σχέση του με το περιοδικό ως συνδρομητής με τα ψευδώνυμα Εύοσμον Μυριάνθεμον και Κόμης Μοντεχρίστος: η πρώτη συνεργασία με το περιοδικό ήταν ένα έμμετρο αίνιγμα που το έστειλε για δημοσίευση το 1880. Έκτακτος συνεργάτης γίνεται με τη δημοσίευση του παιδικού μυθιστορήματος Η αδελφούλα μου το 1891, του πρώτου του μυθιστορήματος στη δημοτική γλώσσα. Έτσι ασχολείται από αρκετά νωρίς με την αρχισυνταξία του περιοδικού καθώς τα οικονομικά του περιοδικού για εύρεση συνεργατών ήταν περιορισμένα. Στις 26 Ιουλίου 1941 πρωτοτυπώνεται το όνομά του στην προμετωπίδα του φύλλου της 26ης Ιουλίου 1941 το όνομά του ως διευθυντή. Η ακαταπόνητη προσφορά του μέσα από τις σελίδες της Διαπλάσεως εκτιμήθηκαν ως πολύ μεγάλης σημασίας από τον Κωστή Παλαμά στην εισηγητική έκθεσή που συνέταξε το 1931 για την εκλογή του Ξενόπουλου ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών.

Η καταστροφή του 1944

Τα γραφεία του περιοδικού καταστράφηκαν στα Δεκεμβριανά. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί το μητρώο των συνδρομητών του περιοδικού, πολύτιμου για την έρευνα των αριθμητικών δεδομένων της κυκλοφορίας του περιοδικού.

Πηγές

• Βίκυ Πάτσιου, Η Διάπλασις των παίδων 1879-1922, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 1995
• Κωνσταντίνος Μαλαφάντης, Θέματα παιδικής λογοτεχνίας, εκδ. Πορεία, Αθήνα, 2001
• Θεόδωρος Ξύδης, «Η Διάπλασις και ο Ξενόπουλος», Νέα Εστία, τόμ. 105, τχ. 1243, (15 Απριλίου 1979), σελ. 500-503
• Γεωργία Ταρσούλη, «Η Διάπλασις των Παίδων και ο Ιούλιος Βέρν», Νέα Εστία, τόμ. 105, τχ. 1243, (15 Απριλίου 1979), σελ. 511-513

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Γιώργος Καψάλης, «Ο Παιδικός Αστήρ, η Διάπλασις των Παίδων και η Αλληλογραφία του Tέλλου Άγρα με τον Kώστα Αθ. Μιχαηλίδη», στο: Πρακτικά του Συμποσίου με θέμα « Το Παιδικό έντυπο», Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης - Δήμος Θεσσαλονίκης (16-17 Ιανουαρίου 1993), σελ. 191-221
• Γιώργος Καψάλης, «Η θέση του Ιωάν. Κακριδή στη Διάπλαση των Παίδων: Τρεις ανέκδοτες επιστολές». Δωδώνη, Επ. Επ. Φιλ. Σχ. Ιωαννίνων (1998),σελ. 247-276.