Αψίδα του Γαλερίου

(Ανακατεύθυνση από Καμάρα (Θεσσαλονίκη))

Συντεταγμένες: 40°37′56.064″N 22°57′6.253″E / 40.63224000°N 22.95173694°E / 40.63224000; 22.95173694

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου, γνωστή και ως Καμάρα, που βρίσκεται στην πάνω πλευρά της οδού Εγνατίας και σε μικρή απόσταση από την Ροτόντα. Αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά σημεία συνάντησης των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης.

Αψίδα Γαλερίου
Αψίδα του Γαλερίου
Χάρτης
ΕίδοςΤετράπυλον και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονικήαρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική
ΔιεύθυνσηΕγνατία
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°37′56″N 22°57′6″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Θεσσαλονίκης
ΤοποθεσίαΘεσσαλονίκη
ΧώραΕλλάδα
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1988)
Commons page Πολυμέσα

Η Καμάρα είναι κτίσμα της εποχής της Ρωμαϊκής «Τετραρχίας» (αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μίας στεγασμένης στοάς, που σχηματιζόταν από αψίδες και τόξα. Κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Γαλέριος, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ.) μετά από πολέμους του κατά των Περσών. Η θριαμβική αυτή αψίδα ήταν τοποθετημένη κάθετα στην αρχαία Εγνατία, που διέσχιζε την πόλη (δυτικά προς ανατολικά) και αποτελούσε μέρος του λεγόμενου Γαλεριανού συγκροτήματος (Ρωμαϊκά Ανάκτορα), που αναπτύσσονταν κύρια νοτιοδυτικότερα, στις σημερινές πλατείες Ναυαρίνου και Ιπποδρομίου.

Αρχιτεκτονική

Επεξεργασία

Η αψίδα του Γαλερίου αποτελεί στοιχείο του Γαλεριανού Συγκροτήματος, στο Ν.Α τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσ/νίκης. Σήμερα σώζονται δύο κύριοι πεσσοί και ένας δευτερεύων, που συνδέονται με πλίνθινο τόξο. Οι κύριοι πεσσοί φέρουν επένδυση από μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις , που αφηγούνται γεγονότα από τις πολεμικές επιχειρήσεις του Γαλερίου κατά των Περσών. Το κεντρικό τοξωτό άνοιγμα είναι πλάτους 9.7 μ. και ύψους 12.5 μ. και το μικρότερο πλάτους 4.85 μ. και ύψους 6.5 μ.

 
Η Καμάρα στις αρχές του 20ού αιώνα, με διέλευση ιππήλατου τραμ

Χτίστηκε το 305 μ.Χ. ύστερα από την οριστική νίκη του αυτοκράτορα κατά των Περσών. Είχε την τυπολογία ενός οκτάπυλου με 4 κεντρικούς ογκώδεις πεσσούς, 4 δευτερεύοντες στα πλάγια, ισάριθμα τόξα και χαμηλό σφαιροειδή θόλο. Συνδεόταν με τα Ανάκτορα του Γαλερίου (νοτιοδυτικότερα) και με τη Ροτόντα (προς Βορρά). Η αψίδα στη σημερινή της μορφή είναι αποσπασματική. Λείπει ο τέταρτος πεσσός του τόξου, που θα πατούσε στο οδόστρωμα της σημερινής Εγνατίας, και όλο το αντίστοιχο ανατολικό τόξο. Τα δύο αυτά τόξα ενώνονταν σχηματίζοντας τρούλο, ενώ από κάτω περνούσε πομπική οδός που πλαισιωνόταν με κιονοστοιχίες δεξιά και αριστερά και ένωνε τα ανάκτορα με τη Ροτόντα. Κάτω από την Αψίδα περνούσε η Εγνατία, η οποία ήταν βασιλική οδός (Via Regia), ένας συγκεκριμένος τύπος οδού στρατηγικής σημασίας και συγκεκριμένης νομικής υπόστασης κατά τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία[1][2].

Ιστορικό πλαίσιο

Επεξεργασία

Οι Ρωμαίοι χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν το τελευταίο τέταρτο του 3ου αιώνα μ.Χ. ένα από τους πιο επικίνδυνους εχθρούς, τους Πέρσες. Ο Διοκλητιανός το 287 μ.Χ. τους απέσπασε τη Μεσοποταμία και έκλεισε ειρήνη αφήνοντας στο θρόνο της Αρμενίας τον υποτελή του Τιριδάτη. Ύστερα από εννιά χρόνια, το 296 μ.Χ. ο βασιλιάς των Περσών Ναρσής κήρυξε τον πόλεμο, πήρε τη Μεσοποταμία και την Αρμενία κι έδιωξε τον Τιριδάτη. Ο Γαλέριος, μετά από συνεννόηση με το Διοκλητιανό, που βρισκόταν στην Αντιόχεια, εκστράτευσε εναντίον του Ναρσή αλλά νικήθηκε στις Κάρρες και στο Καλλίνικο. Το 297 εκστράτευσε εκ νέου και κατόρθωσε να νικήσει ολοκληρωτικά το Ναρσή, η οικογένεια του οποίου καθώς και οι θησαυροί του έπεσαν στα χέρια του Γαλέριου. Αργότερα ο Γαλέριος συναντήθηκε με το Διοκλητιανό στο Νίσιβι της Μεσοποταμίας κι οι δυο μαζί έκλεισαν νέα ειρήνη με το Ναρσή.

Τα ανάγλυφα

Επεξεργασία
 
Λεπτομέρεια των αναγλύφων.

Τη νίκη λοιπόν του Γαλέριου εναντίον του Ναρσή αφηγούνταν οι τέσσερις κύριοι πεσσοί του μνημείου. Τα εικονογραφικά θέματα αναπτύσσονται σε ζώνες, από τέσσερις στις τρεις πλευρές κάθε πεσσού και από δύο σε κάθε πλευρά που βρίσκεται απέναντι από τους δευτερεύοντες πεσσούς. Κάθε ζώνη έχει διαφορετικό πλάτος. Η πρώτη ζώνη από πάνω έχει πλάτος 1,00 η δεύτερη 1,20, η τρίτη 1,19 και η τέταρτη 1,21μ. Οι ζώνες των ανάγλυφων χωρίζονται από ζωνάρια που εξέχουν σαν μαξιλάρια, διακοσμημένα είτε με πλοχμούς από δαφνόφυλλα, που τους συγκρατούν ταινίες δεμένες κατά διαστήματα, είτε με γιρλάνδες από κλαδιά και λουλούδια (ρόδακες). Επάνω ο διάκοσμος τελειώνει μ' έναν «κοσμήτη» (γείσο) από κυμάτια, ανθέμια κλπ. Κάτω, η τελευταία ζώνη των αναγλύφων ορίζεται από τις βάσεις των πεσσών, οι οποίες στην κατατομή τους μοιάζουν με βάσεις ιονικών κιόνων. Τίποτα δεν έχει σωθεί από τα ανάγλυφα των δύο κύριων πεσσών που λείπουν, των οποίων τώρα μόνο τα θεμέλια διατηρούνται κάτω από το κατάστρωμα του πεζοδρομίου.

Η τέχνη των ανάγλυφων της Καμάρας είναι αφηγηματική και συγχρόνως διακοσμητική. Το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι ο πληθωρισμός των παραστάσεων και των μορφών. Και η παραμικρή επιφάνεια γεμίζεται με θέματα που πολλές φορές είναι επουσιώδη. Και αν έλειπαν δηλαδή αυτά δε θα είχαμε ζημία στη σαφήνεια του αφηγηματικού μέρους. Για τι διακοσμητική επιδίωξη συχνά παραβλέπονται οι φυσικές αναλογίες, έτσι που οι ελέφαντες έχουν το ίδιο ύψος με τα άλογα ή τα άλογα να είναι μικρότερα από τους ανθρώπους ή μια πύλη τείχους να μην ξεπερνά το ύψος ενός ανθρώπου. Γενικά η τέχνη των αναγλύφων αποβλέπει περισσότερο στις οπτικές αξίες παρά στις πλαστικές, ή όπως λένε οι ιστορικοί της τέχνης, τις απτικές, που χαρακτηρίζουν ιδίως την κλασική εποχή. Όλα αυτά είναι γνωρίσματα της τέχνης της Ύστερης Αρχαιότητας στην οποία ανήκει και η εποχή της Πρώτης Τετραρχίας.[3]

Η περιγραφή των αναγλύφων γίνεται με τη σειρά που ακολουθεί ο C. Vermeule. Η σειρά των αριθμών του σχεδίου αντιστοιχεί με τις ζώνες των αναγλύφων από τα πάνω προς τα κάτω.

Βόρειος Πεσσός

Επεξεργασία

Ζώνη 1η, Μάχη στη χώρα των Κούρδων.

Επεξεργασία
 
Ζώνη 5η: Ο Γαλέριος (αριστερά) επιτίθεται στον Ναρσή

Ο Γαλέριος με τη στρατιά του, αφού πέρασε τις οροσειρές της Μηδίας και Ασσυρίας, φτάνει σ' ένα ποταμό όπου συναντά τον εχθρό και δίνει μάχη. Ο ποταμός εδώ παριστάνεται (πάνω αριστερά) προσωποποιημένος. Είναι γυμνός στο πάνω μέρος του σώματος και αναπαύεται σ' ένα βράχο. Δεξιά του ποταμού μια ομάδα Δακών ιππέων, με τα χαρακτηριστικά σήματα των δρακόντων, καλπάζουν προς τον εχθρό, έχοντας επικεφαλής τον αυτοκράτορα. Δύο σωματοφύλακες έχουν προχωρήσει περισσότερο και έχουν συμπλακεί με τους εχθρούς. Καταγής, ιδίως κοντά στον αυτοκράτορα είναι πεσμένοι αρκετοί εχθροί, σκοτωμένοι ή πληγωμένοι. Μικρό μέρος του ανάγλυφου κατέχουν οι εχθροί. Τρεις απ' αυτούς, με κράνη και ασπίδες μεγάλες, διακρίνονται στο πρώτο πλάνο. Στο βάθος φαίνεται ένας έφιππος νέος, ο Κούρδος αρχηγός ίσως, ο οποίος σηκώνει το δεξί του χέρι για να τινάξει ένα ακόντιο. Στο άκρο δεξιό μέρος ένα άρμα με τέσσερις ελέφαντες οδηγείται από Ασιάτες. Είναι το άρμα της Νίκης, η οποία παριστάνεται να σκύβει προς τα εμπρός, σαν να βιάζεται να αναγγείλει στους Ρωμαίους την καλή έκβαση της μάχης.

Ζώνη 2η, Έξοδος αιχμαλώτων από μια ασσυριακή πόλη.

Επεξεργασία

Η πόλη παριστάνεται μόνο από μια πύλη στα δεξιά, που προστατεύεται από δύο πύργους. Αριστερά της σύνθεσης και ως το κέντρο εικονίζονται τρεις μορφές ηλικιωμένων γενειοφόρων που σκύβουν υποταχτικά μπροστά στον αυτοκράτορα, του οποίου σώζεται στην άκρη μόνο ένα μέρος από το αριστερό του πόδι. Οι αιχμάλωτοι οδηγούνται από ένα Ρωμαίο οπλίτη και τρεις δορυφόρους του αυτοκράτορα, οπλισμένους με δόρατα και ασπίδες. Στο κέντρο, σε δεύτερο πλάνο, εικονίζεται μια γυναίκα με το παιδί της πάνω σε μια καμήλα. Μια δεύτερη καμήλα με δύο γυναίκες πάνω της παριστάνεται στη δεξιά μεριά, μπροστά στην πύλη. Δίπλα στην καμήλα βρίσκεται ένας Ρωμαίος οπλίτης. Στην άκρη δεξιά, βρίσκεται ένας Ανατολίτης, φορτωμένος με ένα σάκο.

Ζώνη 3η, Ειρηνική υποδοχή του αυτοκράτορα σε μια εχθρική περιοχή

Επεξεργασία

Ο αυτοκράτορας εικονίζεται στο κέντρο φορώντας πολιτική περιβολή και κάθεται σε ένα ταξιδιωτικό αμάξι που το σέρνουν 4 άλογα. Τον συνοδεύουν ιππείς της φρουράς του, οι οποίοι φορούν χιτώνες, χλαμύδες και κράνη. Δύο μικρά παιδιά (δούλοι) προηγούνται. Η συνοδεία κατευθύνεται προς τα δεξιά, όπου την περιμένουν γυναίκες του εχθρού. Η καθεμιά φέρνει το δεξί της χέρι στον ώμο της άλλης (δείγμα χαιρετισμού), ενώ η μια απ' αυτές φαίνεται να κρατάει άνθη.

Ζώνη 9η, Η επιείκεια του Καίσαρα

Επεξεργασία

Τρίτος από αριστερά παριστάνεται ο αυτοκράτορας να κάθεται σε ένα κάθισμα εκστρατείας. Γύρω του στέκονται οι δορυφόροι. Δεξιά εικονίζεται μια ομάδα αιχμαλώτων και δύο απ' αυτούς σκύβουν υποταχτικά προς τον αυτοκράτορα. Ακολουθούν άλλοι δορυφόροι και ικέτες. Ανάμεσά τους μια γυναίκα με το παιδί της. Η παράσταση τονίζει τη συμπόνια και την επιείκεια (clementia) του νικητή προς τους ηττημένους.

Ζώνη 11η, Όμιλος γυναικών

Επεξεργασία

Διακρίνεται όμιλος αιχμαλώτων γυναικών με χιτώνες και μακριά ιμάτια. Μια απ' αυτές κρατά λουλούδια, ενώ μια άλλη ένα μακρύ σκήπτρο. Ένα μεγάλο μέρος στα αριστερά της σύνθεσης χάθηκε και αντικαταστάθηκε από μαρμάρινη πλάκα κατά τις αναστηλωτικές εργασίες.

Νότιος Πεσσός

Επεξεργασία

Ζώνη 16η, Άφιξη του αυτοκράτορα σε μια πόλη της Ανατολής

Επεξεργασία

Ο Γαλέριος επισκέπτεται μια πόλη της Αρμενίας, την Έριζα, όπου υπήρχε ένα σπουδαίο ιερό της θεάς Αναΐτιδος, της Μεγάλης θεάς των Αρμενίων. Στα αριστερά διακρίνεται η πύλη της πόλης, από την οποία φαίνεται πως έχει ξεκινήσει ο Γαλέριος, με τη συνοδεία των έφιππων σωματοφυλάκων του, που κρατούν δόρατα ή λάβαρα. Ο αυτοκράτορας παριστάνεται πάνω σε ένα δίτροχο όχημα με "καθέδρα" που το σύρουν δύο άλογα. Οι πρώτοι από τη συνοδεία του έχουν φτάσει ήδη στην πόλη. Οι κάτοικοι με λάβαρα και άνθη, βγαίνουν να υποδεχτούν τον επίσημο επισκέπτη. Μέσα στην πόλη, στο βάθος, δίπλα από ένα κυπαρίσσι, προβάλλει ο ναός της θεάς, την οποία, με την επίσκεψή του θέλησε να τιμήσει ο Γαλέριος. Στο κέντρο του ναού διακρίνεται το λατρευτικό άγαλμα.

 
Ζώνη 17η: Αναπαράσταση θυσίας που προσφέρουν ο Διοκλητιανός με τον Γαλέριο.

Ζώνη 20η, Τιμή στο νικητή της Ανατολής

Επεξεργασία

Ο Γαλέριος παριστάνεται στα αριστερά της σύνθεσης να κάθεται σε μια κυλινδρική πέτρα, ντυμένος με πολιτικό ένδυμα και στηριζόμενος σ' ένα σκήπτρο. Πίσω του, μέσα σε κόγχη, διακρίνεται μια Νίκη. Απέναντί του μια άλλη Νίκη τον στεφανώνει. Ακολουθεί ένα αμάξι που το σέρνουν τέσσερις ελέφαντες που το οδηγεί μια γυναικεία μορφή, η οποία συμβολίζει την πολεμική αρετή και είναι ντυμένη με ποδήρη χιτώνα και οπλισμένη με δόρυ και ασπίδα. Η προσφορά της άμαξας αυτής σημαίνει την τιμή που απονέμεται στο Γαλέριο για τις νίκες του. Οι ελέφαντες έχουν τη συμβολική έννοια ότι ο νικηφόρος πόλεμος έγινε στην Ανατολή.

 
Ζώνη 21η: Θριαμβική αναπαράσταση των Τετραρχών.

Ζώνη 24η, Ο Γαλέριος δέχεται πρεσβεία των Περσών

Επεξεργασία

Ο βασιλιάς των Περσών, Ναρσής, μετά την ήττα του στέλνει πρεσβεία στο Γαλέριο, την οποία αναθέτει στο φίλο του Αφαρβάν. Αριστερά, κοντά στο Ρωμαίο οπλίτη, του οποίου η ασπίδα έχει ως επίσημα τον Ηρακλή, στέκεται ο Γαλέριος, ανάμεσα στους δορυφόρους του (τρεις όρθιος και εννέα μπροστά), οπλισμένους μόνο με δόρατα και ασπίδες. Στο κέντρο, πέντε Πέρσες γονατιστοί απλώνουν το δεξί τους χέρι ικετευτικά. Πίσω από τον τελευταίο Πέρση διακρίνεται μια Αμαζόνα. Μια άλλη καλύτερα διατηρημένη στέκεται παρά πέρα. Η συμμετοχή των Αμαζόνων στην παράσταση δεν είναι συμβολική. Ο λαός πίστευε πραγματικά ότι ο Γαλέριος στην εκστρατεία του πολέμησε και με Αμαζόνες. Οι τέσσερις γυναίκες που ακολουθούν δεξιά με τα περίεργα καλύμματα στα κεφάλια, καθώς και το παιδάκι που κάθεται λυπημένο, είναι μέλη της οικογένειας του Πέρση βασιλιά.

Ζώνη 27η, Βωμός με ασπίδα, Νίκες

Επεξεργασία

Στο κέντρο διακρίνεται ένας βωμός και πάνω σ' αυτόν μια ασπίδα. Δίπλα φτερωτές νίκες και παραπέρα δέντρα από τα οποία κρέμονται λάφυρα. Στα άκρα, δεξιά και αριστερά, παριστάνονται από μια Αμαζόνα, οι οποίες κρατούν από τα μαλλιά τους δεμένους πισθάγκωνα αιχμαλώτους, συμβολίζοντας την πολεμική αρετή. Πιο πέρα από τις Αμαζόνες, στις γωνίες, φαίνεται από ένα τρόπαιο.[4]

Αποκατάσταση του μνημείου

Επεξεργασία
 
Η Αψίδα του Γαλερίου τη νύχτα

Οι πρώτες στερεωτικές εργασίες έγιναν επί Τουρκοκρατίας 1889. Το 1945 και 1952 έγιναν εργασίες στερέωσης και συντήρησης στους δύο κεντρικούς πεσσούς. Κάτω από την Καμάρα περνούσε γραμμή του τραμ, η οπόια μετατοπίστηκε το 1954 με τη διάνοιξη της Εγνατίας και το χαμήλωμα του υψομετρικό επιπέδου της, που εμφάνισε και τις βάσεις των πεσσών. Εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης η φθορά του μνημείου ήταν ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες. Η ΙΣΤ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε συντήρηση, στερέωση και καθαρισμό των μαρμάρινων αναγλύφων κατά το διάστημα 1991-2001. Μερικά χρόνια μετά τον καθαρισμό, δυστυχώς, οι φθορές από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι και πάλι ορατές και με γυμνό μάτι.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2020. 
  2. https://www.in.gr/2018/12/10/plus/diakopes/the-experts-way/kamara-tis-thessalonikis/
  3. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2020. 
  4. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2020.