Ο Θεοδοσιανός Κώδικας (Codex Theodosianus) ήταν η πρώτη επίσημη κρατική κωδικοποίηση του δικαίου από το ρωμαϊκό κράτος μετά τη Δωδεκάδελτο. Η ισχύς του άρχισε από την 1η Ιανουαρίου 439 στα χρόνια της αυτοκρατορίας του Θεοδοσίου Β΄ (408-450).

Ο μεγάλης ιστορικής σημασίας Κώδικας του Θεοδοσίου

Θεοδόσιος Β΄

Επεξεργασία

Ο Θεοδόσιος Β΄ (10 Απριλίου 401 – 28 Ιουλίου 450), ο οποίος είναι γνωστός και ως Θεοδόσιος ο Νεώτερος ή Θεοδόσιος ο Καλλιγράφος, ήταν αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από το 408 έως το 450. Το όνομα του συνδέεται στενά με τον Θεοδοσιανό Κώδικα καθώς ήταν αυτός που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημοσίευσή του. Ο Θεοδόσιος Β΄ είναι επίσης γνωστός για την κατασκευή των Θεοδοσιανών Τειχών της Κωνσταντινούπολης. Εγγονός του Θεοδοσίου Α΄ και γιος του Αρκάδιου. Σύζυγος του η κόρη του Αθηναίου Λεοντίου, η οποία βαπτίστηκε χριστιανή με το όνομα Ευδοκία.

Παράγοντες που συνετέλεσαν στη δημοσίευση του Κώδικα

Επεξεργασία

Οι συνθήκες απονομής της δικαιοσύνης στις αρχές του 5ου αιώνα δεν ήταν καθόλου καλές, με αποτέλεσμα η λειτουργία της δικαιοσύνης να είναι ανεπαρκής. Πηγή δικαίου στην πρώιμη Βυζαντινή περίοδο αποτελούσαν οι αυτοκρατορικές διατάξεις "constitutiones" και οι γνωματεύσεις παλαιότερων νομοδιδασκάλων. Ο τεράστιος όγκος αυτών των διατάξεων και το γεγονός ότι πολλές φορές δεν συμφωνούσαν μεταξύ τους καθιστούσε επιτακτική ανάγκη την κρατική επέμβαση για την επίσημη κωδικοποίηση των νόμων. Για το λόγο αυτό, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Β΄ (που στην εισαγωγική διάταξη του Κώδικα δηλώνει κατάπληκτος για την έλλειψη στην εποχή του καταρτισμένων νομικών) ανέθεσε σε αξιωματούχους να συλλέξουν αυτοκρατορικές διατάξεις από τον Μέγα Κωνσταντίνο (312 μ.Χ.) έως και τη βασιλεία του ιδίου. Το όνομα του αυτοκράτορα που είχε συντάξει κάθε διάταξη, ο αποδέκτης και οι χρονολογίες διατηρήθηκαν, το περιεχόμενο των οποίων προσαρμόστηκε στα δεδομένα της εποχής.

Περιεχόμενο και μορφή του Κώδικα

Επεξεργασία

Ο Θεοδοσιανός Κώδικας είναι γραμμένος στη λατινική. Αποτελείται από 16 βιβλία, κάθε ένα από τα οποία διαιρείται σε τίτλους και νόμους και σε κάθε τίτλο καταχωρούνται χρονολογικώς οι διατάξεις που αφορούν στο εκάστοτε θέμα. Τα βιβλία αναφέρονται:

  • στο ιδιωτικό δίκαιο (οικογενειακό δίκαιο, δωρεές)
  • στο στρατιωτικό δίκαιο
  • στο ποινικό δίκαιο
  • στο εκκλησιαστικό δίκαιο
  • στη φορολογία
  • στην οικονομία (π.χ. ζητήματα κοινοτήτων και επαγγελμάτων)
  • στη διοίκηση (αρμοδιότητες των υπηρεσιών, υπαλληλικά θέματα)
  • στην οργάνωση των πόλεων (π.χ. ζητήματα δημοσίων έργων και αγώνων).

Σημασία του Θεοδοσιανού Κώδικα

Επεξεργασία

Ο Θεοδοσιανός Κώδικας αποτέλεσε σημαντικό εγχείρημα ασκώντας μεγάλη επιρροή έως το Μεσαίωνα. Μια τέτοια συλλογή ήταν απαραίτητη, γιατί τα διάφορα, διασκορπισμένα διατάγματα χάνονταν και ξεχνιόνταν εύκολα, με αποτέλεσμα τη δύσκολη εφαρμογή των νόμων από τους νομικούς. Ο εν λόγω Κώδικας έχει μεγάλη ιστορική σημασία, δεδομένου ότι είναι η πιο αξιόλογη πηγή που μας πληροφορεί για την εσωτερική ιστορία του κράτους κατά τον 4ο και τον 5ο αιώνα. Επιπλέον, ο Κώδικας, μαζί με παλαιότερες συλλογές, αποτέλεσε μια σταθερή βάση για την μετέπειτα νομική δράση του Ιουστινιανού, ενώ επηρέασε πολύ άμεσα τη νομοθεσία των βαρβάρων.