Μαραθόκαμπος Σάμου

Ο Μαραθόκαμπος είναι οικισμός ο οποίος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Σάμου.

Μαραθόκαμπος
Μαραθόκαμπος Μαραθόκαμπος
Χάρτης
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Βορείου Αιγαίου
Περιφερειακή Ενότητα	Σάμου
Δημοτική Ενότητα	Μαραθοκάμπου
Γεωγραφία
Νομός	Σάμου
Υψόμετρο	270 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	884
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	832 00
Σχετικά πολυμέσα

Τοποθεσία

Ο Μαραθόκαμπος Σάμου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού. Απλώνεται στη νότια πλαγιά του Κέρκη, στις παρυφές του Φτεριά με υψόμετρο περίπου στα 400 μέτρα από τη θάλασσα και «αγναντεύει» νότια τα Δωδεκάνησα, νοτιοδυτικά τους Φούρνους Κορσεών και απέναντί τη Σαμιοπούλα. Η έκταση της περιφέρειάς της είναι 48,09 τ.χλμ., που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% της συνολικής έκτασης του νησιού. Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Μαραθοκάμπου είναι ορεινό, βραχώδες και άγονο. Σε απόσταση σχεδόν τεσσάρων χιλιομέτρων από τον Μαραθόκαμπο βρίσκεται και ο οικισμός του Όρμου.

Είναι ένα μεσόγειο παραδοσιακό χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά, με καμάρες και στενά δρομάκια στις νότιες παρυφές του Κέρκη. Έχει πανοραμική θέα, προς τον κόλπο, την Πάτμο και το Αγαθονήσι. Είναι ένα από τα πλέον αναπτυσσόμενα τουριστικά κέντρα της Σάμου καθώς συνδυάζει απέραντες παραλίες, ιστορία και διατηρεί πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Σήμερα η Δημοτική Ενότητα Μαραθοκάμπου απαρτίζεται από την Κοινότητα Μαραθοκάμπου, την Κοινότητα Κουμαίικων, Σκουραίικων και Καλλιθέας και μαζί με τη Δημοτική Ενότητα Καρλοβάσου αποτελούν τον έναν απ' τους δυο δήμους του νησιού, τον Δήμο της Δυτικής Σάμου. Ο πληθυσμός του Μαραθοκάμπου σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 είναι 2.661 κάτοικοι.Συνοικισμοί του αποτελούν η Βελανιδιά, ο Όρμος Μαραθοκάμπου, τα Βοτσαλάκια – Κάμπος, Λιμνίωνας Αγία – Κυριακή, Παλαιοχώρι, Ισώματα.

Ιστορία και πρώτοι κάτοικοι

Η ιστορία του Μαραθοκάμπου ξεκινά από τα Βυζαντινά χρόνια, όπου παίζει σημαντικό ρόλο στις ναυτικές και εμπορικές δραστηριότητες της αυτοκρατορίας. Συχνά έφταναν εδώ οι αγιορείτες καλόγεροι για να εμπορευθούν τα προϊόντα τους και να προμηθευτούν συγχρόνως τα προϊόντα της Σάμου που ήταν κυρίως λάδι και κρασί.

Οι οικιστικοί πυρήνες του Μαραθοκάμπου όπως μαρτυρούν διάφορα τοπωνύμια και παραδόσεις, έχουν την αφετηρία τους στην αρχαία Σάμο. Τότε λόγω της γειτνίασης με την Ιωνία, ο Σαμιακός Πολιτισμός άνθησε κυρίως γύρω από το Ιερό της Ήρας στην Ανατολική Σάμο, ενώ για την Κεντρική και Δυτική Σάμο ελάχιστα είναι γνωστά.

Όμως τα πολλά και σε ευρεία διασπορά ερείπια μεγάλων οικισμών με τείχη και ιερά στην περιοχή του Δήμου Μαραθοκάμπου, καθώς και έγγραφα στοιχεία επιβεβαιώνουν την έντονη ανάπτυξη της Νοτιοδυτικής Σάμου κατά τους Βυζαντινούς και κυρίως κατά τους Μεταβυζαντινούς χρόνους. Από τα φυσικά λιμάνια γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές με τη Δωδεκάνησο και την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ από εδώ ο Βυζαντινός στόλος ήλεγχε το κεντρικό Αιγαίο ελλιμενιζόμενος σε αυτά τα φυσικά ορμητήρια.

Πιο συγκεκριμένα, ο συνοικισμός του Μαραθοκάμπου σύμφωνα με τον Εμμανουήλ Κρητικίδη (1869) δημιουργήθηκε πιθανότατα το 1715 όταν κατακτήθηκε η Πελοπόννησος από τους Οθωμανούς. Υπάρχουν αναφορές ότι άρχισε να χτίζεται από κατοίκους που ήρθαν φυγάδες από το Μαραθονήσι, το αρχαίο δηλαδή Γύθειο της Πελοποννήσου, όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν την Πελοπόννησο, απ’ όπου πήρε και το όνομα.

Άλλες πάλι πηγές αναφέρουν ότι ο Μαραθόκαμπος ονομάστηκε έτσι από τα πολλά μάραθα που φυτρώνουν στην περιοχή. Σύμφωνα με αναφορές του Επαμεινώνδα Σταματιάδη στα Σαμιακά, οι Τούρκοι ονόμαζαν το χωριό Αϊοντοβαλή, που μεταφράζεται χωριό με τα μάραθα, επιβεβαιώνοντας την προέλευση του ονόματος. Επίσης, ο Αρχιεπίσκοπος Ιωσήφ Γεωργειρήνης (1666-1671), στη περιγραφή της Σάμου αιτιολογεί την προέλευση του ονόματος της περιοχής λέγοντας ότι «δια την αφθονίαν των πέριξ φυομένων μαράθρων καλείται Μαραθόκαμπος». Πάντως όλα τα ιστορικά δεδομένα συντείνουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου ήταν Πελοποννήσιοι, Χιώτες και Καρπάθιοι.

Ωστόσο, ακόμα νωρίτερα, το 1632, σύμφωνα με την Λάιου (2002), ο Μαραθόκαμπος αναφέρεται σε κατάστιχο των υπόχρεων κεφαλικού φόρου με 73 εστίες. Επίσης, ο Μανόλης Βουρλιώτης, σε δημοσίευσή του στην «Αντιπελάργηση» του Πνευματικού Ιδρύματος Δημητρίου, γράφει: «Μια πρώιμη μαρτυρία αποτελεί η αναφορά του ηγουμένου της μονής Χοζοβιώτισας Θεοδοσίου, ο οποίος στη διαθήκη του (27 Μαρτίου 1624) δηλώνει ρητά ότι γεννήθηκε στον Μαραθόκαμπο» και παρακάτω αναφέρει ότι το 1607 ο Μαραθοκαμπίτης Μιχάλης Ροδίτης δώρισε το σπίτι και τα δυο αμπέλια του στη μονή Πάτμου και σαν μάρτυρας υπογράφει ο εφημέριος της Αγίας Παρασκευής παπά-Ιωάννης.

Όλα αυτά τα δεδομένα λοιπόν συντείνουν στο γεγονός ότι η δημιουργία του Μαραθοκάμπου πιθανότατα να είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, αμέσως σχεδόν με την έναρξη του εποικισμού της Σάμου το δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα κι ο Μαραθόκαμπος είναι από τα πρώτα χωριά του νησιού που δημιουργήθηκαν μετά τη λεγόμενη ερήμωση. Η ερήμωση υπολογίζεται ότι συντελέστηκε περίπου το 1476 όπου λόγω των πειρατικών επιδρομών οι Σαμιώτες μεταναστεύουν στη Χίο και τη Μικρά Ασία.

Ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης αναφέρει ότι ο Μαραθόκαμπος ξεκίνησε να δημιουργείται χαμηλότερα, στη θέση Λουκαίικα, Λ’καίικα στη Μαραθοκαμπίτικη διάλεκτο. Αργότερα όμως, ίσως για περισσότερη ασφάλεια ή ενδεχομένως εξαιτίας των πηγών ή ακόμα και γι’ άλλους λόγους, οι κάτοικοι δημιούργησαν τις οικίες τους στη σημερινή του θέση. Αρχικά,λοιπόν, τα σπίτια αναπτύχθηκαν γύρω απ’ την πλατεία της λούγκας και τον Προφήτη Ηλία φτάνοντας μέχρι και πάνω απ’ την Αγία Τριάδα και κάτω την Αγία Παρασκευή. Ο χώρος αυτός τοποθετείται μεταξύ δυο χειμάρρων που βρίσκονται οι πηγές της λούγκας, της σγουρούς, της άπλυτης και πιο ψηλά της φλέβας, που τους εξασφάλιζε το νερό ως κυριότερο αγαθό. Επίσης, οι απόκρημνες κοίτες των χειμάρρων ενδεχομένως να παρείχαν στους κατοίκους κάποια επί πλέον ασφάλεια. Με το πέρασμα των χρόνων το χωριό επεκτάθηκε προς τα δυτικά και τα νότια και κατέλαβε τη σημερινή του έκταση.

Η κάθε ομάδα εποίκων που ερχόταν έχτιζε τη δική της γειτονιά συνέχεια της άλλης, κι όπως συμβαίνει μέχρι και σήμερα, τα σπίτια ήταν συνεχόμενα με επίκοινους τοίχους με αποτέλεσμα τα περισσότερα να έχουν μόνο πρόσοψη και δώματα από χώμα. Οι δρόμοι ήταν στενοί και δαιδαλώδεις μ’ αρκετές καμάρες για να δυσκολεύουν το διάβα των ληστών.

Όπως αναφέρεται, απ’ τους πρώτους κατοίκους ήταν οι Χιώτες, οι λεγόμενοι χιοσάμιοι που οι πρόγονοί τους είχαν ακολουθήσει τους Γενοβέζους στη Χίο όταν εγκατέλειψαν τη Σάμο τον 15^ον αιώνα. Αυτοί έφεραν και την εικόνα της Αγίας Ματρώνας, της Χιώτισσας Αγίας, που βρίσκεται στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Ακολούθησαν Πελοποννήσιοι, Κρητικοί, Καριώτες, Δωδεκανήσιοι κι από άλλες ακόμα περιοχές, οι περισσότεροι επαναστάτες και συμπολεμιστές των Ενετών και των Ρώσων κυνηγημένοι απ’ τους Τούρκους, που εύρισκαν άσυλο στη Σάμο με τα πρωτοφανή για την εποχή εκείνη προνόμια που της είχαν δοθεί απ’ τον Κιλίτς Αλή.

Η ανάπτυξη του Δήμου Μαραθοκάμπου πάντως φαίνεται σημαντική κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους οπότε η ανατολική Σάμος ερημώθηκε από τον φόβο των επιδρομών των Τούρκων και των πειρατών. Η μορφολογία του εδάφους και η ιδιοσυγκρασία των κατοίκων του Μαραθοκάμπου και η ναυτιλιακή δραστηριότητα τους, ερμηνεύουν τη διατήρηση ακμαίας κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην περιοχή κατά την εποχή που αναφέρεται από τους ιστορικούς ως ερήμωση της υπόλοιπης Σάμου. Στο λιμάνι του Όρμου Μαραθοκάμπου - τότε με το όνομα Σπηλιά, ναυπηγούνταν με τη θαυμαστή ξυλεία του Κέρκη γερά πλεούμενα. Τα εμπορικά πλοία του Μαραθοκάμπου διέσχιζαν όλη τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίζοντας νικηφόρα τους πειρατές και τους Τούρκους, και αποτελούσαν τη γέφυρα της Δυτικής Σάμου με τον Ελληνισμό της Ιωνίας και της κεντρικής Ελλάδας. Ψυχωμένοι Μαραθοκαμπίτες ναυτικοί έλαβαν μέρος με τα πλεούμενα τους στην εκστρατεία του Μ. Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και πολλοί από αυτούς χάθηκαν στη μάχη των Πυραμίδων.

Πληθυσμιακή εξέλιξη στην περιοχή

Σχετικά με την πληθυσμιακή εξέλιξη στην περιοχή του Μαραθοκάμπου, σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Ιωσήφ Γεωργειρήνη (1666-1671), στην περιγραφή της Σάμου αναφέρει ότι κατά την εποχή του ο Μαραθόκαμπος αριθμούσε 200 σπίτια και δυο εκκλησίες, του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Τριάδας.Υπολογίζοντας κατά προσέγγιση τον πληθυσμό, 4 με 5 άτομα κατά οικογένεια, θα πρέπει εκείνη την εποχή ο Μαραθόκαμπος να αριθμούσε 800 με 1000 κατοίκους, ενδεχομένως και περισσότερους,

Κατά την απογραφή του 1828 ο Μαραθόκαμπος είχε 3.127 κατοίκους (τετραπλασιάστηκε σε 150 χρόνια), του 1864 είχε 3630, ενώ και σε μεταγενέστερες απογραφές μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πληθυσμός κυμαινόταν περίπουσε 3600 κατοίκους.

Όπως σημειώνεται στο βιβλίο του Εμμανουήλ Κρητικίδη «Τοπογραφία: Αρχαία και σημερινή της Σάμου», του 1869, ο Μαραθόκαμπος περιλάμβανε 790 κατοικίες, 7 ναούς, του Αγίου Αντωνίου, του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Τριάδας όπου είναι βυζαντινού ρυθμού, Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου διέμεναν 10 μοναχές, 3 σχολεία από τα οποία το ένα ήταν ελληνικό και 2 αλληλοδιδακτικά. Επίσης, υπήρχε ένα δημοτικό κατάστημα το οποίο χρησίμευε ως δημαρχείο και Ειρηνοδικείο καθώς και 6 ελαιοτριβεία.

Ο συνολικός πληθυσμός του Μαραθοκάμπου το 1869 ήταν 3471 κάτοικοι, οι πλειονότητα των οποίων ασχολούνταν με τη γεωργία, τη βιομηχανία, το εμπόριο και τη ναυτιλία ενώ ένα μικρό ποσοστό ήταν ιερείς και διδάσκαλοι. Αργότερα, με την ανάπτυξη της σαπωνοποιίας στη περιοχή, πολλοί κάτοικοι ασχολήθηκαν με τον κλάδο. Σ’ όλη σχεδόν τη Σάμο πήγαιναν Μαραθοκαμπίτες σαπουνάδες και πωλούσαν το σαπούνι.

Το 1920 ο πληθυσμός του Μαραθοκάμπου υπολογίζεται σε 3.967 κατοίκους εκ των οποίων οι 1.779 ήταν άντρες. Στον πληθυσμός αυτό συμπεριλαμβάνεται και ο συνοικισμός του Όρμου Μαραθοκάμπου με 220 κατοίκους, Σακουλέικα με 122 κατοίκους και τα Σεβαστέικαμε 40 κατοίκους.

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο σημειώθηκε μεγάλη μείωση του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα κατά την τελευταία απογραφή του 2011 η Δημοτική ενότητα Μαραθοκάμπου είχε 1931 κατοίκους κατανεμημένους σε οκτώ οικισμούς, οι περισσότεροι νέοι λόγω της τουριστικής δραστηριότητας.

Δημογραφικά στοιχεία

Η πρόσφατη δημογραφική εξέλιξη του οικισμού, βάσει των εθνικών απογραφών, είναι η εξής:

Έτος	Πληθυσμός
1991	1.575
2001	1.366
2011	1.069
2021	884

Θέση – Έδαφος – Κλίμα

Ο Μαραθόκαμπος είναι αμφιθεατρικά χτισμένος στη Δυτική πλευρά του Φτεριά. Στη Δύση βρίσκεται ο Κέρκης, στην Ανατολή είναι τα Κουμέικα, τα Σκουρέικα και οι Σπαθαραίοι. Στον Νότο απλώνεται ο κάμπος της Βελανιδιάς με το επίνειο του Μαραθοκάμπου, τον Όρμο.

Ορεινή είναι η περισσότερη περιοχή του Μαραθοκάμπου, αλλά κατάφυτη από ελαιόδεντρα. Πεδινό μέρος προς τη θάλασσα είναι η πεδιάδα της Βελανιδιάς, φυτεμένη με αμπέλια, ελιές και περιβόλια. Υπάρχουν και κτήματα για σπορά σιταριού και οσπρίων. Προς τη Δύση απλώνεται άλλη ομαλή έκταση της Μακριάς Πούντας. Φυτεμένη όλη με ελιές που φτάνει ως το συνοικισμό της Αγίας Κυριακής και ακόμη πιο πέρα.

Ο Μαραθόκαμπος έχει ψυχρό χειμώνα. Το καλοκαίρι οι φαλακρές κορφές του μαζεύουν ζέστη την ημέρα και την αφήνουν τη νύχτα. Η ζέστη αυτή κάνει και μεγάλες ζημιές στα ελαιόδεντρα της περιοχής. Ιδιαιτέρως σε περίοδο ανομβρίας συμπληρώνει την καταστροφή.

Χαρακτηριστικά κατοίκων

Ο Μαραθόκαμπος αποτελούσε μία από τις ακμαιότερες περιοχές του νησιού και είχε εμπορική δραστηριότητα έχοντας με σύμμαχο τη ναυτιλία. Στο Μαραθόκαμπο υπήρχαν δημόσια και δημοτικά καταστήματα, όπως το πρωτοδικείο, το ειρηνοδικείο, το σχολαρχείο και το παρθεναγωγείο.

Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου απασχολούνταν με τη γεωργία και τη ναυτιλία. Επειδή το μέρος είναι ορεινό οι Μαραθοκαμπίτες ήταν μεγαλόσωμοι, γεροί και γενναίοι καθώς και μακρόβιοι. Σύμφωνα με τον Μανώλη Μαργαρώνη (1966), η παραγωγή ελαιόλαδου ήταν το κύριο προϊόν του χωριού. Τη δεκαετία του 1960, εκτός από αυτό οι κάτοικοι παρήγαγαν κρεμμύδια, σταφύλια, σιτηρά και όσπρια. Επίσης ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την αλιεία. Επιπρόσθετα, υπήρχε σχετικά ανεπτυγμένη βιομηχανία με την ύπαρξη πολλών ελαιοτριβείων σε διάφορες περιοχές.

Μάλιστα, στον Όρμο Μαραθοκάμπου, από το 1924 μέχρι και σήμερα λειτουργεί εργοστάσιο σαπωνοποιίας. Να προσθέσουμε επίσης ότι στον Όρμο υπήρχαν και ναυπηγεία (ταρσανάδες) που κατασκεύαζαν ξύλινα σκάφη, βάρκες και καΐκια.

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική του χωριού παρουσιάζει ποικιλία κτισμάτων λόγω της έλευσης μαστόρων και χτιστάδων από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Έτσι, συναντά κανείς σπίτια με ίχνη ηπειρωτικής αλλά και πελοποννησιακής αρχιτεκτονικής.Τα παλαιά σπίτια του χωριού διακρίνονται από ένα ελεύθερο οικιστικό σχέδιο και ελάχιστα είχαν κήπο. Τα περισσότερα κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο, ισόγεια άλλα και διώροφα. Ταράτσες με γείσο και καμάρες πάνω από τα πλακόστρωτα σοκάκια, σφιχταγκαλιάζονται με πετρόχτιστα κεραμοσκεπή οικοδομήματα.

Τακαλντερίμια – δρομάκια στρωμένα με πέτρα με αυλάκι στο ενδιάμεσο που διευκόλυναν το πέρας των ζώων και τη διαφυγή των νερών της βροχής. Η κάθε γειτονιά ασβεστωμένη και στολισμένη με άνθη. Δεν λείπουν όμως και τα στολίδια του χωριού, οι εκκλησίες του, οι βρύσες, τα πλυσταριά και τα νεοκλασικά κτίρια. Όλα αυτά αποτελούν στολίδια που τονίζουν τη γραφικότητα του χωριού και εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.

Αξίζει να αναφερθούμε σε ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής, το σημερινό δημοτικό σχολείο αλλιώς Κεντούρειος Σχολή που χτίστηκε το 1920 από φημισμένους Μαραθοκαμπίτες μαστόρους πέτρας με ντόπιες πέτρες και συνδετικό υλικό την πορσελάνη. Αποτελεί ένα εκλεκτό δείγμα αρχιτεκτονικής που αποτελεί σημαντικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βρύσες και πλυσταριά

Η κεντρική πηγή του χωριού ρέει έως και σήμερα μέσα από μια περίτεχνη βρύση η οποία χτίστηκε το 1881 κάτω από αιωνόβια πλατάνια στην πλατεία της Λούγκας.

Η βρύση της Λάκας στο κάτω μέρος του χωριού χτίστηκε το 1891,όπως αναφέρει και η επιγραφή της. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν το νερό για πόση.

Επίσης, χαρακτηριστική είναι και η βρύση Σγουρού η οποία κατασκευάστηκεστα τέλη του 19^ου αιώνα, μη γνωρίζοντας τη ακριβή χρονολογία. Το νερό της έως και σήμερα είναι πόσιμο αν και η πηγή της βρίσκεταιμακριά από το χωριό.

Στο πάνω μέρος του χωριού, στην περιοχή της Αγίας -Τριάδας, βρίσκεται η βρύση της Άπλυτης. Παλαιότερα ήταν πλυσταριά για τον καθαρισμό των ρούχων, ενώ τώρα υπάρχει μόνο η βρύση. Το όνομά της το πήρε από τον δωρητή της, ο οποίος την ανακαίνισε το 1847.

Η βρύση Κουρούμπλη είναι φτιαγμένη από μωσαϊκό και μοιάζει με αρχαίαστήλη η οποία κατασκευάστηκε από τον Ιωάννη Βουρούδη το 1930.

Στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου ο επισκέπτης μπορεί να δει τα ανακαινισμένα πλυσταριά τα οποία φτιάχτηκαν αρχικά το 1900 για να εξυπηρετούν τους κατοίκους στο πλύσιμο των ρούχων. Όμως τα μεγαλύτερα πλυσταριά τα συναντά κανείς στην περιοχή Βρύσες. Χτισμένα στο τέλος του 19^ουαιώνα από πελεκητή πέτρα αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό μνημείο της περιοχής.

Εμπόριο – Προϊόντα

Αγροτικός οικισμός στην αρχή ο Μαραθόκαμπος, με μεγάλη παραγωγή λαδιού έως και σήμερα μιας και στην περιοχή ευδοκιμεί η παραγωγή τους. Το 1956 αναφέρεται ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν 16 ελαιοτριβεία, δείγμα της μεγάλης αυτής παραγωγής.

Σήμερα είναι σαφώς λιγότερα αλλά τεχνολογικά εξελιγμένα για να εξυπηρετούν τους ελαιοπαραγωγούς. Επίσης στην περιοχή της Βελανιδιάς, την κατεξοχήν αγροτική περιοχή του Μαραθοκάμπου, πέρα από τα ελαιόδεντρα καλλιεργούνται ξερά κρεμμύδια που ξεχωρίζουν για το κόκκινο χρώμα και τη γλύκα τους, πατάτες και διάφορα άλλα οπωροκηπευτικά.

Στο παρελθόν αξίζει να τονίσουμε ότι άκμαζε η υλοτομία (χάρη στη θαυμαστή ξυλεία του μαύρου πεύκου του Κέρκη), η παραγωγή κάρβουνου από καμίνια που έκαναν οι ντόπιοι και η εξόρυξη της μαραθοκαμπίτικης («σαντουρνίσας») πέτρας και φυσικά το εμπόριο αφού το λιμάνι του όρμου συνέδεε το νησί με τα λιμάνια των Δωδεκανήσων και των Κυκλάδων αλλά και με τα μικρασιάτικα παράλιά, και τις βόρειες ακτές της Κύπρου και της Αφρικής.

Επίσης στον όρμο λειτουργούσαν ξακουστά καρνάγια από τον 18^ο τα οποία διατηρήθηκαν έως το 1970.

Η παραγωγή ποιοτικού σαπουνιού συνεχίζεται έως και σήμερα με τα προϊόντα της ελιάς να ταξιδεύουν ανά τον κόσμο.

Πέρα από τη γεωργία, μικρή μερίδα ασχολείται με την κτηνοτροφία αλλά και με τη μελισσοκομεία. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μέλι που παράγεται είναι εξαιρετικής ποιότητας και ξεχωρίζει σε άρωμα και γεύση.

Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου έχουν σημειώσει και συνεχίζουν να έχουν μια αξιοσημείωτη πορεία στη ναυτιλία.Η ενασχόληση των κατοίκων με τη θάλασσα συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με πολλά νέα παιδιά να ακολουθούν το επάγγελμα λόγω παράδοσης αλλά και της οικονομικής κρίσης.

Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου ασχολούνται ενεργά και με τον τουρισμό.

Παραδοσιακά φαγητά

Παραδοσιακά μαραθοκαμπίτικα φαγητά αποτελούν η φασολάδα με τα καρότα,ο τραχανάς, οι τηγανίτες, οι λαχανοντολμάδες και οι κρεμμυδοντολμάδες, οι κολοκυθόπιτες με γλυκιά κολοκύθα, το σαρακοστιανό μπουρέκι, το γεμιστό λαμπριάτικο κατσικάκι, οι κοκκινιστές αβρουνιές- σπαράγγια, ο γόνος με τα αυγά,οι κολοκυθοανθοί.

Γλυκά της περιοχής είναι οι κοσκινάδες, μπακλαβάς και γλυκά του κουταλιού όπως κυδώνι, νεράτζι, καρύδι, συκαλάκι και σταφύλι.

Παραδοσιακά πανηγύρια και γιορτές

Παραδοσιακά πανηγύρια και γιορτές που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή είναι τα παρακάτω:

• Πανηγύρι Αγίας Τριάδος, Παραμονή του Αγίου Πνεύματος με ζωντανή νησιώτικη μουσική, φαγητό και χορό – έδρα Μαραθόκαμπος
• Γιορτή του Αη Γιαννού του Κλήδονα με φωτιές και άνοιγμα του κλήδωνα για την πρόβλεψη του μελλοντικού συζύγου. Λαμβάνει χώρα στον Όρμο Μαραθοκάμπου στις 23 Ιουνίου την παραμονή, όπου τον χορό ανοίγουν τα χορευτικά τμήματα του Πολιτιστικού Συλλόγου και συνεχίζει το γλέντι με φαγητό, κρασί και πολύ κέφι.
• Πανηγύρι της Αγίας Κυριακής, την παραμονή της Αγίας Κυριακής 6 Ιουλίου με ζωντανή νησιώτικη μουσική, φαγητό και χορό στον ομώνυμο οικισμό λίγο μετά τον Λιμνίωνα Μαραθοκάμπου
• Πανηγύρι Προφήτη Ηλία, παραμονή του εορτασμού του Αγίου διοργανώνεται στην παραδοσιακή πλατεία της Λούγκας Μαραθοκάμπου στην καρδιά του χωριού σε νησιωτικά ακούσματα, με φαγητό και χορό μέχρι πρωίας.
• Γιορτή κρασιού στον Όρμο Μαραθοκάμπου με άφθονο δωρεάν κρασί για τους επισκέπτες και χορό μέχρι το ξημέρωμα στο λιμάνι του χωριού.
• Γιορτή Ψαράδων Όρμου Μαραθοκάμπου, γίνεται συνήθως στο τέλος του Ιουλίου ή στις αρχές του Αυγούστου όπου προσφέρονται εξαιρετικοί θαλασσινοί μεζέδες και εδέσματα συνοδευόμενα από ντόπιο κρασάκι ή ούζο. Η βραδιά έχει και ζωντανή μουσική και χορό καθ΄όλη τη διάρκειά της.

Παραδόσεις και έθιμα

Έθιμο των φραντζολιών - Απόκριες

Tο τοπικό «καρναβάλι» του Μαραθοκάμπου, με την επωνυμία τα «Φρατζόλια» έχει βαθιές ρίζες που φτάνουν αιώνες πίσω. Ο όρος «Φρατζόλια» (ή «Φραντζόλια») χρησιμοποιείται για να αποδώσει τόσο την έννοια μασκαράδων του Μαραθοκάμπου όσο και το ίδιο το έθιμο της περιφοράς των μασκαράδων στο χωριό του Μαραθοκάμπου κατά την περίοδο των Αποκρεών, δραστηριότητα που κορυφώνεται τη δεύτερη Κυριακή των Αποκρεών.

Τα «φρατζόλια», λοιπόν, είναι μασκαράδες με αλλόκοτη και αστεία περιβολή. Στην ουσία πρόκειται για παρέες ανδρών και γυναικών κάθε ηλικίας, οι οποίοι μεταμφιέζονται και περιφέρονται στο χωριό του Μαραθοκάμπου «απ’ τ’ Αη-Ντωνιού και πέρα», σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, τις νύχτες της περιόδου των Αποκρεών με στόχο να προκαλέσουν αναστάτωση, αιφνιδιασμό αλλά και εύθυμη διάθεση στους κατοίκους, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά αποκριάτικα άσματα. Η περιφορά περιλαμβάνει και επισκέψεις στα σπίτια των κατοίκων,οι οποίοι συνήθως είναι πρόθυμοι να ανοίξουν τις πόρτες τους στα«φρατζόλια», να τα φιλέψουν, να χορέψουν μαζί τους και να δεχτούν την καυστική τους σάτιρα και τις άσεμνες - πολλές φορές- κινήσεις και χειρονομίες τους. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί πως η θορυβώδης, αλλόκοτη και προκλητική συμπεριφορά των «φρατζολιών», που σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν ενοχλητική έως και παρεξηγήσιμη, γίνεται δεκτή από τους κατοίκους ως ευχάριστη, αφού θεωρείται πως στα «φρατζόλια» όλα επιτρέπονται! Μάλιστα θεωρείται πως η όλη συμπεριφορά των μασκαράδων αλλά και η αλληλεπίδρασή τους με τους κατοίκους ενέχει το στοιχείο του αυτοσαρκασμού, της αποτίναξης κάθε σοβαροφάνειας και του τσαλακώματος της κοινωνικής εικόνας. Πρόκειται για μια διαδικασία άσκησης κριτικής στα πολιτικά δρώμενα και στα κοινωνικά στερεότυπα που απελευθερώνει για λίγο συμμετέχοντα και θεατή.

Για να γίνει κατανοητό πόσο αλλόκοτοι και ασυνήθιστοι είναι αυτοί οι μασκαράδες, πρέπει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο τι περιλαμβάνει η μεταμφίεσή τους. Τα «φρατζολια» δεν επιλέγουν κάποια όμορφη φορεσιά αλλά ντύνονται με ρούχα που έχουν ήδη στην ντουλάπα τους ή έχουν βρει,συλλέξει και κρατήσει γι' αυτό το λόγο. Τα ενδύματα συχνά είναι παλιά,φθαρμένα ή και λερωμένα και το πρόσωπο είναι πάντοτε καλυμμένο. Η ενδυμασία τους συνήθως δεν ακολουθεί κάποια θεματική αλλά αποτελείται από ρούχα, εσώρουχα και αξεσουάρ τα οποία φοριούνται το ένα πάνω απ'το άλλο κατά τρόπο παράδοξο, ώστε να δημιουργήσουν μια εμφάνισηγελοία, εκκεντρική έως και ακαλαίσθητη.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη μεταμφίεση του προσώπου το οποίο είναι πάντα καλυμμένο (όχι απαραίτητα με μάσκα). Στόχος είναι να αποκρυφθεί η ταυτότητα του συμμετέχοντα, γι' αυτό χρησιμοποιούνται συνήθως μάσκες,οι οποίες κατά κανόνα δε σχετίζονται με την υπόλοιπη αμφίεση αλλά αποτυπώνουν εκφράσεις αστείες ή αγριωπές. Για την κάλυψη του υπόλοιπου κεφαλιού και των μαλλιών χρησιμοποιούνται μαντήλια ή περούκες.

Άλλα σημεία του σώματος που μπορεί να προδώσουν την ταυτότητα του μασκαρά, όπως χέρια ή λαιμός, καλύπτονται κι αυτά με επιμέλεια.Τέλος, τα υποδήματα που επιλέγονται είναι κι αυτά φθαρμένα, παλιά ή εντελώς παράταιρα σε σχέση με την υπόλοιπη αμφίεση. Σε γενικές γραμμές, όταν τα «φρατζόλια» επιλέγουν οποιοδήποτε υλικό της μεταμφίεσής τους ακολουθούν τη λογική «όσο πιο αταίριαστοτόσο πιο κατάλληλο».

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην προσπάθεια των μασκαράδων αυτών να αναδείξουν ή να σατιρίσουν τα στοιχεία του φύλου και της σεξουαλικότητας. Γι' αυτό το λόγο πολλές φορές η αμφίεση περιλαμβάνει εσώρουχα και αντικείμενα που παραπέμπουν σε αντρικά ή γυναικεία γεννητικά όργανα. Κι αυτά φυσικά φοριούνται κατά παράδοξο τρόπο,πάνω από άλλα ρούχα ή κρεμιούνται σε διάφορα σημεία του σώματος. Στην πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων άνδρες μεταμφιέζονται και υποδύονται γυναίκες και το αντίστροφο.

Στην περίπτωση που η μεταμφίεση υπακούει σε κάποια θεματική,τότε συνήθως βούληση του μασκαρά είναι να υποδυθεί κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο συνήθως της πολιτικής σκηνής ή κάποιο άλλο αναγνωρίσιμο πρόσωπο που έχει απασχολήσει την επικαιρότητα. Επιθυμία του βέβαια και σε αυτή την περίπτωση είναι η σάτιρα με στόχο την κριτική.

Τα τελευταία χρόνια πιο οργανωμένες ομάδες σατιρίζουν τα πιο επίκαιρα«καυτά» τοπικά ζητήματα καθώς και θέματα της επικαιρότητας όπως την «Μπάντα του Δήμου», τα «Πεδία Βολής», τον «Καραγκιόζη» του Πολ.Συλλόγου, τη «Νόσο των πουλερικών», τις τοπικές εκλογές, τη «Eurovision»κ.α.- Βέβαια σε οποιαδήποτε από αυτές τις αναπαραστάσεις τα «φρατζόλια»εισάγουν πάντοτε το στοιχείο της υπερβολής και της γελοιοποίησης, ώστε να το κάνουν κραυγαλέο και εν τέλει να το θίξουν.Όλη αυτή η δραστηριότητα των «φρατζολιών» βρίσκει την κορύφωσή της τη δεύτερη Κυριακή των Αποκρεών, οπότε και όλες οι επιμέρους ομάδες - παρέες ή και μεμονωμένα άτομα μεταμφιέζονται και συγκεντρώνονται στην αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαραθοκάμπου. Είναι το σημείο από το οποίο αρχίζει η πομπή στο χωρίο,αυτή τη φορά πιο μαζικά και οργανωμένα, ώστε να θυμίζει ένα ιδιότυπο καρναβάλι. Αξίζει να σημειωθεί πως οι ομάδες ή τα άτομα μεταμφιέζονται και λαμβάνουν μέρος αυθόρμητα, χωρίς να υπάρχει προηγουμένως καμία κατεύθυνση απ' το Σύλλογο αναφορικά με τη θεματική της μεταμφίεσης τους ή τη συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια της πομπής. Ο Σύλλογος"δέχεται" τα «φρατζόλια» όπως είναι προσφέροντας μια οργανωτική γραμμή που αφορά μόνο στο χώρο και το χρόνο συγκέντρωσης και έναρξης της πομπής.

Ξεκινώντας λοιπόν από την αίθουσα του Πολιτιστικού συλλόγου αρχίζουν την «παρέλασή τους» στα σοκάκια του χωριού μέσα σε τρελό κέφι και απρόοπτα δίνοντας την παράστασή τους σε γειτονιές, πλατείες και καφενεία ενώ πλήθος κόσμου παρακολουθεί και συμμετέχει στα δρώμενα. Την «παρέλαση» των «φρατζολιών» συνοδεύουν συνήθως λαϊκοί οργανοπαίκτες με παραδοσιακά όργανα, όπως η τσαμπούνα.Μετά την «παρέλαση» στα σοκάκια του χωριού καταλήγουν στην αίθουσα του Συλλόγου όπου και ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακή ζωντανή μουσική, τα λεγόμενα «αδιάντροπα» αποκριάτικα τραγούδια που κανείς δεν κοκκινίζει ακούγοντάς τα, με χορό, μεζέδες και άφθονο κρασί μέχρι πρωίας.

Έθιμο οβίδων

Το έθιμο των οβίδων που διεξάγεται στο χωρίο της νοτιοδυτικής Σάμου, έχει βαθιά τις ρίζες του στον χρόνο. Πρόκειται για ένα έθιμο που η αρχή του εικάζεται από την Εποχής της Τουρκοκρατίας.

Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα, εδώ και 200 σχεδόν χρόνια, πέφτουν χιλιάδες οβίδες δημιουργώντας ένα άκρως εντυπωσιακό οπτικοακουστικό θέαμα. Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου συνήθιζαν να εορτάζουν την Ανάσταση του Κυρίου φτιάχνοντας κάποια αυτοσχέδια εκρηκτικά τα οποία και έριχναν υπό την ανοχή των Οθωμανών. Αρχικά οι κάτοικοι του χωριού, ανάλογα με την ενορία στην οποία εδρεύει η κατοικία τους, αρχίζουν να μαζεύουν χρήματα για την αγορά μπαρουτιού αλλά και για την κατασκευή καινούριων βλημάτων. Αφού καταφέρουν να συγκεντρωθούν τα χρήματα αρχίζει ο σχεδιασμός και ο συντονισμός του ταπώματος. Κάθε ενορία διαθέτει το δικό της χώρο φύλαξης, το δικό της «Ταμπάνι» δηλαδή τον χώρο - ύψωμα περιμετρικά του χωριού όπου θα τις τοποθετήσει και φυσικά τη δική της μέθοδο γεμίσματος των καλύκων αλλά και εκπυρσοκρότησης αυτών. Η εργασία που απαιτείται πριν την ρήξη τους είναι χρονοβόρα και απαιτεί σκληρή χειρωνακτική δουλειά από τις κατά τόπους ομάδες των ενοριών που απαρτίζονται αποκλειστικά από άντρες. Η κάθε ενορία ξεκινά να ρίχνει τις μπαταριές της (ομοβροντίες) την ώρα που το αναστάσιμο λάβαρο της ενορίας της περνά από συγκεκριμένο σημείο του χωριού.

Σύλλογοι

Οι σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Μαραθοκάμπου είναι οι ακόλουθοι:

• Α.Σ. Κέρκης Μαραθοκάμπου Σάμου
• Εθελοντικές Πυροσβέστες Μαραθοκάμπου
• Ένωση Τουριστικών Επαγγελματιών Μαραθοκάμπου (E.T.E.M.)
• Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Φίλων Μαραθοκάμπου
• Πολιτιστικός Σύλλογος Όρμου Μαραθοκάμπου ¨Άγιος Νικόλαος»

Α.Σ. Κέρκης Μαραθοκάμπου Σάμου

Ο Α.Σ. Κέρκης ιδρύθηκε το 1978 και το 1980 δημιουργήθηκε το τμήμα βόλεϊ. Με τμήματα στα αθλήματα που ποδοσφαίρου, του βόλεϊ αλλά και του μπάσκετ (κατά καιρούς) διατηρεί ενεργή τη δράση του και τη συμμετοχή του στα τοπικά πρωταθλήματα. Επίσης, έχει ακαδημίες νέων αλλά και ενηλίκων για τα τμήματα του ποδοσφαίρου και του βόλεϊ.

Πηγές

• Τουριστικός οδηγός "ΔΙΑΚΟΠΕΣ" (2003), εκδ. Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη
• Σταματιάδης, Επαμεινώνδας Ι (1862). Σαμιακά ήτοι ιστορία της νήσου Σάμου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ ημάς. Τόμος πρώτος / υπό Επαμεινώνδου Ι. Σταματιάδου. Αθήνησι: Τύποις Π. Α. Σακελλαρίου, 1862. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2020. 
• Δημητρίου Ν. (1987), Λαογραφικά της Σάμου, Αθήνα:Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
• Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή Πληθυσμού 2001, URL: https://geodata.gov.gr/dataset/apographe-plethusmou-2001
• Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή Πληθυσμού 2011, URL: https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
• Καμπουράκης Κ.ΠαξινόςΧ., Πήττας Μ. (1999), Χρονικό Σάμου. Φτεριάς τεύχος 2
• Κιάσσου Ν., Οβίδες στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Το πιο εκρηκτικό έθιμο του Πάσχα,URL: http://www.mixanitouxronou.gr/ovides-ston-marathokampo-tis-samou-to-pio-ekriktiko-ethimo/
• Κιλουκιώτης Ε., Μαραθόκαμπος – Ανάλεκτακαι άλλα, Έκδ. Σύλλογοςτων Απανταχού Μαραθοκαμπιτών
• Κλουβάτος, Δ. (2011), Η Σπηλιά του Πυθαγόρα,Καρλόβασι Σάμου: Πανεπιστ
• Κρητικίδης, Ε. (1869), Τοπογραφία: Αρχαία και σημερινή της Σάμου υπό Εμμανουήλ Ι. Κρητικίδου. Ερμούπολη: Ρενιέρη Πρίντεζη
• Κώνστα Χ.(2017), Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στον Μαραθόκαμπο,Φτεριάς, Τεύχος 72
• Λαίου, Σ, (2002), Η Σάμος κατά την οθωμανική περίοδο, UniversityStudioPress
• Μαργαρώνης, Μ (1966), Γεωργαφία Νομού Σάμου, Σάμος: Εκδοτικός Οίκος Εμμαν. Κωνστ.Τρόβα
• Παπαϊωάννου, Κ. (1997), Εκκλησίες και Μοναστήρια της Σάμου, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
• Σταματιάδης, Ε. (1899), Σαμιακά, ήτοι ιστορία της νήσου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς
• Σταματιάδης, Ε. (1966), Σαμιακά, Λαογραφία της Σάμου, Αθήνα: Ι. Ζαφείρη
• Συλλογικό έργο (1992), Αντιπελάργηση, Τιμητικός τόμος για τον Νικόλαο Α. Δημητρίου, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»