Μανδύας (μαλακίων)

Ο μανδύας αποτελεί μέρος της ανατομίας των μαλακίων: είναι το ραχιαίο εξώδερμα που περικλείει τη σπλαχνική μάζα και σχηματίζει τα πτερύγια.

Ευρωπαϊκό καλαμάρι (Loligo vulgaris). Ο μανδύας είναι η μόνη ορατή δομή πίσω από το κεφάλι: το δέρμα και τα πτερύγια είναι όλα μέρος του μανδύα.

Τα ζωηρά χρώματα του μανδύα ενός γιγαντιαίου μαλάκιου είναι για προστασία από τη δυνατή ηλιακή ακτινοβολία.

Η σουπιά χρησιμοποιεί την κοιλότητα του μανδύα για αεριοπροώθηση

Σε πολλά είδη μαλακίων η επιδερμίδα του μανδύα εκκρίνει ανθρακικό ασβέστιο και  κοντσιολίνη (πρωτεΐνη οστράκου), και δημιουργεί ένα κέλυφος. Οι γυμνοσάλιαγκες της θάλασσας προοδευτικά χάνουν το κέλυφός τους και απομένει ο μανδύας μόνο. 

Η ονομασία μανδύας, με επίθετο μανδυακός, οφείλεται στην ομοιότητα της δομής με μανδύα (ενδυμασία). Στα περιθώρια του μανδύα, πολύ πέρα από το κύριο μέρος του σώματος, σχηματίζονται πτερύγια και δομές διπλοστοιβάδας εξελιγμένες για διάφορες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα, το σιφόνι.

Η κοιλότητα του μανδύα

Η κοιλότητα του μανδύα είναι κεντρικό στοιχείο στη βιολογία των μαλακίων. Η κοιλότητα σχηματίζεται με φούστα του μανδύα, μια διπλή πτυχή του μανδύα που περικλείει έναν υδάτινο χώρο. Εκεί βρίσκονται τα όργανα  του μαλακίου: βράγχια, πρωκτός, οσφράδιο (osphradium), νεφριδιόποροι (nephridiopores), και γονόποροι γεννητικού τρήμματος (gonopores).

Η κοιλότητα του μανδύα λειτουργεί ως αναπνευστικός θάλαμος στα περισσότερα μαλάκια. Στα δίθυρα είναι συνήθως μέρος του συστήματος σίτισης. Σε ορισμένα μαλάκια η κοιλότητα του μανδύα αίθουσα επώασης, και στα κεφαλόποδα και μερικά δίθυρα, όπως τα χτένια, είναι κινητικό όργανο.

Ο μανδύας είναι πολύ μυώδης. Με συστολή του μανδύα, εκτοξεύεται νερό μέσα από ένα σωληνοειδές σιφόνι, τον υπονόμο, που μετακινεί το κεφαλόποδο. Στα γαστερόποδα είναι σαν "πόδι" για μετακίνηση πάνω από την επιφάνεια. Στα Patella το πόδι περιλαμβάνει όλη την κοιλιακή επιφάνεια του ζώου. Το πόδι των δίθυρων είναι όργανο εξελιγμένο μάλλον για σκάψιμο παρά για μετακίνηση.

Σχηματισμός του κέλυφους των μαλακίων

Το κέλυφος συντίθεται από τον μανδύα και αυξάνεται σε μέγεθος και δύναμη καθώς αναπτύσσεται το ζώο. Τα δομικά υλικά του κελύφους εκκρίνονται από τα εκτοδερμικά (επιθηλιακά) κύτταρα του μανδυακού ιστού.

Ο μανδύας των γαστερόποδων

Ο μανδύας πολλών γαστερόποδων είναι πλήρως ή μερικά κρυμμένος μέσα στο γαστεροποδικό όστρακο.

• 
  Το θαλάσσιο γαστερόποδο Cypraea chinensis, το κινέζικο καούρι, δείχνει τον μερικά επεκταμένο μανδύα του.
• 
  Το κινέζικο κυπραίο (Cypraea chinensis) με το μανδύα πλήρως εκτεταμένο.
• 
  Ο μανδύας του χερσαίου σαλιγκαριού Indrella ampulla είναι υπόλευκου χρώματος, και μερικά ορατός κάτω από το όστρακο. Το κεφάλι και τα πόδια είναι κόκκινα, και οι παρυφές των ποδιών είναι υπόλευκες με λεπτές μαύρες γραμμές.
• 
  Ο μανδύας του γυμνοβράγχιου Felimida purpurea έχει περίγραμμα σε πορτοκαλί-κίτρινο χρώμα.

Όσο μικρότερο είναι το κέλυφος ενός είδους, τόσο περισσότερο από το μανδύα του φαίνεται. Τα ακελύφωτα σαλιγκάρια έχουν το μανδύα τους πλήρως ορατό. Η ραχιαία επιφάνεια του μανδύα ονομάζεται νότο (notum), ενώ η κοιλιακή επιφάνεια του μανδύα ονομάζεται υπονότο (hyponotum). Στην οικογένεια Philomycidae, ο μανδύας καλύπτει όλη την οπίσθια πλευρά του σώματος.

• 
  Ο μανδύα και το κεφάλι του σάλιαγκα Bielzia coerulans είναι λεία, ενώ το υπόλοιπο σώμα έχει βλαστήματα.
• 
  Το Megapallifera mutabilis από τα Philomycidae έχει πολύ ανεπτυγμένο μανδύα

Φωτο: Χαλιώτης asinina ακελύφωτος

Στο σχήμα φαίνεται ότι ο μανδύας (σε γκρι χρώμα) καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της ραχιαίας επιφάνειας του ζώου.

Δείτε επίσης

• Το κοχύλι μαλακίων, που σχηματίζεται από το μανδύα
• Σιφόνι, το οποίο είναι ένα μέρος του μανδύα σε ορισμένες ομάδες των μαλακίων