Βικιπαίδεια

Ιβάν ο Τρομερός (φρουρός Τρεμπλίνκα)

Ιβάν ο Τρομερός είναι το παρατσούκλι που δόθηκε σε έναν διαβόητο φρουρό του στρατοπέδου εξόντωσης στην Τρεμπλίνκα κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος και ο οποίος ταυτοποιήθηκε ως Ιβάν Μαρσένκο σε δηλώσεις που έγιναν από άλλους φρουρούς.[1] Το παρατσούκλι είναι υπαινιγμός προς τον Ιβάν Δ΄, ο οποίος ήταν γνωστός ως Ιβάν ο Τρομερός, τον περιβόητο Τσάρο της Ρωσίας. Ο «Ιβάν ο Τρομερός» απέκτησε διεθνή αναγνώριση μετά την υπόθεση του Τζον Ντεμιανιούκ το 1986. Ήδη το 1994 ένας σκληρός φρουρός με το όνομα «Ιβάν», ο οποίος μοιραζόταν διακριτά καθήκοντα και εξαιρετικά βίαιη συμπεριφορά με έναν φρουρό με το όνομα «Νίκολας», αναφέρεται[2] σε βιογραφία επιζώντα (Rok w Treblince του Γιάνκιελ Γιέρνικ, μεταφρασμένη στα αγγλικά ως Ένας Χρόνος στην Τρεμπλίνκα το 1945). Ο Ντεμιανιούκ ήταν ο πρώτος που κατηγορήθηκε πως ήταν ο Ιβάν ο Τρομερός του στρατοπέδου στην Τρεμπλίνκα. Κρίθηκε ένοχος για εγκλήματα πολέμου και καταδικάστηκε σε θάνατο δια απαγχονισμού, αλλά αυτή η απόφαση ακυρώθηκε αργότερα από το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ.[3] Το 2011, ο Ντεμιανιούκ καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου λόγω του ότι υπηρέτησε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Σομπίμπουρ.

Ιβάν ο Τρομερός
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1911
Χώρα πολιτογράφησηςΓερμανία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΡωσικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητασωφρονιστικός υπάλληλος
βασανιστής
ΕργοδότηςΣτρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα
δεδομένα

Ιστορικό Επεξεργασία

Το στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα διαχειρίζονταν 20 με 25 SS επιμελητές (Γερμανοί) και 80 με 120 Χίβι φρουροί διαφόρων Σοβιετικών εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων Ρώσων και Ουκρανών στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού, αιχμαλώτων πολέμου. Τους Χίβι βοηθούσαν στελέχη των Εβραίων κρατουμένων, γνωστοί ως Κάπο, οι οποίοι ήταν φυλακισμένοι λειτουργοί. Το όνομα Ιβάν δεν ήταν ασυνήθιστο στο στρατόπεδο, καθώς είναι σύνηθες ουκρανικό,[4] ρωσικό και λευκορωσικό όνομα. Οι Volksdeutsche[α] ήταν γνωστό πως είχαν σλαβικά ονόματα.[5] Ένα παράδειγμα ήταν ο Ιβάν Κλατ, ή ένας Volksdeutscher, που υπηρέτησε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Σομπίμπουρ ως ο Ουκρανός αρχηγός της φρουράς.[6] Σύμφωνα με τον Τσιλ Ρατζμάν, έξι άντρες με το όνομα Ιβάν εργάζονταν στην Τρεμπλίνκα.[4] Η συντριπτική πλειοψηφία των Χίβι φρουρών οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν στις εγκαταστάσεις του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Τραβνίκι, είχαν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της γλώσσας. Ωστόσο, υπήρχε ανάμεσά τους ένας αριθμός Volksdeutsche[7][8] που εκτιμήθηκαν επειδή μιλούσαν γερμανικά, ουκρανικά, ρωσικά και άλλες γλώσσες. Μπορούσαν επίσης να καταλάβουν βασικά Γίντις. Οι Γερμανοί και Αυστριακοί SS διοικητές, οι τοπικοί Πολωνοί και οι Εβραίοι κρατούμενοι αναφέρονταν συχνά στους φρουρούς ως Ουκρανούς, όχι μόνο λόγω της εθνικότητάς τους ή επειδή προέρχονταν από την Ουκρανία,[9] αλλά επειδή μιλούσαν μεταξύ τους ουκρανικά.[10] Οι περισσότεροι από τους διοικητές της ομάδας ωστόσο, ήταν Volksdeutsche.[8][11]

Καθήκοντα Επεξεργασία

Αν και υπήρχαν περισσότεροι φρουροί γνωστοί ως Ιβάν στην Τρεμπλίνκα,[4] ο Ιβάν ο Τρομερός αναφερόταν κι αυτός ως Ουκρανός.[12] Η δουλειά του στο στρατόπεδο ήταν να λειτουργεί τους δύο κινητήρες των δεξαμενών που τροφοδοτούσαν τους θαλάμους αερίων.[12] Οι κινητήρες είχαν εγκατασταθεί και συντονίζονταν από τον Scharführer (αρχηγό ομάδας) Έριχ Φουχς.[13][14] Ο επιζήσας του Ολοκαυτώματος Τσιλ Ρατζμάν κατέθεσε πως ο Ιβάν ήταν περίπου 25 ετών την περίοδο που δούλευε στο στρατόπεδο. Ήταν επίσης γνωστός για την ακραία σκληρότητά του.[12] Ο Ιβάν ο Τρομερός συνήθιζε να κόβει τα αυτιά των εργατών καθώς περπατούσαν, και εκείνοι αναγκάζονταν να συνεχίσουν να δουλεύουν ενώ αιμορραγούσαν. Σύντομα μετά από αυτό, προχωρούσε στη θανάτωσή τους. Βασάνιζε τα θύματα με σωλήνες, ένα σπαθί και μαστίγια πριν εκείνα μπουν στους θαλάμους αερίων.[4][15]

Ταυτότητα Επεξεργασία

Η αληθινή ταυτότητα του φρουρού που αναφερόταν ως Ιβάν ο Τρομερός δεν έχει καθοριστεί ολοκληρωτικά. Καθ' όλη τη διάρκεια των δεκαετιών 1970 και 1980, ο Τζον Ντεμιανιούκ, ένας συνταξιούχος εργάτης σε αυτοκινητοβιομηχανία από ένα προάστιο του Κλίβελαντ με Ουκρανική καταγωγή, κατηγορήθηκε πως ήταν ο Ιβάν.[1] Δικάστηκε στο Ισραήλ το 1988 και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά αυτή η καταδίκη ακυρώθηκε στη συνέχεια.[16][17]

Ένα αξιοσημείωτο γεγονός που συνέβη κατά τη διάρκεια της δίκης στο Ισραήλ είχε να κάνει με έναν μάρτυρα κλειδί της κατηγορούσας αρχής, τον Ελιγιάχου Ρόζενμπεργκ. Όταν ρωτήθηκε αν αναγνωρίζει τον Ντεμιανιούκ, ο Ρόζενμπεργκ ζήτησε από τον Ντεμιανιούκ να βγάλει τα γυαλιά του «ώστε να μπορώ να βλέπω τα μάτια του». Ο Ρόζενμπεργκ πλησίασε τον κατηγορούμενο και κοίταξε προσεκτικά το πρόσωπό του. Όταν ο Ντεμιανιούκ του χαμογέλασε και του πρόσφερε το χέρι του, ο Ρόζενμπεργκ αναπήδησε προς τα πίσω και φώναξε «Grozny!», δηλαδή «τρομερός» στα ρωσικά. «Ιβάν, το λέω αδίστακτα, χωρίς την παραμικρή σκιά αμφιβολίας. Είναι ο Ιβάν από την Τρεμπλίνκα, από τους θαλάμους αερίων, ο άντρας που κοιτάζω τώρα. Είδα τα μάτια του, είδα αυτά τα δολοφονικά μάτια» είπε ο Ρόζενμπεργκ στο δικαστήριο κοιτάζοντας τον Ντεμιανιούκ. Έπειτα απευθυνόμενος στον Ντεμιανιούκ: «Πώς τολμάς να μου προσφέρεις το χέρι σου, δολοφόνε! Αυτό είσαι!»[18] Αργότερα αποκαλύφθηκε πως στο παρελθόν, σε μία κατάθεση του 1947, ο Ρόζενμπεργκ είχε πει πως ο «Ιβάν ο Τρομερός» είχε σκοτωθεί κατά τη διάρκεια μίας εξέγερσης των κρατουμένων.[19]

Στις 29 Ιουλίου 1993, κατά την έφεση, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ ανέτρεψε την καταδικαστική απόφαση. Αυτή η αλλαγή βασίστηκε στις γραπτές καταθέσεις 37 πρώην φυλάκων της Τρεμπλίνκα (κάποιοι από τους οποίους είχαν εκτελεστεί από τη Σοβιετική Ένωση, ενώ άλλοι είχαν πεθάνει από γηρατειά και έτσι δεν μπορούσαν να επανεξεταστούν) που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας, όπου ταυτοποιούσαν τον Ιβάν τον Τρομερό ως κάποιον άλλον άντρα με το όνομα Ιβάν Μαρσένκο.[20][21] Ένα έγγραφο περιέγραφε τον Ιβάν τον Τρομερό ως έναν άντρα με καστανά μαλλιά, καστανά μελί μάτια, τετράγωνο πρόσωπο και με μια μεγάλη ουλή χαμηλά στον λαιμό του. Ο Ντεμιανιούκ ήταν ξανθός με γκρι-μπλε μάτια, στρογγυλό πρόσωπο και δεν είχε καμία ουλή σαν αυτή που περιγραφόταν.[22][23] Σύμφωνα με μία μαρτυρία, ο Μαρσένκο είχε εντοπιστεί τελευταία φορά στη Γιουγκοσλαβία το 1944. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Νικολάι Γιεγκόροβιτς Σελάγιεφ, ενός Ρώσου λειτουργού των θαλάμων αερίων στην Τρεμπλίνκα, εκείνος και ο Μαρσένκο μαζί με δύο Γερμανούς και δύο Εβραίους, ήταν οι χειριστές των κινητήρων που παρήγαγαν τα αέρια που χρησιμοποιούνταν τους θαλάμους.[24] Ο Σελάγιεφ και ο Μαρσένκο μεταφέρθηκαν τον Ιούλιο του 1943 από την Τρεμπλίνκα στο Τριέστε, όπου ο Μαρσένκο φρουρούσε γερμανικές αποθήκες και μία τοπική φυλακή. Το 1944, καθώς οι Συμμαχικές Δυνάμεις πλησίαζαν, ο Μαρσένκο και ένας οδηγός με το όνομα Γκρέγκορι «το έσκασαν με ένα θωρακισμένο αυτοκίνητο προς τους παρτιζάνους στη Γιουγκοσλαβία».[24] Ο Σελάγιεφ είδε για τελευταία φορά τον Μαρσένκο την άνοιξη του 1945, στην πόλη Φιούμε, καθώς εκείνος εξερχόταν από έναν οίκο ανοχής. Ο Μαρσένκο είπε στον Σελάγιεφ πως είχε γίνει μέλος των Γιουγκοσλάβων παρτιζάνων, ενώ μέχρι το 1962, τον έψαχναν οι αρχές της Σοβιετικής Ένωσης.[25] Τα Σοβιετικά αυτά έγγραφα δημιούργησαν αρκετές εύλογες αμφιβολίες για να αποκλειστεί ο Ντεμιανιούκ ως Ιβάν ο Τρομερός κι έτσι η προηγούμενη καταδίκη ακυρώθηκε.[26] Κάποια από τα απαλλακτικά στοιχεία που οδήγησαν στην απελευθέρωση του Ντεμιανιούκ το 1993 είχαν έρθει στο φως χρόνια πριν, αλλά το Γραφείο Ειδικών Ερευνών (OSI) του Αμερικανικού Τμήματος Δικαιοσύνης τα απέκρυψε σκόπιμα από τους Ισραηλινούς, οδηγώντας στην καταδίκη του Ντεμιανούκ ως Ιβάν ο Τρομερός.[27]

Ο Γκίλμπερτ Σ. Μέριτ Τζούνιορ, δικαστής του Αμερικανικού Εφετείου της Έκτης Περιφέρειας, είπε σχετικά με τον χειρισμό του OSI για την υπόθεση Ντεμιανιουκ: «Σήμερα γνωρίζουμε πως εκείνοι - το OSI, η εισαγγελία και το Υπουργείο Εξωτερικών - είπαν ψέματα. Ακόμη και τότε γνώριζαν χωρίς αμφιβολία πως ο Ντεμιανιούκ δεν ήταν ο Ιβάν ο Τρομερός, αλλά μας έκρυψαν αυτή την πληροφορία. Λυπάμαι που δεν είχα την πληροφορία εκείνη την περίοδο. Αν την είχα, ποτέ δε θα αποφασίζαμε υπέρ της έκδοσής του στο Ισραήλ». Ο Μέριτ ισχυρίστηκε πως αυτό που συνέβη στο δικαστήριο δεν ήταν «τίποτα λιγότερο από ένα κυνήγι μαγισσών. Αναδρομικά, μου θυμίζει τις δίκες μαγισσών στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης που γίνονταν πριν από 300 χρόνια. Η εισαγγελία παρουσίασε έγγραφα και μάρτυρες των οποίων η μαρτυρία ήταν βασισμένη σε συναισθήματα και υστερία, αλλά όχι σε ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία. Προς λύπη μου, τους πιστέψαμε. Αυτή η περίπτωση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πώς η δικαιοσύνη μπορεί να διαστρεβλωθεί».[28]

Ο Ντεμιανιούκ εκδόθηκε αργότερα στη Γερμανία με τις κατηγορίες πως ήταν κάποιος άλλος φρουρός με το όνομα Ιβάν Ντεμιανιούκ, ο οποίος υπηρέτησε στο στρατόπεδο εξόντωσης του Σομπίμπουρ. Κατά τη διάρκεια της δίκης, το πρόβλημα της ταυτότητας υπήρξε για ακόμα μία φορά βασικό ζήτημα. Ο Ντεμιανιούκ ισχυρίστηκε πως δεν ήταν ο Ιβάν Ντεμιανιούκ που φερόταν να είναι φύλακας στο Σομπίμπουρ και πως η ταυτότητα Τραβνίκι που παρασχέθηκε από το OSI στη Γερμανία πάνω στην οποία βασίστηκε η υπόθεση, ήταν μία πλαστογραφία της Σοβιετικής KGB.[29] Στις 12 Μαΐου 2011, ο Ντεμιανιούκ καταδικάστηκε ως να ήταν φρουρός στο στρατόπεδο εξόντωσης του Σομπίμπουρ και ανέμενε την έφεση από το Γερμανικό ποινικό δικαστήριο. Όταν απεβίωσε τον Μάρτιο του 2012, δεν είχε γίνει ακόμα η ακρόαση της έφεσης από το Γερμανικό δευτεροβάθμιο δικαστήριο. Ως συνέπεια, το Γερμανικό Περιφερειακό Δικαστήριο του Μονάχου τον ανακήρυξε «τεκμαιρόμενο ως αθώο». Το δικαστήριο επιβεβαίωσε επίσης πως η προηγούμενη προσωρινή καταδίκη του Ντεμιανιούκ ήταν άκυρη και πως είχε απαλλαχθεί από οποιοδήποτε ποινικό μητρώο.[30]

Ο Ιβάν Μαρσένκο δεν βρίσκεται στη λίστα με τους πιο καταζητούμενους Ναζί εγκληματίες πολέμου. Ο Μαρσένκο, σε περίπτωση που ήταν ζωντανός και συλλαμβανόταν μέχρι το 2020, θα ήταν 109 χρονών και ως εκ τούτου, αδύνατον να παραπεμφθεί σε δίκη. Το ντοκιμαντέρ του Netflix με τίτλο The Devil Next Door παρουσιάζει έγγραφα τα οποία υποδεικνύουν ως ημερομηνία γέννησης του Μαρσένκο την 2α Μαρτίου 1911.

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Άτομα που η γλώσσα και η κουλτούρα τους έχει γερμανικές ρίζες αλλά οι ίδιοι δεν έχουν γερμανική υπηκοότητα

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 «In pictures: The story of John Demjanjuk». BBC News. 2011-05-12. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8386146.stm. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  2. ↑ Yankel Wiernik (1945). «Κεφάλαιο 5». A YEAR IN TREBLINKA: An Inmate Who Escaped Tells the Day-To-Day Facts of One Year of His Torturous Experiences. New York: AMERICAN REPRESENTATION of the General Jewish Workers' Union of Poland. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιανουαρίου 2017. 
  3. ↑ «Former Supreme Court president Meir Shamgar, Israeli judicial giant, dies at 94». Times of Israel. 2019-10-18. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2019-10-18. https://web.archive.org/web/20191018174340/https://www.timesofisrael.com/former-supreme-court-president-meir-shamgar-dies-at-94/. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Joe Nickell (2005). Unsolved History: Investigating Mysteries of the Past. The University Press of Kentucky. σελ. 38. ISBN 0813191378. 
  5. ↑ Armin D. Lehmann (2001). Hitler's Last Courier. Xlibris. ISBN 0738831212. 
  6. ↑ «Aktion Reinhard Trawniki Staff Page». Holocaust Education & Archive Research Team. 
  7. ↑ Gregory Procknow (2011). Recruiting and Training Genocidal Soldiers. Francis & Bernard Publishing. σελ. 35. ISBN 0986837407. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Yitzhak Arad (1987). Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps. Indiana University Press. σελ. 21. ISBN 0253342937. Treblinka guards were Volksdeutsche 
  9. ↑ Petro Mirchuk (Δεκέμβριος 2017). «A MEETING WITH THE 'DVAZHDI GEROY' (TWICE-OVER HERO) OF ISRAEL». 
  10. ↑ Tadeusz Piotrowski (2006). Ukrainian Collaboration. Poland's Holocaust. McFarland. σελ. 217. ISBN 0786429135. Ανακτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 2020. 
  11. ↑ Gregory Procknow (2011). Recruiting and Training Genocidal Soldiers. Francis & Bernard Publishing. σελ. 35. ISBN 0986837407. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Bill Ong Hing (2003). Defining America: Through Immigration Policy. Temple University Press. σελ. 223. ISBN 1592132332. 
  13. ↑ Arad, Yitzhak (1987). Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington: Indiana University Press. σελ. 31. ISBN 0-253-21305-3. Testimony of SS Scharführer Erich Fuchs in the Sobibor-Bolender trial, Düsseldorf. 
  14. ↑ McVay, Kenneth (1984). «The Construction of the Treblinka Extermination Camp». Yad Vashem Studies, XVI. Jewish Virtual Library. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. 
  15. ↑ Alexander Kimel. «Holocaust Bystanders – The Ukrainians». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 14 Απριλίου 2012. 
  16. ↑ «Profile: John Demjanjuk». BBC News. 2009-11-30. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7998947.stm. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  17. ↑ Andriy J. Semotiuk (21 Μαρτίου 2012). «In memory of John Demjanjuk». Kyiv Post. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. )
  18. ↑ Jonathan Broder (1987-02-26). «2d Witness Calls Demjanjuk 'Ivan The Terrible'». Chicago Tribune. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-03-04. https://web.archive.org/web/20160304083734/http://articles.chicagotribune.com/1987-02-26/news/8701160051_1_camp-uprising-eliyahu-rosenberg-demjanjuk-claims. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  19. ↑ Christopher H. Pyle (2001). «Chapter 19. Ivan Who? Getting the Wrong Man». Extradition, Politics, and Human Rights. Temple University Press. ISBN 1-56639-823-1. 
  20. ↑ Joe Nickel (2010). «Κεφάλαιο 4». Unsolved History: Investigating Mysteries of the Past. University of Kentucky Press. 
  21. ↑ «WORLD: Lawyer Asks Demjanjuk Release». Los Angeles Times. 1990-12-31. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-03-21. https://web.archive.org/web/20170321170311/http://articles.latimes.com/1990-12-31/news/mn-5769_1_john-demjanjuk. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  22. ↑ Williams, Daniel (1991-12-21). «KGB Evidence Reopens the Case of 'Ivan the Terrible' : Holocaust: Recently released files bolster the appeal of the man convicted as a Nazi death camp monster». Los Angeles Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-10-12. https://web.archive.org/web/20131012222720/http://articles.latimes.com/1991-12-21/news/mn-608_1_nazi-death-camp. Ανακτήθηκε στις 2020-09-23. 
  23. ↑ «`IVAN' FLED TO YUGOSLAVIA, DEMJANJUK DEFENSE SAYS». Deseret News. 9 Μαρτίου 1992. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. 
  24. ↑ 24,0 24,1 «Former Trawniki SS and Ukrainian Civilians serving in the Treblinka Death Camp». Holocaust Education & Archive Research Team. Court Proceedings Extracts & Interrogations. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. 
  25. ↑ Douwe Draaisma (2012). Why Life Speeds Up As You Get Older: How Memory Shapes Our Past. Cambridge University Press. σελ. 129. 
  26. ↑ Chris Hedges (30 Ιουλίου 1993). «Acquittal in Jerusalem; Israel Court Sets Demjanjuk Free, But He Is Now Without a Country». New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. 
  27. ↑ Scott Raab (11 Αυγούστου 2010). «John Demjanjuk: The Last Nazi». Esquire Magazine. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2020. 
  28. ↑ Yossi Melman (1997-11-14). Who Lied About Demjanjuk?. Ha'aretz Israeli News. 
  29. ↑ «Demjanjuk's SS identity card was forged, his lawyer says». The Local. 13 Απριλίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2020. 
  30. ↑ Ofer Aderet (23 Μαρτίου 2012). «Convicted Nazi criminal Demjanjuk deemed innocent in Germany over technicality». HAARETZ.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2020. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ιβάν_ο_Τρομερός_(φρουρός_Τρεμπλίνκα)&oldid=10291314"