Θυσάνουρα

Παραδοσιακά τα θυσάνουρα (στη ευρεία έννοια) (Thysanura (sensu lato)) ως ταξινομική ενότητα περιλάμβανε όλα τα πρωτόγονα απτερυγωτά Εξάποδα. Μετά αποσπάστηκαν τα Εντόγναθα (Entognatha), δηλαδή όλα τα Εξάποδα στα οποία τα στοματικά μόρια κρύβονται μέσα σε μια κοιλότητα γύρο το στόμα. Τα Εντόγναθα σήμερα θερωρουνται Εξάποδα, αλλά όχι έντομα. Και τα Αρχαιόγναθα (Archaeognatha), τα οποία είναι Εκτόγναθα και έντομα, δεν κατατάσσονται πια στα θυσάνουρα εξ αιτίας της πρωτόγονης άρθρωσης των άνω σαγονιών στην κεφαλική κάψα. Έμειναν μόνο τα Zygentoma. Γι' αυτό το λόγο σήμερα τα θυσάνουρα (στη στενή έννοια) είναι συνώνυμα με τα Zygentoma. Για να αποφεύγουμε τη διάκριση «θυσάνουρα στη στενή έννοια» είναι καλύτερα να χρησιμοποιούμε τον όρο «Zygentoma»

θυσάνουρα (στη στενή έννοια) (Thysanura s.s., Zygentoma) Χρονικό πλαίσιο απολιθωμάτων: 310–0Ma ΠροЄ Є O Σ Δ Λ Π Τ Ι Κ Πγ Ν Άνω Λιθανθρακοφόρος - Σήμερα
πιθανώς Ctenolepisma longicaudata
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Αρθρόποδα(Arthropoda) Ομοταξία: Έντομα (Insekta) Τάξη: Zygentoma
Οικογένειες
Lepismatidae Nicoletiidae Lepidotrichidae Meindroniidae

πιθανώς Ctenolepisma longicaudata
από κάτω

πιθανώς Ctenolepisma longicaudata
κεφάλι και θώρακα

Τα Zygentoma αποτελούν τάξη εντόμων που περιλαμβάνει τέσσερις οικογένειες με παγκοσμίως περίπου 370 είδη. Στην Ευρώπη συναντούμε μόνο δυο οικογένειες με περίπου 60 είδη, στην Ελλάδα περίπου 15 είδη. Το είδος Protrinemura mediterranea είναι ενδημικό στις Κυκλάδες.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Το μήκος των ενήλικων συνήθως κυμαίνεται μεταξύ ενός και δυο εκατοστόμετρων στα διάφορα είδη, τα μεγαλύτερα είδη μπορούν να φτάνουν 5 εκατοστόμετρα, τα πιο μικρά δεν ξεπερνούν το ένα χιλιοστόμετρο.

Τα είδη των Zygentoma μοιάζουν με αυτά των Αρχαιογνάθων. Ακολουθούν οι σπουδαιότερες διαφορές. Το σώμα είναι πιο πλατύ. Όχι όλα τα είδη παρουσιάζουν λέπια στο σώμα. Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι μικρές ή λείπουν. Κατά κανόνα δεν υπάρχουν οφθαλμίδια. Οι στοματικές προσακτρίδες είναι μόνο πενταμερείς, δεν έχουν επτά άρθρα. Ο ταρσός δεν είναι πάντοτε τριμερής, αλλά μπορεί να έχει δυο έως τέσσερα άρθρα. Αντίθετα στα Αρχαιόγναθα η άρθρωση των άνω σαγονιών στην κεφαλική κάψα επιτρέπει το κόψιμο της τροφής εφόσον έχει δυο σημεία υποστήριξης. Ο αριθμός ουροστερνήτων με στύλους είναι μικρότερος. Το θηλυκό έχει σπερματοθήκη και συμπληρωματικούς γεννητικούς αδένες. Και το αρσενικό γεννητικό σύστημα και το τραχειακό σύστημα είναι περισσότερα αναπτυγμένο.

Όλες αυτές οι διαφορές δείχνουν, πως τα Zygentoma είναι περισσότερα εξελιγμένα από τα Αρχαιόγναθα. Η μικρή διαφορά μεταξύ στερνιτών του θώρακα και της κοιλιάς, η απουσία πτερύγων, τα πολυάριθμη άρθρα των κεραιών, επίσης οι δέκα ουρήτες με ένα ζεύγος κερκιδίων (ή κέρκων, cerci) και ένα αρκετά μακρύ μεσαίο ουραίο νήμα επιβεβαιώνει το πρωτόγονο των εντόμων αυτών.

Βιολογία

Η οικολογική ποικιλότητα στα Zygentoma είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν των Αρχαιογνάθων. Τα περισσότερα είδη ζουν σε βιότοπους με πολύ υγρασία, π. χ. στο έδαφος μέσα σε οργανικά κατάλοιπα ή κάτω από το φλοιό δέντρων. Υπάρχουν όμως και είδη που αντέχουν στην ξηρασία και μπορούν να απορροφούν υγρασία από τον αέρα. Υπάρχουν φυτοφάγα και παμφάγα είδη. Τα είδη που ζουν κοντά στον άνθρωπο μπορούν να φάνε και χαρτί, κόλλα ή άλλες αμυλώδεις ουσίες. Μερικά είδη ζουν κοντά στα μυρμήγκια και κλέβουν την τροφή τους.

Τα έντομα βγαίνουν μόνο στο σκοτάδι. Την ημέρα κρύβονται κάτω από πέτρες ή στο χώμα. Μπορούν να κινούνται αρκετά γρήγορα.

Τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν ηλικία μερικών ετών. Τα είδη παρουσιάζουν αμετάβολη ανάπτυξη. Υφίστανται μέχρι 60 εκδύσεις. Η ικανότητα αναπαραγωγής αποκτιέται μετά από περίπου 12 εκδύσεις. Εφόσον η σπερματοθήκη των θηλυκών καταστρέφεται με κάθε έκδυση, άλλη σύζευξη είναι αναγκαία για την παραγωγή γόνιμων αυγών. Μερικά είδη αναπαράγονται παρθενογενετικά, αλλά κατά κανόνα το αρσενικό τοποθετεί το σπερματοφόρο στο έδαφος, καμιά φορά σε δίκτυο νημάτων. Το θηλυκό, ακολουθώντας τα νήματα, φτάνει στο σπερματοφόρο και τον μεταφέρει στη σπερματοθήκη. Τα μαλακά αυγά αρχικά είναι άσπρα, μετά από μερικές ώρες κιτρινίζουν ή αποκτούν χρώμα καφέ. Έχουν σχήμα ελλειπτική. Τα αυγά τοποθετούνται ξεχωριστά ή σε ομάδες με τον ωοθέτη σε ρωγμές ή σχισμές.

Γεωγραφική εξάπλωση και Βιότοποι

Η τάξη Zygentoma έχει παγκόσμιο εξάπλωση. Στη Βόρεια Αμερική συναντούμε περίπου 30 είδη, πάνω κάτω το ίδιο αριθμό ειδών ζει στην Αυστραλία. Μερικά είδη ωφελούν τις συνθήκες στις ανθρώπινες κατοικίες και με αυτές βρήκανε παγκόσμια εξάπλωση. Μπορούν να γίνουν ενοχλητικά στις αποθήκες ή και βλαβερά. Τα πιο γνωστά είναι η Lepisma saccharina Linnaeus 1758 και ή Thermobia domestica (Packard 1837), συνώνυμο με Lepismodes inquilinus Newman 1863

Ταξινομικές παρατηρήσεις

Απολιθώματα από Zygentoma είναι γνωστά από την Άνω Λιθανθρακοφόρο. Σε αυτήν την περίοδος ζούσε και το μεγαλύτερο γνωστό είδος, το Ramsdelepidion schusteri που έφτασε τα έξι εκατοστόμετρα. Οι φυλογενετικές σχέσεις των Zygentoma («θυσάνουρα στη στενή έννοια») απεικονίζονται στον πίνακα.

Σήμερα είναι γνωστές τέσσερις οικογένειες της τάξεις. Σχεδόν όλα τα Zygentoma και όλα τα ευρωπαϊκά είδη ανήκουν στις δυο οικογένειες Lepismatidae και Nicoletiidae. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ή οικογένεια Lepidotrichidae. Από αυτήν την οικογένεια μέχρι το 1961 ήταν γνωστά μόνο εξαφανισμένα είδη. Μόνο το 1961 βρέθηκε υπολειμματικό είδος, το Tricholepidion gertschi, που θεωρείται το πιο πρωτόγονος σωζόμενο είδος των Απτερυγωτών.

Τα λίγα είδη της οικογένειας Meindroniidae έχουν πολύ περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση.

Εξάποδα	Εντόγναθα (Entognatha) Έντομα  Αρχαιόγναθα (Archaeognatha)  Zygentoma =Θυσάνουρα (Thysanura) στη στενή έννοια Πτερυγωτά Pterygota    Dicondylia Πίνακας εξωτερικής συστηματικής  (Insekta) (Ektognatha)
(Hexapoda)

Πηγές

• "'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
• Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4