Καστανιά Κοζάνης

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Καστανιά (αποσαφήνιση).

Η Καστανιά είναι ορεινό χωριό της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης. Είναι κτισμένη στη βόρεια πλαγιά των Πιερίων, σε υψόμετρο 1050μ. και απέχει 6,5χλμ από τα Σέρβια.

Καστανιά
Καστανιά Καστανιά
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Δήμος Σερβίων
Γεωγραφία
Νομός	Κοζάνης
Υψόμετρο	1.050 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	61
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	505 00

Ονομασία

Το χωριό είναι γνωστό από παλιά με την ίδια ονομασία, την οποία πήρε προφανώς από τα καστανόδεντρα που αφθονούν στην περιοχή όπου είναι χτισμένο το χωριό.

Τοποθεσία

Το πρώτο χωριό βρισκόταν στην πεδιάδα των Σερβίων και ονομαζόταν Παλαιοκαστανιά.

Το χωριό είναι καλοχτισμένο και πυκνοκατοικημένο σε μία απότομη πετρώδη πλαγιά με πρόσοψη προς το βορρά. Η θέση του χωριού προσφέρει πανοραμική θέα στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου με κεντρικό σημείο την Υψηλή Γέφυρα Σερβίων. Το 1995 και έπειτα από σεισμό, ο οποίος προκάλεσε πολλές και σοβαρές ζημιές σε κτίσματα του χωριού, αποφασίστηκε η μετεγκατάσταση του χωριού σε νέα τοποθεσία ανατολικά στα προάστια των Σερβίων, έργο που χρηματοδοτήθηκε εξ’ ολοκλήρου από το Ελληνικό Κράτος.

Τα εγκαίνια του νέου οικισμού Καστανιάς έγιναν από τον τότε Πρωθυπουργό της χώρας Κώστα Σημίτη την Παρασκευή 17 Οκτωβρίου του 1997. Με τη δημιουργία του νέου οικισμού οι κάτοικοι του παλιού ελαχιστοποιηθήκαν σε 98 σύμφωνα με την απογραφή του 2001.

Γεωγραφία-Έδαφος

Οι συνολικές εκτάσεις του χωριού φθάνουν περί τα 47.000 στρέμματα, εκ των οποίων καλλιεργήσιμες είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό, ενώ οι υπόλοιπες αποτελούν δασικές περιοχές και σε αρκετές περιπτώσεις δυσπρόσιτες. Κυριότερες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργία, ως επί το πλείστον πατατοπαραγωγή, και η κτηνοτροφία.

Πληθυσμός

Σύμφωνα με την απογραφή του 1991, στο χωριό της Καστανιάς κατοικούσαν περίπου 950 κάτοικοι, ενώ άλλοι τόσοι υπολογίζεται ότι είναι οι Καστανιώτες οι οποίοι διαμένουν στα αστικά κέντρα και στο εξωτερικό.

Κατά την απογραφή του 2001 και αφού έχει διενεργηθεί η μετεγκατάσταση του χωριού υπάρχουν ακόμη λιγοστοί κάτοικοι που διαμένουν ακόμη στο παλιό χωριό με τον αριθμό τους να μην ξεπερνάει τους 100. Οι κάτοικοι του νέου οικισμού έχουν ενσωματωθεί μαζί με αυτούς της Λάβας στον πληθυσμό των Σερβίων, κατά την απογραφή του 2001. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από την απογραφή του 2011 ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται στους 450 κατοίκους.

Αξιοσημείωτα γεγονότα

Το 1995, σεισμός 5,5 ρίχτερ προκαλεί ζημιές στον οικισμό, έτσι αρχίζουν οι διαδικασίες για τη μετεγκατάσταση του χωριού. Το 1997 ολοκληρώνεται και εγκαινιάζεται ο νέος οικισμός Καστανιάς.

Κοινότητα Καστανιάς

Στο παλιό χωριό της Καστανιάς λειτουργούσε δημοτικό σχολείο καθώς και νηπιαγωγείο μέχρι και το 1995 και 1997 αντίστοιχα ώσπου σταμάτησε η λειτουργία τους λόγω της μετεγκατάστασης.

Οι μαθητές του νέου οικισμού εξυπηρετούνται απόλυτα από τα σχολικά συγκροτήματα των Σερβίων, τα οποία απέχουν μικρή απόσταση από το χωριό.

Μορφωτικός Σύλλογος Καστανιάς

Ο Μορφωτικός Σύλλογος ιδρύθηκε το 1979 με σκοπό τη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των χωριανών και τη διατήρηση της παράδοσης, τα ήθη και έθιμα του χωριού.

Δράσεις του Συλλόγου

• Ο Σύλλογος υπό την αιγίδα του Δήμου Σερβίων-Βελβεντού διοργανώνει από το 2006 το Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Αιωροπτερισμού, το οποίο λαμβάνει χώρα το μήνα Ιούλιο κάθε χρόνο.
• Διοργανώνει κάθε χρόνο το Αντάμωμα Απανταχού Καστανιωτών στο χώρο του Λαογραφικού μουσείου.
• Διαθέτει χορευτικά τμήματα, παιδικό και εφηβικό καθώς επίσης και χοροδιδάσκαλο.
• Διοργανώνει δύο φορές το χρόνο χορούς με προσκεκλημένους όλους τους χωριανούς και όχι μόνο, σε μια Λαϊκοδημοτική Βραδιά.
• Διαθέτει παραδοσιακές στολές τις οποίες χρησιμοποιούν οι χωριανοί για την αναβίωση των εθίμων του τόπου.

Λαογραφικό Μουσείο

Με τη βοήθεια πολλών χωριανών και του Μορφωτικού Συλλόγου άρχισε το 1999 η ανακαίνιση του παλιού σχολείου με σκοπό να μετατραπεί σε Λαογραφικό Μουσείο η οποία ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του ίδιου έτους. Η συνεισφορά των χωριανών ήταν το αποκορύφωμα της προσπάθειας αυτής καθώς πρόσφεραν όλοι αντικείμενα παλαιότερων εποχών-κειμήλια, τα οποία τοποθετήθηκαν στο Λαογραφικό Μουσείο, μέσα από το οποίο μπορεί ο επισκέπτης να κάνει ένα γρήγορο ταξίδι στο χρόνο.

Η αξιόλογη Λαογραφική Συλλογή δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Μορφωτικού Συλλόγου Καστανιάς το 1999.

Ο μεγάλος αριθμός των αντικειμένων που περισυλλέχθηκαν και τοποθετήθηκαν με μεγάλη προσοχή περιλαμβάνει γεωργικά και κτηνοτροφικά εργαλεία, είδη της υφαντικής τέχνης, τοπικές ενδυμασίες, κοσμήματα, παλιές φωτογραφίες και ένα πλήθος από αντικείμενα του καστανιώτικου νοικοκυριού που φανερώνουν την πορεία των ανθρώπων μέσα στο χρόνο.

Τον Ιανουάριο του 2005 το Λαογραφικό Μουσείο κάηκε ολοσχερώς. Σε διάστημα μισού έτους περίπου το Μουσείο ήταν και πάλι έτοιμο.

Τουρκοκρατία

Από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, το χωριό εγκαταστάθηκε στη θέση που βρίσκεται μέχρι και σήμερα όντας ένα από τα κεφαλοχώρια της περιοχής καθ' όλη τη διάρκειά της.

Κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ο πληθυσμός του χωριού αυξήθηκε ένεκα καταφυγής διαφόρων καταδιωγμένων. Εν έτη 1854 και μήνα Μάιο, 150 περίπου Έλληνες επαναστάτες με αρχηγό τον Μπζιώτα Γουλιό ανέτρεψαν στην τοποθεσία Σιάπκα πολυάριθμο τουρκικό στρατό.

Το 1872 ο πληθυσμός του χωριού ανέρχεται σε 25 οικογένειες σύμφωνα με το αρχείο, ενώ το 1901 ο πληθυσμός έχει αυξηθεί κατακόρυφα φθάνοντας τις 130 περίπου οικογένειες. Το 1906 προκύπτει ότι οι κάτοικοι έχουν φτάσει τους 768 και το επόμενο έτος αγγίζουν τους 800. Κατά το έτος 1895 αναφέρεται για πρώτη φορά η ύπαρξη γραμματο-διδάδκαλου με 20 μαθητές. Η ύπαρξη σχολείου χρονολογείται περί το 1907 με έναν δάσκαλο, η αμοιβή του οποίου δεν ξεπερνούσε τις 18 λίρες, και 25 μαθητές.

Άγιοι Θεόδωροι

Η ανδρική μονή των Αγ. Θεοδώρων βρισκόταν στη θέση που βρίσκεται σήμερα το χωριό. Μετόχι της μονής αυτής ήταν και το ευρισκόμενο στην περιοχή του κάστρου Σερβίων, γυναικείο μοναστήρι των Αγ. Θεοδώρων.

Το μοναστήρι των Αγ. Θεοδώρων στην Καστανιά καταστράφηκε από τους χωρικούς των προαστίων των Σερβίων, οι οποίοι δολοφόνησαν τους μοναχούς και πήραν την περιοχή του μοναστηρίου στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα και σύμφωνα με την παράδοση αφορίστηκε από το Πατριαρχείο. Το 1892 οι χωριανοί διαπίστωσαν ότι η εκκλησία κρίνεται ακατάλληλη και με επιστολές τους προς το Μητροπολίτη ζητούν από τον ίδιο να διενεργηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες ώστε να εκδοθεί το σχετικό φιρμάνι ούτως ώστε να ξεκινήσει η ανέγερση νέου ναού. Ο Μητροπολίτης στις 24 Μαρτίου 1892 με δικό του έγγραφο ζητάει από τις αρχές το απαιτούμενο φιρμάνι για την εκ βάθρων ανακαίνιση του Ιερού Ναού των Αγίων Θεοδώρων. Μέχρι και το 1896 δεν είχε δοθεί το φιρμάνι από τις αρχές, ώσπου ο Μητροπολίτης απευθύνεται στον Πατριάρχη ζητώντας του να επέμβει. Εντός ολίγου χορηγήθηκε τελικά το φιρμάνι και ξεκίνησε η ανέγερση του ναού στην ίδια θέση όπου βρισκόταν ο παλιός. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1898.

Το 1899 αποφασίστηκε ανέγερση κωδωνοστασίου, ύψους 16 μέτρων. Τετράγωνο στο σχήμα με μήκος πλευράς 4 μέτρα με τέσσερις ορόφους. Έπειτα από χρόνια το κωδωνοστάσιο παρουσίασε απότομη κλίση και κρίθηκε απαραίτητο να αφαιρεθούν οι δύο από τους τέσσερις ορόφους τη δεκαετία του '70.

Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου

Η Ιερά Μονή Αγ. Αντωνίου Σιάπκας-Καστανιάς απέχει από το χωριό 12χλμ. και από τα Σέρβια 20χλμ. Το μοναστήρι είναι κτισμένο με φρουριακή αρχιτεκτονική σύμφωνα με το βυζαντινό πρότυπο και ως οικοδομικό σύνολο ήταν ένα μικρό κάστρο. Η ιδιοκτησία του μοναστηρίου ανήκε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης δηλαδή ήταν ίδρυμα Σταυροπηγιακό, με την εποπτεία όμως της επισκοπής Σερβίων. Ήταν κοινόβιο με πολλούς μάλιστα μοναχούς και όπως προκύπτει από διάφορα έγγραφα το 1750 εγκαταλείφθηκε και οι μοναχοί μετακόμισαν στους Δεμεράδες, όπου είχαν Μετόχιο. Μεγάλη ήταν η συμβολή του μοναστηριού στους απελευθερωτικούς αγώνες.

Η περιουσία του ήταν τεράστια: πέρα από τα τμήματα της Σιάπκας, τσιφλίκια του μοναστηρίου ήταν η Βουβάλα, το Φαρμάκι και η Βούρπα. Σήμερα σώζονται μόνο τμήματα της εισόδου που είναι δίφυλλη πόρτα και πάνω την εικόνα του Αγίου Αντωνίου, μέρος από το αρχονταρίκι και το ηγουμενείο, μερικά κελιά και μια βυζαντινή βρύση με χαραγμένα τρία γράμματα «αωβ=1802» (ημερομηνία που χτίσθηκε η βρύση). Υπάρχουν ακόμη δυο τεράστιες αλυσίδες, στις οποίες έδεναν τους ψυχικά ασθενείς.

Ο Άγιος Αντώνιος ήταν θεραπευτής ειδικών ασθενειών. Έτσι όσοι είχαν προβλήματα, έρχονταν στο μοναστήρι, δένονταν με τις αλυσίδες και ζητούσαν την προστασία και την βοήθεια του Άγιου. Υπήρχαν και σπάνιες βυζαντινές εικόνες και αγιογραφίες οι οποίες υπέστησαν σημαντική φθορά με το πέρας του χρόνου. Στις 1 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο γίνεται το θρησκευτικό πανηγύρι.

Το πέτρινο τοξωτό γεφύρι του Αγίου Αντωνίου στέκει χωρίς την παραμικρή φθορά και θυμίζει τον παλιό ορεινό δρόμο από τη Θεσσαλία προς το φημισμένο τότε Μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου, που ήταν γνωστό σε ολόκληρη την Ελλάδα. Κατασκευάστηκε από ανώνυμους τεχνίτες με αφορμή τον πνιγμό δυο επιφανών επισκεπτών που ερχόταν από την Θεσσαλία, όπως αναφέρει μια παλιά παράδοση.

Βιβλιογραφία

• «ΣΕΡΒΙΑ Μνημοσύνης Ψήγματα», Εκδ. Δημος Σερβίων 2010
• «Έκφρασις ήγουν περιγραφή της ιεράς και Σταυροπηγιακής μονής Αγίου Αντωνίου Σιάπκας», ΚΟΖΑΝΗ 1973
• «Τα παρά τον Αλιάκμονα Εκκλησιαστικά», Εκδ. Ιεράς Μητρόπολης Σερβίων & Κοζάνης, ΚΟΖΑΝΗ 1994
• «Συμβολη στην ιστορία της επαρχίας Σερβίων κατά την περίοδο 1350-1912» Τόμος Α(1350-1880), Εκδ. ΜΟΣ "Τα Κάστρα", Αθανάσιος Τσαρμανίδης, ΣΕΡΒΙΑ 1995
• «Συμβολη στην ιστορία της επαρχίας Σερβίων κατά την περίοδο 1350-1912» Τόμος Β(1880-1912), Εκδ. ΜΟΣ "Τα Κάστρα", Αθανάσιος Τσαρμανίδης, ΣΕΡΒΙΑ 1995