Ιερά Μητρόπολις Κυδωνιών

Η Ιερά Μητρόπολις Κυδωνιών ήταν μια επαρχία (Μητρόπολη) του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Η επισκοπή υπήρχε από το 1908 έως το 1923 με έδρα της το Αϊβαλί (ή Κυδωνιές, σήμερα Ayvalık). Ο τίτλος του Κυδωνιών, υπερτίμου και εξάρχου Αιολίδος αποδίδεται πλέον σε τιτουλάριους επισκόπους του Πατριαρχείου.

Ο τρούλος του ναού του Αγίου Ιωάννη (σήμερα Saatli Cami).

Το τέμπλο του ναού του Αγίου Ιωάννη (σήμερα Saatli Cami).

Μητροπολίτης Κυδωνιών είναι από τον Νοέμβριο του 2012 ο Αθηναγόρας (Χρυσάνης).

Ιστορικά στοιχεία

Η περιοχή έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 133 π.Χ.. Κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους περί το 1310 και από τους Οθωμανούς περί το 1341.

Το Αϊβαλί (ή Κυδωνιές, σήμερα Ayvalık) είναι από τις νεότερες πόλεις της Μικράς Ασίας, καθώς ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου ή στις αρχές του 17ου αιώνα από κατοίκους της Λέσβου, οι οποίοι εγκατέλειψαν την πατρίδα τους αναζητώντας καλύτερους όρους διαβίωσης. Είναι χτισμένη περίπου 140 χλμ. βορείως της Σμύρνης, κοντά στα ερείπια της αρχαίας Κισθήνης.

Το 1780, ο οικονόμος Ιωάννης Δημητρακέλλης ίδρυσε στις Κυδωνιές τον μεγαλοπρεπή ναό της Παναγίας των Ορφανών, στον περίβολο του οποίου κτίστηκε σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης, όπως συνέβαινε και στους περιβόλους των δύο παλαιότερων ναών, της λεγομένης Μέσης Παναγίας και των Ταξιαρχών. Στην μέση συνοικία της πόλης κτίστηκε μητροπολιτικό οικοδόμημα και κοντά του ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Γεωργίου. Ο εκ Χίου νεομάρτυς Γεώργιος, που εμαρτύρησε στις 26 Νοεμβρίου του 1807, θεωρούταν ο προστάτης Άγιος των Κυδωνιών.

Αγίασμα της Παναγιάς Φανερωμένης, Αϊβαλί (Κυδωνιές).

Εκκλησιαστικώς, η περιοχή ανήκε στη Μητρόπολη Εφέσου και διοικούνταν από βοηθό επίσκοπο που έδρευε στην πόλη. Το 1905 οι κάτοικοι των Κυδωνιών ήρθαν σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον μητροπολίτη Εφέσου Ιωακείμ (Ευθυβούλη) για το θέμα των επαρχιακών συμβουλίων (idare meclisi) και την πληρωμή των φόρων στην Υψηλή Πύλη, και ζήτησαν από το Πατριαρχείο την απόσχισή τους από τη Μητρόπολη Εφέσου, όπως συνέβη τα προηγούμενα χρόνια (μεταξύ 1896 και 1907) με τις Μητροπόλεις Ηλιουπόλεως, Κρήνης και Ανέων. Τελικά, στις 22 Ιουλίου του 1908 το Πατριαρχείο αποφάσισε να αποκόψει από τη Μητρόπολη Εφέσου το τμήμα των Κυδωνιών και να το ανακηρύξει αυτοτελή Μητρόπολη. Αυτή συνόρευε με το Αιγαίο Πέλαγος βόρεια και δυτικά και τη Μητρόπολη Περγάμου νότια και ανατολικά. Πρώτος Μητροπολίτης της τοποθετήθηκε ο από Στρωμνίτσης Γρηγόριος (Ωρολογάς).

Η περιοχή κατελήφθη από τον ελληνικό στρατό στις 19 Μαΐου 1919. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας δεν έμεινε καθόλου Ορθόδοξος πληθυσμός στα εδάφη της Μητρόπολης. Ο Μητροπολίτης Γρηγόριος συνελήφθη από τον κεμαλικό στρατό στις 30 Σεπτεμβρίου 1922 και μετά από βασανισμούς σφαγιάστηκε μαζί με δεκάδες ιερείς, τους προκρίτους της πόλης και πλήθος συμπολιτών του στις 3 Οκτωβρίου 1922.

Ο εθνο-ιερομάρτυρας Μητροπολίτης Κυδωνιών Γρηγόριος (Ωρολογάς).

Εκτός από το Αϊβαλί, η Μητρόπολη περιελάμβανε τις κοινότητες Γενιτσαροχώρι (Küçükköy), Αγιασμάτι (Altınova), Μουράντελι (Murateli), Γκιουμουσλού, Γκιουμέτς (Gömeç), Γιαγιά (Yayaköy), Χατζή Οσμάν (Hacıosman), Τουρσουνλού (Dursunlu), Κερέμ (Keremköy), Ρουμπεϊλέρ (Ulubeyler).

Επισκοπικός κατάλογος

Όνομα	Έτη	Σημειώσεις
Γρηγόριος (Ωρολογάς)	22 Ιουλίου 1908 – 3 Οκτωβρίου 1922 †	από Στρωμνίτσης, εκτελέστηκε και αγιοκατατάχτηκε
Ευγένιος (Βακάλης ή Θεολόγου)	20 Μαρτίου 1924 – 28 Ιουνίου 1928	από Φιλαδελφείας, κατόπιν Νευροκοπίου (προσωποπαγής)
Αγαθάγγελος (Παπαθεοδώρου)	5 Οκτωβρίου 1943 – 23 Ιουλίου 1960 †	από Ελαίας
Αθηναγόρας (Χρυσάνης)	18 Νοεμβρίου 2012 – σήμερα

Πηγές

• Kiminas, Demetrius (31 Μαρτίου 2009). The Ecumenical Patriarchate: A History of Its Metropolitanates with Annotated Hierarch Catalogs. Wildside Press LLC. ISBN 978-1434458766. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2024. 
• Σφυρόερας, Βασίλειος (1979). Επισκόπηση οικονομική και δημογραφική του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου (1669-1821). Αθήνα.