Κλασική δημογραφία

Η κλασική δημογραφία αναφέρεται στην μελέτη της ανθρώπινης δημογραφίας κατά την κλασική περίοδο. Συχνά εστιάζει στον συνολικό πληθυσμό που ζούσε στους πολιτισμούς γύρω από τη Μεσόγειο μεταξύ της Χάλκινης Εποχής και της πτώσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες οι ιστορικοί έχουν αρχίσει να δείχνουν ενδιαφέρον στα ποσοστά γεννήσεων/θανάτων ή στην φυλετική αναλογία των αρχαίων πολιτισμών. Κατά την ακμή του Ελληνικού και Ρωμαϊκού πολιτισμού η περίοδος χαρακτηρίστηκε από μια "έκρηξη" πληθυσμού που αργότερα λόγω οικονομικής και κοινωνικής παρακμής, μετανάστευσης και διαβιωτικής γεωργίας ο πληθυσμός σημείωσε απότομη πτώση. Οι δημογραφικές ερωτήσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του μεγέθους και της δομής τη Ελληνικής και Ρωμαϊκής οικονομίας.

Αρχαία Ελλάδα και Ελληνικές αποικίες

Η Ελληνική επικράτεια το 550 π.Χ.

Από τον 8ο αι. π.Χ. οι ελληνικές πόλεις-κράτη άρχισαν να αποικίζουν τα παράλια της Μεσόγειου και του Εύξεινου Πόντου. Το αν αυτό έγινε λόγω υπερπληθυσμού ή σοβαρής ξηρασίας (η κάποιου άλλου λόγου) είναι ακόμα άγνωστο.

Κυρίως ελλαδικός χώρος

Ο γεωγραφικός ορισμός του ελλαδικού χώρου άλλαζε κατά την πάροδο του χρόνου. Παρόλο που σήμερα η Μακεδονία θεωρείται μέρος του ελληνικού κόσμου, την κλασική περίοδο ήταν ένα ξεχωριστό βασίλειο που χρησιμοποιούσε τη δωρική διάλεκτο (άλλαξε μετά στην αττική διάλεκτο). Παρομοίως, σχεδόν όλοι οι σημερινοί κάτοικοι της ιστορικής Ιωνίας, τώρα μέρος της Τουρκίας, μιλούν την τουρκική γλώσσα, ενώ τον 1ο αι. π.Χ. η Ιωνία ήταν πυκνοκατοικημένη από ελληνόφωνους κατοίκους και ήταν ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κουλτούρας.

Εκτιμήσεις του ελληνόφωνου πληθυσμού στην ενδοχώρα και στα νησιά του Αιγαίου Πελάγους κατά τον 5 αι. π.Χ. ποικίλουν από 800.000 κατοίκους έως πάνω από 3.000.000 κατοίκους. Η Αθήνα κατά τον 4ο αι. π.Χ. είχε 60.000 ντόπιους κατοίκους. Αν συμπεριλάβουμε τους σκλάβους και τον ξένο πληθυσμό, τότε ο αριθμός εκτινάσσεται στα 350.000 με 500.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 160.000 ζούσαν μέσα στην πόλη και οι υπόλοιποι στα περίχωρα.

Ο πληθυσμός ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας (Ελλάδα, ελληνικές αποικίες στη Σικελία, τα παράλια της δυτικής Μικράς Ασίας και ο Εύξεινος Πόντος) τον 4ο αι. π.Χ., με την πιο πρόσφατη εκτίμηση, ανερχόταν περίπου από 8.000.000 μέχρι 10.000.000 κατοίκους, περίπου 12 φορές μεγαλύτερος από την Ελλάδα του 8ο αι. π.Χ., της οποίας ο πληθυσμός ανερχόταν στους 700.000 κάτοικους.

Μεγάλη Ελλάδα (Magna Graecia)

Ο ελληνικός πληθυσμός των αποικιών της Σικελίας διακυμαινόταν από 600.000 - 1.000.000 κατοίκους τον 5ο αι. π.Χ. Το νησί ήταν αστικοποιημένο, και η μεγαλύτερη πόλη του, η πόλη των Συρακουσών, είχε πληθυσμό 125.000 κατοίκους η περίπου 12% - 20% του συνολικού πληθυσμού της Σικελίας. Οι υπόλοιπες 5 πόλεις του νησιού έφταναν συνολικά τις 20.000 πληθυσμό. Το νησί ήταν υψηλά αστικοποιημένο, περίπου το 50% του πληθυσμού ήταν αστικό.

Άλλες αποικίες

Η αρχαία ρωμαϊκή επαρχία της Κυρηναϊκής, ανατολική περιοχή της σημερινής Λιβύης, ήταν το σπίτι για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνόφωνων, Λατίνων και Εβραϊκών κοινοτήτων. Αρχικά η περιοχή αποικήθηκε από Έλληνες, οι οποίοι δημιούργησαν 5 σημαντικούς οικισμούς (Κυρήνη, Βάρκη, Ταύχειρα, Απολλωνία και Βερενίκη), την λεγόμενη "Πεντάπολη". Η γονιμότητα της γης, η εξαγωγή του Σιλφίου (πολύτιμο βότανο που έχει φαρμακευτικές ιδιότητες) και η τοποθεσία της ανάμεσα στην Καρχηδόνα και στην Αλεξάνδρεια έκαναν την επαρχία ιδανική για αποικισμό.

Δημογραφία των Ελληνιστικών Βασιλείων

Πτολεμαϊκή Αίγυπτος

Ένας Έλληνας ιστορικός, ο Διόδωρος Σικελιώτης, εκτίμησε ότι πριν την προσάρτηση της στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία η Αίγυπτος κατοικείτο από 7.000.000 κάτοικους. Από τους οποίους, δηλώνει, ότι οι 300.000 έμεναν μέσα στην πόλη της Αλεξάνδρειας.

Αυτοκρατορία των Σελευκιδών

Ο συνολικός πληθυσμός της απέραντης αυτοκρατορίας των Σελευκιδών εκτιμάται ότι ανερχόταν στις 25-35 εκατομμύρια κάτοικους.

Δημογραφία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας

Υπάρχουν πολλές εκτιμήσεις για τον πληθυσμό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κάποιοι αναφέρουν ότι ο πληθυσμός ανερχόταν στα 45-120 εκατομμύρια κατοίκους και άλλοι εκτιμούν ότι ο πληθυσμός κυμαινόταν μεταξύ 55-65 εκατομμύρια κατοίκους. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό μεταξύ 80-120 εκατομμύρια.

Ο εκτιμώμενος αριθμός του πληθυσμού της αυτοκρατορίας επί βασιλείας του Αυγούστου

Περιοχή	Πληθυσμός (εκατομμύρια)
Αυτοκρατορία	56.8
Περιοχή Ευρώπης	31.6
Περιοχή Ασίας	14.0
Περιοχή Βόρειας Αφρικής	11.2

Ρωμαϊκή Ιταλία

Ο πληθυσμός της ρωμαϊκής Ιταλίας, πριν τον δεύτερο καρχηδονιακό πόλεμο, εκτιμόταν περίπου στα 4 εκατομμύρια. Ο αριθμός είναι κατά προσέγγιση: Οι Ρωμαίοι έκαναν τακτική απογραφή των πολιτών της Ρώμης που ήταν κατάλληλοι για στρατιωτική πρόσληψη (Πολύβιος 2.23), αλλά για τον πληθυσμό της υπόλοιπης Ιταλίας βασιζόμαστε σε μια απλή αναφορά όπου καταγράφεται η στρατιωτική δύναμη των συμμάχων της Ρώμης το 227 π.Χ., λαμβάνοντας υπόψη οτι σχεδόν όλες οι ξένες δυνάμεις ήταν εχθρικές προς την αρχαία Ρώμη και οτι οι συμμαχικές δυνάμεις ήταν πολύ ελάχιστες μπορούμε να κατανοήσουμε περίπου τον πληθυσμό της Ιταλίας.

Για τον 1ο αι. και 2ο αι. π.Χ. οι ιστορικοί ερμηνεύοντας ο καθένας διαφορετικά μια απογραφή πληθυσμού που είχε κάνει ο Αύγουστος το 28 π.Χ. κατέθεσαν δυο διαφορετικές άλλα λογικές απόψεις πάνω στον αριθμό του πληθυσμού της Ιταλίας: Η απογραφή του Αύγουστου είχε καταγεγραμμένο τον αριθμό 4,036,000. Αν αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει τον αρσενικό πληθυσμό (όπως συνηθιζόταν σε μια απογραφή πληθυσμού στα αρχαία χρόνια) τότε ο πληθυσμός της Ιταλίας διακυμαινόταν περίπου στα 10 εκατομμύρια, χωρίς τους σκλάβους. Η άλλη ερμηνεία είναι οτι ο αριθμός είναι πολύ απίστευτος για τα αρχαία δεδομένα και οτι ο αριθμός που αναγραφόταν στην απογραφή του Αυγούστου αναφερόταν σε ολόκληρο τον πληθυσμό, αν αυτό αληθεύει τότε ο πληθυσμός μπορούμε να πούμε οτι μειώθηκε ελαφρά, κάτι που μπορεί να αιτιολογηθεί από τους πολέμους και την κρίση ανάμεσα στον Αυτοκράτορα και στους Ιταλούς χωρικούς. Η πιο πολλοί ιστορικοί συμφωνούν με την δεύτερη ερμηνεία άλλα το ζήτημα ακόμα συνεχίζεται.

Στοιχεία για τον πληθυσμό της ίδιας της Ρώμης η άλλων πόλεων της Ρωμαϊκής Ιταλίας είναι εξίσου σπάνια. Για την πρωτεύουσα, οι εκτιμήσεις βασίζονται πάνω στον αριθμό των σπιτιών του 4ο αι. μ.Χ. τα οποία ήταν καταγεγραμμένα μέσα σε βιβλία, στο μέγεθος της κατοικημένης περιοχής και στον όγκο της παροχής νερού, τα οποία στοιχεία είναι όλα προβληματικά. Η καλύτερη εικασία βασίζεται στον αριθμό των άπορων που έπαιρναν ένα βοήθημα σίτου (κάτι σαν το σημερινό επίδομα) επί βασιλείας του Αύγουστου, έτσι συνεπάγεται οτι ο αριθμός των κατοίκων κυμαινόταν στους 800.000 με 1.200.000 κατοίκους. Η Ιταλία είχε πολλά αστικά κέντρα - πάνω από 400 όπως αναφέρει ο Γάιος Πλίνιος Σεκούνδος - άλλα τα πιο πολλά ήταν μικρά έχοντας ως πληθυσμό μόνο μερικές χιλιάδες κάτοικους. Το 40% του συνολικού πληθυσμού ζούσε σε πόλεις.

Ο πληθυσμός της Ρώμης φαίνεται να μειώθηκε στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. λόγω του οτι το τοίχος του Αυρήλιου περίφραξε μικρότερη περιοχή από αυτήν των 14 περιοχών που εγκαθίδρυσε ο Αύγουστος, επίσης η μειωμένη ναυτιλία στην Μεσόγειο επαληθεύει αυτή την υπόθεση.

Πηγές

• Hansen, Mogens Herman: The Shotgun Method: The Demography of the Ancient Greek City-State Culture, Columbia and London: University of Missouri Press, 2006, ISBN 978-0-8262-1667-0 (Review)
• Brunt, Peter A.: Italian Manpower, 225 B.C.- A.D. 14, Clarendon Press: Oxford, 1971
• Kron, Geoffrey, "The Augustan Census Figures and the Population of Italy," Estratto da Athenaeum: Studi di Letteratura e Storia dell'Antichita, Vol. 93, Fasc. 2 (2005) pp. 441–495
• Fenoaltea, Stefano: "Slavery and Supervision in Comparative Perspective: A Model," Journal of Economic History, Vol. 44 No. 3, (1984) pp. 635–668
• Frank, Tenney (ed.): An Economic Survey of Ancient Rome, Vol. 1, Octagon Books: New York, 1975
• Frier, Bruce W.: "More is Worse: Some Observations on the Population of the Roman Empire," Scheidel, Walter (ed.): Debating Roman Demography, Brill: Leiden, 2001
• Lo Cascio, Elio: "Recruitment and the Size of the Roman Population From the Third to the First Century BCE," Scheidel, Walter (ed.): Debating Roman Demography, Brill: Leiden, 2001
• Moreley, Neville: "The Transformation of Italy, 225-28 BCE," Journal of Roman Studies, Vol. 91 (2001), pp. 50–62
• Rosenstein, Nathan: "Rome at War: Farms, Families, and Deaths in the Middle Republic", University of North Carolina Press: Chapel Hill, NC, 2004
• Scheidel, Walter: "Progress and Problems in Ancient Demography," Scheidel, Walter (ed.): Debating Roman Demography, Brill: Leiden, 2001
• Scheidel, Walter; Morris, Ian; Saller, Richard (eds.): The Cambridge Economic History of the Greco-Roman World, Cambridge University Press: Cambridge, 2007
• Scheidel, Walter: Roman Population Size: The Logic of the Debate, July 2007, Princeton/Stanford Working Papers in Classics