Κατοικία Μίλλερ

Η έπαυλη Μίλλερ (Τσεχικά: Müllerova vila, Γερμανικά: Haus Müller) είναι μια μοντερνιστική έπαυλη στην Πράγα, Τσεχική Δημοκρατία, κατασκευασμένη το 1930. Σχεδιάστηκε από τον Άντολφ Λος ως κατοικία για τον Φραντίσεκ Μούλερ, συνιδιοκτήτη της εταιρείας κατασκευών Kapsa-Müller από την Πλζεν. ^[1]. Είναι κομμάτι του Ιστορικού Κέντρου της Πράγας, το οποίο είναι Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς που προστατεύεται από την ΟΥΝΕΣΚΟ.

Κατοικία Μίλλερ
Villa Müller
Ανατολική οπτική κτηρίου
Κατοικία Μίλλερ Κατοικία Μίλλερ
Άλλες ονομασίες	Müllerova vila (Τσεχικά)
Γενικές πληροφορίες
Είδος	Κατοικία
Αρχιτεκτονική	Μοντέρνα Αρχιτεκτονική
Διεύθυνση	Nad Hradním vodojemem 14/642 162 00 Prague 6 – Střešovice
Γεωγραφικές συντεταγμένες	50°5′33″N 14°22′42″E
Διοικητική υπαγωγή	Střešovice
Τοποθεσία	Πράγα
Χώρα	Τσεχία
Έναρξη κατασκευής	1928
Ολοκλήρωση	1930
Ανακαίνιση	1998
Κατάσταση	Αποκατεστημένο
Ιδιοκτήτης	Prague City Hall
Υλικά	οπλισμένο σκυρόδεμα και τούβλο
Σχεδιασμός και κατασκευή
Αρχιτέκτονας	Άντολφ Λος
Πολιτικός μηχανικός	František Müller
Χρηματοδότης	František Müller
Προστασία	εθνικό μνημείο της Τσεχικής Δημοκρατίας (από 2002) και πολιτισμικό μνημείο της Τσεχίας
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Τοποθεσία

Το κτήριο είναι στη Πράγα, στη Δημοκρατία της Τσεχίας. Είναι στη περιοχή Střešovice βορειοανατολικά του κέντρου της Πράγας. Είναι τοποθετημένο στην πλαγία ενός λόφου και προσβάσιμο από ένα δημόσιο πέρασμα με σκαλάκια, το οποίο είναι κάθετο στην οδό Střešovická που είναι εξοπλισμένη με τραμ.

Η βίλα αρχικά είχε σχεδιαστεί για να είναι εκτός πόλεως αλλά με τα χρόνια η πόλη επεκτάθηκε και στη περιοχή της.

Η διεύθυνσή του είναι Nad Hradním vodojemem 14/642, 162 00 Praha 6-Střešovice, Czechia.

Νοτιοανατολική Οπτική Κτηρίου

Βορειοδυτική Οπτική Κτηρίου

Ιστορία Κτηρίου

Το κτίριο παραγγέλθηκε από τον Φραντίσεκ Μούλερ και τη σύζυγό του, Μιλάντα Μούλεροβά. Ο κύριος Μούλερ ήταν μηχανικός και συνιδιοκτήτης της εταιρείας κατασκευών Kapsa και Müller, η οποία εξειδικεύονταν στο ενισχυμένο σκυρόδεμα, αναπτύσσοντας νέες τεχνικές κατασκευής. Η μέθοδος σχεδιασμού του Λοος ήταν επίσης σε μετάβαση, καθιστώντας τον χρόνο του έργου κατάλληλο. Σύντομα, ο αρχιτέκτονας Κάρελ Λχότα συστήνει τον Φραντίσεκ Μούλερ στον Λοος για τον σχεδιασμό της έπαυλης. Ο Λχότα συνέβαλε επίσης στον σχεδιασμό λόγω της κακής υγείας του Λοος. Μετά την ολοκλήρωση του κτιρίου, ο Λοος γιόρτασε τα 60α γενέθλιά του εκεί με μερικούς φίλους.

Το ζευγάρι ελεύθερα κατοικούσε στο σπίτι για δεκαοκτώ χρόνια πριν οι Κουμουνιστές το καταλάβουν το 1948. Το 1968, μετά τον θάνατο της Μιλάντα Μούλεροβά, τα πιο σημαντικά μέρη των επίπλων και των συλλογών της Villa αγοράστηκαν από το Μουσείο Εφαρμοσμένων Τεχνών και την Εθνική Πινακοθήκη. Στη συνέχεια, η Villa ανακηρύχθηκε Πολιτιστικό Μνημείο της Τσεχοσλοβακικής Δημοκρατίας. Χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη, βιβλιοθήκη και αργότερα ως τοποθεσία για το Ινστιτούτο Μαρξισμού-Λενινισμού. Μετά την πτώση του Κομμουνισμού το 1989, το σπίτι επέστρεψε στην κυριότητα της κόρης των Μούλερ και Εύα Ματέρνοβα. Το πούλησε στην Πόλη της Πράγας το 1995, η οποία το παρέδωσε στη φροντίδα του Μουσείου της Πόλης της Πράγας. Το σπίτι ανακαινίστηκε το 1998 και επανήλθε ως μουσείο το 2000. ^[2]

Αρχιτεκτονική

Γνωστή και ως καινοτόμο σημείο αναφοράς της πρώιμης μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής, η Villa Müller ενσαρκώνει τις ιδέες του Λοος για οικονομία και λειτουργικότητα. Ο σχεδιασμός του χώρου, γνωστός ως Raumplan, είναι εμφανής στα πολυεπίπεδα τμήματα των μεμονωμένων δωματίων, υποδεικνύοντας τη λειτουργία και τη συμβολική σημασία τους. Ο Raumplan εκτίθεται τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Η αρχιτεκτονική μου δεν σχεδιάζεται σε σχέδια, αλλά σε χώρους (κύβους). Δεν σχεδιάζω πινακίδες, πρόσοψη, τμήματα. Σχεδιάζω χώρους. Για εμένα, δεν υπάρχει ισόγειο, πρώτος όροφος κ.λπ. ... Για εμένα, υπάρχουν μόνο συνεχόμενοι, συνεχείς χώροι, δωμάτια, προθάλαμοι, βεράντες, κ.λπ. Οι ορόφοι συγχωνεύονται και οι χώροι σχετίζονται μεταξύ τους.^[3] — Σύντομη καταγραφή συνομιλίας στην Πιλζεν (1930), Άντολφ Λοος

Το εξωτερικό αποτελεί παράδειγμα της θεωρίας του Λοος που συζητήθηκε στο δοκίμιό του το 1908, "Στολίδι και Εγκλημα". Στο δοκίμιο, ο Λοος κριτικάρει τις διακοσμημένες επιφάνειες. ^[4] Για το εξωτερικό της Villa Müller, ο Λοος σχεδίασε μια λευκή, κυβική πρόσοψη. Ήθελε επίσης να κάνει διάκριση μεταξύ του εξωτερικού, όπου η θέα θα μπορούσε να φανεί στο κοινό μάτι, και του εσωτερικού, των ιδιωτικών χώρων των κατοίκων. Ως εκ τούτου, το εσωτερικό είναι πλούσια διακοσμημένο με άνετα έπιπλα και επιφάνειες από μάρμαρο, ξύλο και μετάξι. ^[1]

Colomina: Χώρος και Σεξουαλικότητα

Η Beatriz Colomina, ιστορικός της αρχιτεκτονικής, εξέτασε και συζήτησε τη Villa Müller στο βιβλίο της "Σεξουαλικότητα και Χώρος" (1992), το οποίο επικεντρώνεται στις σχέσεις μεταξύ σεξουαλικότητας και χώρου εντός της δομής. Στο άρθρο της, με τίτλο "Το Διχασμένο Τοίχος: Οικιακός Ερωτομανής", συζητά τον πιθανό σκοπό των αδιαφανών, καλυμμένων παραθύρων του σπιτιού. ^[5] Η Colomina περιγράφει την ιδέα του Λοος για μια θεατρική θυρίδα ως έναν κλειστό χώρο, εκτός αν υπάρχει ο μεγάλος, ανοικτός χώρος για να κοιτάξει κανείς έξω. ^[6] Σύμφωνα με την Colomina, η θεατρική θυρίδα μπορεί να συμβολίζει τη δύναμη και τον έλεγχο μέσα στο σπίτι.

Ο Λοος σχεδίασε μια υψωμένη περιοχή καθίσματος, την οποία η Colomina ερμηνεύει ως τη θεατρική θυρίδα και τον 'θηλυκό' χώρο λόγω του οικιακού χαρακτήρα του. Επιπλέον, η Colomina υποστηρίζει ότι ο 'θηλυκός' χώρος θεωρείται ιδιωτικός και αντίθετος με τους 'ανδρικούς' δημόσιους χώρους του σπιτιού. Η θεατρική θυρίδα προσελκύει την προσοχή στον εαυτό της, και ταυτόχρονα ο άνθρωπος που βρίσκεται στη θεατρική θυρίδα αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο. ^[7]

Σύνθεση Κτηρίου - Κεντρική Ιδέα

Ράουμπλαν (Raumplan)

Η βίλα σαφώς εμπνευσμένη από την σειρά κατοικιών του Loos, κυρίως αυτή του Rufer House, με τα λόγια του, έρχεται να κατακτήσει καλύτερα αυτή τον τρόπο σχεδιασμού του Loos, που αργότερα οι θεωρητικοί ονόμασαν Ράουμπλαν.

To Raumplan (Raum (= Χώρος) + Plan (= Κάτοψη)) είναι ένας τρόπος σχεδιασμού που σκέφτηκε ο αρχιτέκτονας στον οποίο αντί να σχεδιάζεται το κτήριο όροφο με όροφο, κάτοψη σε κάτοψη, όπως ήτανε το συνηθισμένο, να σχεδιάζεται με χώρους – όγκους – οι οποίοι συνδέονται ελεύθερα στο κτήριο σε διαφορετικά ύψη ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε χώρου σε καθαρό ύψος αλλά και την σημαντικότητα του.

Σύμφωνα με τον Heinrich Kulka, μαθητή του Loos,  που ανέλαβε να αναλύσει και να καταγράψει την μεθοδολογία το Λόος, η συνθετική του μέθοδος συνιστάται σε ένα «… ελεύθερο παιχνίδι της σκέψης στο χώρο. Στο σχεδιασμό δωματίων διατεταγμένων σε διάφορα επίπεδα, που να μην συνδέονται σε έναν όροφο επεκτεινόμενο σε όλη την επιφάνεια του κτιρίου. Στη σύνθεση των δωματίων με τέτοια σχέση μεταξύ τους ώστε να σχηματίζουν ένα όλον, αρμονικό και αδιαίρετο, που να αποτελεί ταυτόχρονα μία δομή θεμελιωμένη στην οικονομία του χώρου. Σύμφωνα με τον προορισμό τους και την σημασία τους, τα δωμάτια δεν έχουν μόνο διαφορετικές διαστάσεις, αλλά και διαφορετικά ύψη. Με τα ίδια μέσα κατασκευής ο Loos μπορεί λοιπόν να δημιουργεί περισσότερο κατοικήσιμο χώρο, επειδή μπορεί να διευθετήσει περισσότερα δωμάτια πάνω στην ίδια επιφάνεια εδάφους, μέσα στον ίδιο συνολικό όγκο, κάτω από την ίδια στέγη, ανάμεσα στους ίδιους εξωτερικούς τοίχους. Εκμεταλλεύεται στο μέγιστο τις δυνατότητες που του προσφέρει το υλικό και ο κατοικήσιμος χώρος …».

Ornament and Crime

Οι εξωτερικές όψεις του κτιρίου έχουν συντεθεί βάση της θεωρητικής δουλειάς του Loos όσο αφορά την τέχνη και την διακόσμηση. Πιστεύει ότι πρέπει να υπάρχει διάκριση μεταξύ τέχνης και αρχιτεκτονικής αφού, κατά αυτόν, η τέχνη είναι κατά φύση επαναστατική, ενώ μια κατοικία πρέπει να είναι καθημερινή και συντηρητική. Για αυτό, η τάση διακόσμησης των κατοικιών της νεοκλασικής εποχής ήτανε, κατά αυτόν, συγκρίσιμή με έγκλημα και ότι τα μοναδικά κτίρια που πρέπει να είναι επιβλητικά είναι αυτά δημόσιου χαρακτήρα. Με αυτά στο μυαλό σχεδιαστήκαν και οι όψεις της κατοικίας Müller, συντηρητικές και να κρύβουν την περιπλοκότητα του εσωτερικού.

Ο συντηρητικός τους χαρακτήρας επιτυγχάνεται με καθαρές τετράγωνες επιφάνειες με τα μόνα ανοίγματα να είναι άτακτα με τυχαίες φαινομενικά αναλογίες στις όψεις και επίπεδη οροφή. Αν κάποιος της μελετήσει βέβαια, τότε θα δει επαναλαμβανόμενες αναλογίες και συμμετρίες οι οποίες έχουν μαθηματική βάση με στοιχεία που εμφανίζονται και στις κατόψεις.

Ανάλυση Κτηρίου

Τοποθέτηση

Η ανατολική και η νοτιοανατολική μεριά του οικοπέδου συνορεύει με όμορες κατοικίες. Νοτιοδυτικά εμφανίζεται ένας μικρής κυκλοφορίας δρόμος ενώ βόρεια μία κύρια οδός. Βορειοδυτικά υπάρχει σκάλα που ενώνει τους δύο δρόμους και κατασκευάστηκε την ίδια περίοδο με την κατασκευή του κτηρίου. Το κατώτερο ύψος του οικοπέδου βρίσκεται στην νοτιοανατολική γωνία του. Η είσοδος στο κτήριο πραγματοποιείται και από τους δύο δρόμους, ωστόσο η κύρια είσοδος είναι εκείνη που βρίσκεται νότια από την οποία γίνεται και η πρόσβαση στο γκαράζ. Επιλέχθηκε αυτή ως κύρια λόγω της καλύτερης προσβασιμότητας και του πιο χαμηλής κυκλοφορίας δρόμου. Από την βόρεια πλευρά η πρόσβαση γίνεται μέσω μιας στενής σκάλας η οποία διασχίζει το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής όψης. Το κτήριο είναι τοποθετημένο στην δυτική μεριά του οικοπέδου δημιουργώντας έτσι ανατολικά, μια ιδιωτική περιοχή στον κήπο που προστατεύεται από δένδρα.

Το εξωτερικό του κτηρίου

Η γενική μορφολογία του κτηρίου είναι κυβική με καθαρές, σοβατισμένες λευκές όψεις με ανοίγματα. Η βόρεια όψη εμφανίζεται σχεδόν τετράγωνη με πρόσθετη την όψη του ορόφου του δώματος στο βάθος. Σε πρώτο επίπεδο φαίνονται τα τρία ανοίγματα του καθιστικού ενώ από πάνω διαμορφώνεται το μπαλκόνι του υπνοδωματίου. Τα ανοίγματα αυτής της όψης έχουν έναν κεντρικό κατακόρυφο άξονα συμμετρίας (με εξαίρεση αυτά του ορόφου του δώματος) και φαίνεται να εγγράφονται σε ένα εσωτερικό παραλληλόγραμμο. Στην νότια όψη υπάρχει ένας κεντρικός κατακόρυφος άξονας συμμετρίας των ανοιγμάτων, αν και από το ‘μοτίβο’ του λείπει ένα παράθυρο πάνω δεξιά καθώς αν υπήρχε θα εξυπηρετούσαν δύο ανοίγματα, έναν χώρο, κάτι που δεν συμβαίνει και στους υπόλοιπους. Ο άξονας στην πραγματικότητα βρίσκεται έκκεντρα την συνολικής όψης, ωστόσο μία καθ’ ύψος εσοχή του εξωτερικού τοίχου στην αριστερή γωνία της όψης δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεται στο κέντρο της. Τα κεντρικά παράθυρα που αντιστοιχούν στο κλιμακοστάσιο φαίνεται να ορίζουν τον άξονα συμμετρίας του, ωστόσο εσωτερικά φαίνεται πως δεν έχουν τοποθετηθεί κεντρικά του κλιμακοστασίου παρά μόνο κεντρικά της όψης. Σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες η ανατολική και η δυτική όψη δεν ορίζονται από κλασική συμμετρία. Ο Λος εκτός από το εργαλείο της συμμετρίας χρησιμοποίησε και αρμονικές αναλογίες όπως η χρυσή τομή για τον σχεδιασμό των ανοιγμάτων στις όψεις.

Εσωτερική Διάταξη και Υλικότητα

Η περιήγηση στο κτήριο γίνεται μέσω συνεχών αλλαγών επιπέδων και ημι-επιπέδων που ορίζουν χώρους διαφορετικών επιφανειών και υψών ανάλογα κάθε φορά με την χρήση. Τα δωμάτια αποτελούνται από συμμετρικές διαρρυθμίσεις, ωστόσο οι άξονες κίνησης δεν συμπίπτουν ποτέ με τους άξονες συμμετρίας τους. Ο Λος τείνει να τοποθετεί την κίνηση στην άκρη, ακόμα και στην είσοδο του κτηρίου η πόρτα δεν τοποθετείται κεντρικά αλλά στην άκρη. Η κίνηση καθ’ ύψος διαχωρίζεται σε αυτήν που αφορούσε τους ιδιοκτήτες του σπιτιού, η οποία αποτελείται από αποσπασματικές κλίμακες ανάμεσα στους χώρους, και σε εκείνη που αφορούσε το υπηρετικό προσωπικού της οικίας, η οποία αναπτύσσεται σε ένα ενιαίο κλιμακοστάσιο που περνάει από όλα τα επίπεδα του κτηρίου.

Στο κατώτερο επίπεδο του κτηρίου υπάρχει στην βόρεια πλευρά του η είσοδος τους γκαράζ γύρω από το οποίο εμφανίζονται και άλλοι βοηθητικοί, όπως αποθηκευτικοί, χώροι. Παράλληλα η κεντρική είσοδος του κτηρίου τοποθετείται στην νότια πλευρά σε ένα ανώτερο επίπεδο από αυτό του γκαράζ. Η κεντρική είσοδος ανοίγεται σε έναν διάδρομο επενδεδυμένο με πράσινα αδιαφανή γυάλινα πλακάκια. Αριστερά του εμφανίζονται χώροι αναμονής, το χολ με τοίχους επενδεδυμένους με ξύλο βαμμένο λευκό και ταβάνι βαθύ μπλε, ένα W.C. και χώρος αποθήκευσης ενδυμάτων – υποδημάτων με επένδυση από λινάτσα. Στο τέλος του διαδρόμου της εισόδου μια σκάλα οδηγεί σε ανώτερο επίπεδο στους χώρους διημέρευσης. Το σαλόνι με μεγάλο ύψος επένδυση σπάνιου γκριζοπράσινου μαρμάρου και τζάκι στην ανατολική πλευρά του, εμφανίζεται ως ο, ίσως, πιο εντυπωσιακός χώρος της κατοικίας. Στην είσοδο του σαλονιού, δυο αντικριστές σκάλες οδηγούν στον γυναικωνίτη (Boudoir) με επένδυση από καπλαμά λεμονιάς και στην κύρια τραπεζαρία με υφές μαόνι. Η τραπεζαρία συνορεύει με την κουζίνα, ενώ πριν την είσοδό της η σκάλα συνεχίζει στο ανώτερο επίπεδο της βιβλιοθήκη. Το επόμενο επίπεδο είναι το μοναδικό που εμφανίζεται με ενιαίο ύψος σε όλη την έκταση του σπιτιού και περιλαμβάνει τους χώρους διανυκτέρευσης. Βόρειοδυτικά, το κύριο υπνοδωμάτιο με ταπετσαρία και εκατέρωθέν του τα δωμάτια – ντουλάπες του ανδρός και της γυναίκας με επενδύσεις από ξύλο δρυ και ξύλο σφενδάμου αντίστοιχα. Νοτιοδυτικά, τοποθετούνται τα δύο δωμάτια που αφορούν τα παιδιά ενώ βορειοανατολικά, το μπάνιο, ο ξενώνας και οι χώροι διαμονής του υπηρετικού προσωπικού. Το δώμα, με δύο ακόμα δωμάτια, ένα εκ των οποίων η θερινή τραπεζαρία, είναι προσβάσιμο μόνο από το κλιμακοστάσιο υπηρεσίας. Ένας φεγγίτης στο δώμα δίνει φως στο κεντρικό μέρος του επιπέδου των υπνοδωματίων όπου είναι και η σκάλα που οδηγεί σε αυτά.

Σε όλη την κατοικία τα δωμάτια είναι διακριτά και ξεκάθαρα ορισμένα, κάτι που εξυπηρετεί την τακτοποίηση των επιλεγμένων υλικών επενδύσεων. Κάθε φορά, οι ‘ραφές’ των υλικών ακολουθούν με ακρίβεια τα περιγράμματα δωματίου και τα μοτίβα της επιφάνειας τονίζουν την υποκείμενη γεωμετρία. Επιπρόσθετα, στην κατοικία εμφανίζεται η λογική του Λος της κεντρικής τοποθέτησης των επίπλων στον χώρο και περιφερειακής. Παράλληλα στις άκρες των τοίχων έχει δημιουργήσει σε πολλά σημεία εσοχές και εξοχές με τις επικαλύψεις μαρμάρου που εξυπηρετούν άλλες χρήσεις.

Πηγές

• Kulka, Heinrich (1931). Adolf Loos. Das Werk des Architekten. Βιέννη (Wien): Anton Schroll. 
• Cohen, Jean-Louis (2019). Η Αρχιτεκτονική μετά το 1889 - Με το βλέμμα στο μέλλον. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. ISBN 9789601224473. 
• Πάγκαλος, Παναγιώτης (2015). Ιστορία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής τεχνολογίας. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. ISBN 978-960-603-366-7. 
• Loos, Adolf (1997). Trotzdem - Gesammelte Schriften 1900 - 1930. Βιέννη (Wien): Prachner Verlag. 
• Loos, Adolf (2019). Ornament and crime : thoughts on design and materials. [London] UK: Penguin Books Ltd. ISBN 0-14-139297-5. 
• Τουρνικιώτης, Παναγιώτης (2002). Adolf Loos. New York, NY USA: Princeton Architectural Press; 4th edition. ISBN 1568983425. 
• Masheck, Joseph (2013). Adolf Loos: The Art of Architecture. New York: I.B.Tauris. ISBN 9780857733214. 
• SOUSA SANTOS, Rafael.. "The moral question in Adolf Loos.". Faculty of Architecture of the University of Porto, Portugal.
• Kent Kleinman, Leslie Van Duzer (1994). "Villa Müller: Revisiting the work of Adolf Loos". METU Journal of the Faculty of Architecture.
• Carolina Neuhaus Buzaglo (2014). "Villa Müller. El paseo arquitectónico de Adolf Loos". Universidad de Lima, Perú.
• Joern Besser, Stephan Liebscher (2005). "Adolf Loos, The Life - The Theories - Analysis of the Villa Mueller". University of Bath.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Villa Müller στο Wikimedia Commons