Μακεδονική Σχολή Αγιογραφίας
Η Μακεδονική σχολή αγιογραφίας είναι ένα από τα δύο κυριότερα καλλιτεχνικά ρεύματα, που εντάσσονται στην τέχνη της Βυζαντινής αγιογραφίας. Εμφανίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, αλλά άνθισε κυρίως στη Μακεδονία μεταξύ του 11ου και του 13ου αιώνα, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη, και αργότερα πέρασε στη Σερβία. Χαρακτηριστικά της σχολής αυτής αποτελούν ο ρεαλισμός και η ελευθερία. Ο κυριότερος εκπρόσωπός αυτής της τεχνοτροπίας είναι ο Μανουήλ Πανσέληνος.
Ιστορική Εξέλιξη της σχολής Επεξεργασία
Η Μακεδονική σχολή αγιογραφίας μαζί με την Κρητική σχολή αγιογραφίας είναι τα δύο επικρατέστερα ρεύματα της Ύστερης Βυζαντινής αγιογραφίας.Ονομάσθηκε Μακεδονική σχολή, εξαιτίας των διασωζόμενων έργων αυτής της τεχνοτροπίας, τα οποία βρίσκονται στη Μακεδονία [1]. Η Μακεδονική σχολή αγιογραφίας εμφανίστηκε νωρίτερα από την Κρητική σχολή αγιογραφίας, στην Κωνσταντινούπολη. Οι απόψεις όμως για την χρονολογία της εμφάνισής της διίστανται. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ανάμεσα στον 11ο με τα τέλη του 13ου αιώνα είναι η θεμελίωση της και η περίοδος ακμής της είναι ο 14ος αιώνας. Ο λόγος που αναπτύχθηκε πιο γρήγορα η Μακεδονική σχολή απ' ό,τι η Κρητική είναι η γεωγραφική εγγύτητα της Μακεδονίας στην Κωνσταντινούπολη. Σταδιακά, όμως, κατά τον 15ο αιώνα άρχισε να χάνει τη δυναμική της και τελικά απορροφήθηκε από την Κρητική σχολή αγιογραφίας, παρόλο που οι ανώτερες τάξεις του Βυζαντίου και ο κλήρος την υιοθέτησαν ως βασική τεχνοτροπία αγιογράφησης των ναών της εποχής, καθώς η τεχνοτροπία αυτή χρησιμοποιούνταν κυρίως στα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες. Η απορρόφισή της από την Κρητική σχολή έγινε εξαιτίας δύο βασικών παραγόντων. Αρχικά, ο ρεαλισμός και η ελευθερία της αναπαράστασης των αγίων δημιούργησε θρησκευτικές έριδες μεταξύ των χριστιανών. Έπειτα, οι κοινωνικές αναταραχές της εποχής, εξαιτίας της πολιτικής αβεβαιότητας και της απειλής των εξωτερικών εχθρών του Βυζαντίου, την οδήγησαν σε παρακμή. Τελικά, οι Βαλκανικοί λαοί, κυρίως οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι, θα υιοθετήσουν την Μακεδονική τεχνοτροπία αγιογράφησης, εξαιτίας της εγγύτητάς τους με την Μακεδονία, και έτσι δεν θα εξαλειφθεί η Μακεδονική σχολή ολοσχερώς [2].
Τα κέντρα ανάπτυξης της σχολής Επεξεργασία
Η Μακεδονική σχολή γεννήθηκε στα αγιογραφικά εργαστήρια της πρωτεύουσας του Βυζαντινού κράτους, δηλαδή την Κωνσταντινούπολη. Η διαμόρφωσή της, όμως, έγινε στη Μακεδονία και συγκεκριμένα στη Θεσσαλονίκη, η οποία εκείνη την περίοδο είχε και εκείνη πολλά αγιογραφικά εργαστήρια. Υπάρχουν όμως και άλλα κέντρα ανάπτυξης της Μακεδονικής σχολής δευτερευούσης σημασίας. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το Άγιον Όρος και η Καστοριά. Αργότερα, κέντρο της θα γίνει η Σερβία και η περιοχή της Βαρντάσκα και η Βουλγαρία ως κέντρο δευτερεύουσας σημασίας.
Χαρακτηριστικά της σχολής Επεξεργασία
Η Μακεδονική τεχνοτροπία αγιογραφίας χαρακτηρίζεται από μια τάση για επιστροφή στην ελληνιστική και αρχαϊκή τεχνοτροπίας της τοιχογραφίας. Πιο συγκεκριμένα:
- Επανέρχεται η κίνηση και η φυσικότητα στην τοιχογραφία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι στρατιωτικοί άγιοι, οι οποίοι απεικονίζονται ετοιμοπόλεμοι, με όπλο στο χέρι (συνήθως λόγχη ή σπαθί), τα ρούχα τους έχουν μια φυσική κίνηση και είναι ενταγμένοι στο φυσικό περιβάλλον.
- Τα χρωματικά μοτίβα γίνονται πιο κοντινά στην φυσική παλέτα. Ένα παράδειγμα είναι τα μάτια και τα ζυγωματικά που έχουν μια ωχρά απόχρωση, οφειλόμενη στο πράσινο που έχει αναμειχθεί στο χρώμα.
- Οι συνθέσεις είναι κυρίως πολυπρόσωπες και μοιάζουν σαν να κινούνται μέσα στο χώρο, ο οποίος είναι διευρυμένος και έχει αξιοσημείωτο βάθος. [3]
- Δίνεται έμφαση στην απεικόνιση της ψυχολογικής κατάστασης των προσώπων, από την οποία αποπνέεται μια παλληκαριά και έτσι το εικονιζόμενο πρόσωπο μοιάζει σαν φάντασμα. Αυτό συνέβη, διότι την εποχή αυτή η Μακεδονία υποδουλώνεται σταδιακά στους Οθωμανούς και ο πόθος για την ελευθερία αποτυπώνεται στην τέχνη.
- Τα σώματα διαγράφονται κάτω από τα ενδύματα
- Τα ρούχα των εικονιζόμενων προσώπων έχουν πολλές πτυχώσεις, οι οποίες είναι διακοσμημένες με πολύ λεπτομέρια
- Οι μορφές απεικονίζονται ολοκληρωμένες, αναδύουν πνευματικότητα και μεγαλοπρέπεια ταυτόχρονα, λόγω των χρωμάτων και της κίνησης. [4]
Εκπρόσωποι της σχολής Επεξεργασία
Κυριότερος εκπρόσωπος της Μακεδονικής σχολής είναι ο Μανουήλ Πανσέληνος. Υπάρχουν, όμως, και άλλοι σημαντικοί αγιογράφοι που εκπροσωπούν αυτήν την τεχνοτροπία αγιογράφησης, όπως ο Γεώργιος Καλλιέργης, ο Μιχαήλ και ο Ευτύχιος Αστραπάς.