Κολλυριδιανισμός
Ο Κολλυριδιανισμός ήταν μια υποτιθέμενη πρωτοχριστιανική αιρετική κίνηση στην προϊσλαμική Αραβία, της οποίας οι οπαδοί λάτρευαν την Παναγία ως θεότητα.[1] Η ύπαρξη της αιρέσεως είναι αντικείμενο κάποιας διχογνωμίας μεταξύ των ερευνητών, καθώς η μοναδική πηγή της εποχής εκείνης που την περιγράφει είναι το Πανάριον του Επιφανίου Κωνσταντίας (Σαλαμίνας Κύπρου), που γράφτηκε περί το 376 μ.Χ..[1][2]
Σύμφωνα με τον Επιφάνιο, μερικές γυναίκες στην τότε κατά μεγάλο μέρος ειδωλολατρική Αραβία ανέμειξαν τοπικές θρησκείες με τη λατρεία της Παναγίας και προσέφεραν μικρά γλυκίσματα ή δακτυλίους από ψωμί.[3] Αυτοί οι δακτύλιοι αποκαλούνταν στην ελληνική κόλλυρις (είναι τα σημερινά κουλούρια) και από αυτά προήλθε η ονομασία Κολλυριδιανοί για τους οπαδούς της αιρέσεως.[4] Ο Επιφάνιος αναφέρει ότι ο όρος «Κολλυριδιανισμός» γεννήθηκε στη Θράκη και στη Σκυθία, μπορεί όμως να διαδόθηκε σε αυτές τις περιοχές από τη Συρία ή από τη Μικρά Ασία.[3]
Ο θεολόγος του 19ου αιώνα Καρλ Γκέροκ αμφισβήτησε την ύπαρξη του Κολλυριδιανισμού, χαρακτηρίζοντας απίθανο το ότι μία αίρεση αποτελούμενη αποκλειστικά από γυναίκες μπόρεσε να διαρκέσει επί τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα όσο περιγράφει ο Επιφάνιος.[1] Ο Προτεστάντης συγγραφέας Σάμουελ Μ. Ζβέμερ (Samuel Zwemer, 1867-1952) επεσήμανε πως μόνη πηγή πληροφοριών σχετικά με την αίρεση είναι ο Επιφάνιος.[1]
Στο βιβλίο του The Virgin (1976), ο ιστορικός Τζέφρεϋ Ας (Geoffrey Ashe) διατυπώνει την υπόθεση ότι οι Κολλυριδιανοί (ή οι Κολλυριδιανές) αντιπροσώπευαν μία παράλληλη προς τον Χριστιανισμό θρησκεία, που ιδρύθηκε από πρώτης γενεάς ακόλουθους της Παρθένου Μαρίας, των οποίων τα δόγματα εντάχθηκαν αργότερα στη Χριστιανική Εκκλησία από την Τρίτη Οικουμενική Σύνοδο, που συγκλήθηκε το 431 στην Έφεσο.[4] Η ιστορικός Άβεριλ Κάμερον υπήρξε περισσότερο σκεπτικίστρια ως προς την ύπαρξη της αιρέσεως, σημειώνοντας και πάλι ότι ο Επιφάνιος αποτελεί τη μοναδική πηγή για αυτήν, με τους μεταγενέστερους συγγραφείς να αναφέρονται απλώς στο δικό του κείμενο.[5]
Ο Κολλυριδιανισμός στον διάλογο Χριστιανών-Μουσουλμάνων Επεξεργασία
Η αίρεση απέκτησε ενδιαφέρον σε πρόσφατες συζητήσεις που εντάσσονται στον διαθρησκειακό διάλογο Χριστιανών-Μουσουλμάνων, σε σχέση με την ισλαμική άποψη για τη χριστιανική Αγία Τριάδα. Η συζήτηση αφορά ορισμένους στίχους του Κορανίου, κυρίως τους 5.73, 5.75 και 5.116, που έχουν ερμηνευθεί ως υπαινισσόμενοι ότι ο Προφήτης Μωάμεθ πίστευε πως οι Χριστιανοί θεωρούσαν την Θεοτόκο μέρος της Αγίας Τριάδας. Αυτή η ιδέα δεν υπήρξε ποτέ μέρος της χριστιανικής δογματικής και δεν μαρτυρείται αδιαμφισβήτητα για καμιά αρχαία χριστιανική ομάδα (ούτε και των Κολλυριδιανών). Αλλά υπάρχουν κάποιες σύγχρονες θεωρήσεις ότι ο Μωάμεθ ίσως να είχε μπερδέψει την αιρετική πίστη των Κολλυριδιανών με την πίστη της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Κολλυριδιανισμός επεβίωνε ακόμα κατά την εποχή του Μωάμεθ (6ος και 7ος αιώνες), αλλά ίσως η ιδέα της θεότητας της Παναγίας να είχε συνδεθεί με τη χριστιανική πίστη στην Αραβία εξαιτίας της κληρονομιάς του Κολλυριδιανισμού.
Κάποιοι μελετητές απορρίπτουν την ερμηνεία ότι το Κοράνιο θεωρεί τη Θεοτόκο μέρος της Αγίας Τριάδας των Χριστιανών, αφού τα σχετικά εδάφια μπορεί να θεωρηθούν ότι τονίζουν την καθαρώς ανθρώπινη φύση της Μαρίας, προκειμένου να ενισχύσουν την ισλαμική πίστη στην καθαρώς ανθρώπινη φύση του Ιησού.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Block, Corrie (8 Οκτωβρίου 2013). The Qur'an in Christian-Muslim Dialogue: Historical and Modern Interpretations (στα Αγγλικά). Routledge. σελ. 186. ISBN 9781135014056.
- ↑ «The Panarion of Epiphanius of Salamis, Books II and III. De Fide» (στα αγγλικά). Nag Hammadi and Manichaean Studies 79. 2012-12-03. https://brill.com/abstract/title/21620.
- ↑ 3,0 3,1 Saint Epiphanius (2013) [c. 375]. The Panarion of Epiphanius of Salamis: De fide. Books II and III (στα Αγγλικά). Μτφρ. Williams, Frank. Leiden: Brill. σελ. 637. ISBN 9004228411.
- ↑ 4,0 4,1 Carroll, Michael P. (5 Μαΐου 1992). The Cult of the Virgin Mary: Psychological Origins (στα Αγγλικά). Princeton University Press. σελ. 43. ISBN 0691028672.
- ↑ Cameron: The Cult of the Virgin in Late Antiquity, 6-7.
Πηγές Επεξεργασία
- Cameron, Averil (2004). «The Cult of the Virgin in Late Antiquity: Religious Development and Myth-Making». Studies in Church History 39: 1–21.