Κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα

H κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα είναι η μεταβολή του κλίματος στον γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας και ειδικότερα οι μεταβολές των μετεωρολογικών συνθηκών που εκτείνονται σε μεγάλη χρονική κλίμακα (τουλάχιστον 30 ετών). Η κλιματική αλλαγή είναι ένα συνεχές, εξαιρετικά σημαντικό και πολύ καλά μελετημένο παγκόσμιο φαινόμενο. Λεπτομερή μοντέλα προβλέπουν την ανάπτυξή του τις επόμενες δεκαετίες με πολύ σαφή τρόπο. Ωστόσο, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι μόνο περιβαλλοντικές. Δεν περιορίζονται στην αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα ή στην εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Οι συνέπειές της επηρεάζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την τουριστική υποδομή και τη γεωργική παραγωγή μιας χώρας, έως την υγεία του πληθυσμού της.

Κατά κεφαλήν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην Ελλάδα, ανά έτος.

Το 2017, οι κατά κεφαλήν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν 4.9 tCO2. Οι κατά κεφαλήν εκπομπές στην Ελλάδα ήταν 6.5 tCO2. Οι βιομηχανικές χώρες με τις υψηλότερες κατά κεφαλήν εκπομπές ήταν η Σαουδική Αραβία (19.4), ο Καναδάς (16.9), η Αυστραλία (16.5), οι ΗΠΑ (15.7), η Ρωσία (12.3), και η Ιαπωνία (10.4).

Εκπομπές CO₂ ανά τομέα, στην Ελλάδα, ανά έτος.

Μερίδιο των εκπομπών CO₂ που παράγονται από διαφορετικά καύσιμα στην Ελλάδα, ανά έτος.

Με βάση την ειδική έκθεση για τα σενάρια των εκπομπών (αγγλ. Special Report on Emission Scenarios ή SRES) της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (ΙPCC) των Ηνωμένων Εθνών που δημοσιεύθηκε το 2014, αναπτύχθηκαν σενάρια για την προσομοίωση της κλιματικής αλλαγής λαμβάνοντας υπόψη τα δημογραφικά στοιχεία, την οικονομική ανάπτυξη και τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ένα από αυτά τα σενάρια (το μέτριο Α1Β ή το βασικό) χρησιμοποιήθηκε για την πρόβλεψη της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Αυτό που εκτιμάται για το κλίμα της Ελλάδας είναι ότι θερμοκρασία στη χώρα θα αυξηθεί κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο σε σχέση με την περίοδο 1961-1990 μέχρι το 2050. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, οι ημέρες των θερμικών κυμάτων (με θερμοκρασίες πάνω από 35 βαθμούς Κελσίου) αναμένεται να αυξηθούν κατά 15-20 ετησίως. Αντίθετα, οι ημέρες με τον παγετό τη νύχτα θα μειωθούν σημαντικά, έως και 40 ημέρες ετησίως. Οι βροχοπτώσεις εκτιμάται ότι θα μειωθούν κατά 12% κατά μέσο όρο, και η στάθμη της θάλασσας θα αυξηθεί κατά 20 έως 59 εκατοστά. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά. Οι περισσότερες περιοχές της χώρας θα επηρεαστούν αρνητικά, αλλά όχι στον ίδιο βαθμό. Η Κεντρική Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Δυτική Πελοπόννησος και η Αττική θα αντιμετωπίσουν τα μεγαλύτερα προβλήματα.

Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου

Σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος το 2020 αναφέρονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μεταξύ 1990 και 2018 για τα μεμονωμένα κράτη-μέλη της ΕΕ-28 ανά τομέα. Οι συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου για τα κράτη-μέλη μειώθηκαν κατά 25.2% μεταξύ 1990 και 2018, αλλά οι εκπομπές οδικών μεταφορών αυξήθηκαν κατά 17%. Οι οδικές μεταφορές είχαν τη μεγαλύτερη απόλυτη αύξηση εκπομπών CO₂ από οποιονδήποτε άλλον τομέα τα τελευταία 28 χρόνια, ήτοι 172 MtCO₂. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα υπήρξε μείωση των εκπομπών του μεθανίου κατά 38% (αντιστοιχεί στο 11% του συνόλου), μείωση των εκπομπών του N₂O κατά 37% (6% του συνόλου), αλλά αύξηση των φθοριούχων αερίων κατά 52% (2.6% του συνόλου).

Όσον αφορά στα καύσιμα, υπήρξε σημαντική μείωση στη χρήση ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένων των στερεών καυσίμων, αλλά και των αέριων (φυσικού αερίου) και των υγρών ορυκτών καυσίμων. Με βάση τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, σημειώθηκε μείωση της πυρηνικής ενέργειας το 2018 παράλληλα με την έντονη αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Η Ελλάδα κατέγραψε μείωση των αερίων του θερμοκηπίου κατά το χρονικό διάστημα 1990-2018 κατά 10.7%. Η μεγαλύτερη μείωση προήλθε από τον κλάδο της ενέργειας, όπου οι εκπομπές ήταν κατά 12.6% μειωμένες σε σχέση με το 1990 (αποτελούν το 73% των συνολικών ρύπων). Αντιστοίχως, οι γεωργικές δραστηριότητες σημείωσαν μείωση 23.3% κυρίως χάρη στις μειωμένες εκπομπές υποξειδίου του αζώτου (N₂O) από τις γεωργικές εκτάσεις, λόγω της μείωσης της χρήσης συνθετικών λιπασμάτων αζώτου και μείωσης του ζωικού πληθυσμού. Τέλος, οι εκπομπές από τα απόβλητα ήταν κατά 2,4% χαμηλότερες έναντι του 1990, κυρίως λόγω της αύξησης της ανακύκλωσης.

Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Τουρισμός

Ο τομέας του τουρισμού αναμένεται να επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή. Δεδομένου ότι θα υπάρξουν περισσότερα κύματα θερμότητας το καλοκαίρι, όλα τα κτίρια θα καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια για ψύξη και πολλές περιοχές (κυρίως νησιά) θα αντιμετωπίσουν προβλήματα παροχής νερού. Σε πολλές περιοχές της χώρας η αύξηση της θερμοκρασίας πιθανότατα να οδηγήσει σε επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Παράλληλα, η μείωση του αριθμού των κρύων ημερών του χειμώνα θα μειώσει το κόστος θέρμανσης στις τουριστικές εγκαταστάσεις σε χειμερινούς προορισμούς.Τα χιονοδρομικά κέντρα θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερη πίεση, κυρίως εκείνα που βρίσκονται σε χαμηλά υψόμετρα και ειδικά στο νότο. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό ερευνητικό έργο PESETA, εκτιμάται ότι, σε περίπτωση μέσης αύξησης θερμοκρασίας 2,5 βαθμών Κελσίου, θα υπάρξει μείωση κατά 1% των διανυκτερεύσεων στη χώρα, και απώλεια εσόδων 825 εκατομμυρίων ευρώ για την τουριστική βιομηχανία ετησίως. Τέλος, θα υπάρξουν πολύ σημαντικά προβλήματα σε αρχαιολογικούς χώρους που εκτίθενται στα στοιχεία, ειδικά εκείνοι που βρίσκονται σε δασικές περιοχές ή σε απότομες πλαγιές και είναι ευάλωτοι στη διάβρωση και στις πυρκαγιές.

Γεωργικές δραστηριότητες

Το κλίμα της Ελλάδας θα γίνει ξηρότερο λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων κατά 20-30% το καλοκαίρι και κατά 10% το χειμώνα. Περίοδοι χωρίς βροχόπτωση θα είναι περισσότερες, το έλλειμμα υγρασίας θα αυξηθεί έως και 12% και θα εμφανιστεί αυξημένη τάση μετατροπής του εδάφους σε ξηρά στο 60% της αρόσιμης γης. Οι οινοπαραγωγικές περιοχές που θα αντιμετωπίσουν προβλήματα κατά την 20ετή περίοδο 2046-2065 θα βρίσκονται κυρίως στην Κεντρική και Νότια Ελλάδα (επειδή θα έχουν τη μεγαλύτερη μείωση των βροχοπτώσεων και σημαντική αύξηση του ελλείμματος υγρασίας). Αντίθετα, η αμπελουργία θα ευνοηθεί προσωρινά στις ορεινές περιοχές της χώρας, στα δυτικά και στα βόρεια της Θεσσαλίας. Συγκεκριμένες ποικιλίες που μέχρι τώρα μεγάλωναν πιο νότια θα μπορούν τώρα να αναπτυχθούν εκεί. Ωστόσο, μακροπρόθεσμα η αύξηση του αριθμού των καυτών ημερών, μαζί με τη μείωση των βροχοπτώσεων, θα ακυρώσει τυχόν ευνοϊκές συνθήκες, καθώς οι αμπελώνες θα χρειαστούν αυξημένη άρδευση. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα του κρασιού που παράγεται σε ολόκληρη τη χώρα, διότι η συγκομιδή θα γίνεται νωρίτερα.

Μεταβολή των ακτών

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Kλιματική Aλλαγή (2007), μέχρι τα τέλη του αιώνα τα επίπεδα της θάλασσας αναμένεται να αυξηθούν κατά 20 έως 59 εκατοστά. Συνολικά, υπάρχει ο κίνδυνος η άνοδος της στάθμης της θάλασσας να οδηγήσει στην απώλεια 3,5% της επιφάνειας γης της χώρας. Εκτιμάται ότι αυτό μπορεί να έχει κόστος ισοδύναμο με το 2% του ΑΕΠ.

Υγεία

Εκτός από τις οικονομικές και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η κλιματική αλλαγή θα έχει επίσης αναπόφευκτες συνέπειες στη δημόσια υγεία, και ιδιαίτερα στις ευπαθείς ομάδες. Όσοι μένουν σε αστικές περιοχές θα αντιμετωπίσουν ένα θερμικό κύμα, λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, κάτι το οποίο θα οδηγήσει σε αυξημένη κατανάλωση ενέργειας για ψύξη. Μελέτες έχουν δείξει ότι για κάθε 1 βαθμό Κελσίου αύξησης θερμοκρασίας πάνω από 34 βαθμούς, η ημερήσια θνησιμότητα αυξάνεται κατά περίπου 3%. Μετά το 2046, η Ελλάδα θα έχει 15-20 περισσότερες θερμότερες μέρες. Με ημερήσιες θερμοκρασίες υψηλότερες από 42 βαθμούς, η ημερήσια θνησιμότητα λόγω αναπνευστικών και καρδιακών παθήσεων αναμένεται να αυξηθεί κατά 10% και 18% αντίστοιχα.