Μαραθόκαμπος Σάμου

Ο Μαραθόκαμπος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Σάμου.

Μαραθόκαμπος Σάμου
Μαραθόκαμπος Σάμου
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Βορείου Αιγαίου
Δήμος	Δυτικής Σάμου
Γεωγραφία και Στατιστική
Νομός	Σάμου
Υψόμετρο	270
Πληθυσμός	1.069 (2011)
Πληροφορίες

Τοποθεσία

Ο Μαραθόκαμπος Σάμου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού. Απλώνεται στη νότια πλαγιά του Κέρκη, στις παρυφές του Φτεριά με υψόμετρο περίπου στα 400 μέτρα από τη θάλασσα και «αγναντεύει» νότια τα Δωδεκάνησα, νοτιοδυτικά τους Φούρνους Κορσεών και απέναντί τη Σαμιοπούλα. Η έκταση της περιφέρειάς της είναι 48,09 τ.χλμ., που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% της συνολικής έκτασης του νησιού. Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής του Μαραθοκάμπου είναι ορεινό, βραχώδες και άγονο. Σε απόσταση σχεδόν τεσσάρων χιλιομέτρων από τον Μαραθόκαμπο βρίσκεται και ο οικισμός του Όρμου.

Είναι ένα μεσόγειο παραδοσιακό χωριό χτισμένο αμφιθεατρικά, με καμάρες και στενά δρομάκια στις νότιες παρυφές του Κέρκη. Έχει πανοραμική θέα, προς τον κόλπο, την Πάτμο και το Αγαθονήσι. Είναι ένα από τα πλέον αναπτυσσόμενα τουριστικά κέντρα της Σάμου καθώς συνδυάζει απέραντες παραλίες, ιστορία και διατηρεί πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά.

Σήμερα η Δημοτική Ενότητα Μαραθοκάμπου απαρτίζεται από την Κοινότητα Μαραθοκάμπου, την Κοινότητα Κουμαίικων, Σκουραίικων και Καλλιθέας και μαζί με τη Δημοτική Ενότητα Καρλοβάσου αποτελούν τον έναν απ’ τους δυο δήμους του νησιού, τον Δήμο της Δυτικής Σάμου. Ο πληθυσμός του Μαραθοκάμπου σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 είναι 2.661 κάτοικοι.Συνοικισμοί του αποτελούν η Βελανιδιά, ο Όρμος Μαραθοκάμπου, τα Βοτσαλάκια – Κάμπος, Λιμνίωνας Αγία – Κυριακή, Παλαιοχώρι, Ισώματα.

Οι χιλιομετρικές αποστάσεις από τις κυριότερες πόλεις και χωριά είναι:

• 13 km από την πόλη Καρλόβασι,
• 33 km από το χωριό Κοκκάρι
• 45 km από την πόλη της Σάμου,
• 32 km από την πόλη Πυθαγόρειο
• 31 km από την το Αεροδρόμιο Σάμου
• 15 km από το Λιμάνι Καρλοβασίου

Ιστορία και πρώτοι κάτοικοι

Η ιστορία του Μαραθοκάμπου ξεκινά από τα Βυζαντινά χρόνια, όπου παίζει σημαντικό ρόλο στις ναυτικές και εμπορικές δραστηριότητες της αυτοκρατορίας. Συχνά έφταναν εδώ οι αγιορείτες καλόγεροι για να εμπορευθούν τα προϊόντα τους και να προμηθευτούν συγχρόνως τα προϊόντα της Σάμου που ήταν κυρίως λάδι και κρασί.

Οι οικιστικοί πυρήνες του Μαραθοκάμπου όπως μαρτυρούν διάφορα τοπωνύμια και παραδόσεις, έχουν την αφετηρία τους στην αρχαία Σάμο. Τότε λόγω της γειτνίασης με την Ιωνία, ο Σαμιακός Πολιτισμός άνθησε κυρίως γύρω από το Ιερό της Ήρας στην Ανατολική Σάμο, ενώ για την Κεντρική και Δυτική Σάμο ελάχιστα είναι γνωστά.

Όμως τα πολλά και σε ευρεία διασπορά ερείπια μεγάλων οικισμών με τείχη και ιερά στην περιοχή του Δήμου Μαραθοκάμπου, καθώς και έγγραφα στοιχεία επιβεβαιώνουν την έντονη ανάπτυξη της Νοτιοδυτικής Σάμου κατά τους Βυζαντινούς και κυρίως κατά τους Μεταβυζαντινούς χρόνους. Από τα φυσικά λιμάνια γίνονταν οι εμπορικές συναλλαγές με τη Δωδεκάνησο και την υπόλοιπη Ελλάδα, ενώ από εδώ ο Βυζαντινός στόλος ήλεγχε το κεντρικό Αιγαίο ελλιμενιζόμενος σε αυτά τα φυσικά ορμητήρια.

Πιο συγκεκριμένα, ο συνοικισμός του Μαραθοκάμπου σύμφωνα με τον Εμμανουήλ Κρητικίδη (1869) δημιουργήθηκε πιθανότατα το 1715 όταν κατακτήθηκε η Πελοπόννησος από τους Οθωμανούς. Υπάρχουν αναφορές ότι άρχισε να χτίζεται από κατοίκους που ήρθαν φυγάδες από το Μαραθονήσι, το αρχαίο δηλαδή Γύθειο της Πελοποννήσου, όταν οι Τούρκοι κατέκτησαν την Πελοπόννησο, απ’ όπου πήρε και το όνομα.

Άλλες πάλι πηγές αναφέρουν ότι ο Μαραθόκαμπος ονομάστηκε έτσι από τα πολλά μάραθα που φυτρώνουν στην περιοχή. Σύμφωνα με αναφορές του Επαμεινώνδα Σταματιάδη στα Σαμιακά, οι Τούρκοι ονόμαζαν το χωριό Αϊοντοβαλή, που μεταφράζεται χωριό με τα μάραθα, επιβεβαιώνοντας την προέλευση του ονόματος. Επίσης, ο Αρχιεπίσκοπος Ιωσήφ Γεωργειρήνης (1666-1671), στη περιγραφή της Σάμου αιτιολογεί την προέλευση του ονόματος της περιοχής λέγοντας ότι «δια την αφθονίαν των πέριξ φυομένων μαράθρων καλείται Μαραθόκαμπος». Πάντως όλα τα ιστορικά δεδομένα συντείνουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου ήταν Πελοποννήσιοι, Χιώτες και Καρπάθιοι.

Ωστόσο, ακόμα νωρίτερα, το 1632, σύμφωνα με την Λάιου (2002), ο Μαραθόκαμπος αναφέρεται σε κατάστιχο των υπόχρεων κεφαλικού φόρου με 73 εστίες. Επίσης, ο Μανόλης Βουρλιώτης, σε δημοσίευσή του στην «Αντιπελάργηση» του Πνευματικού Ιδρύματος Δημητρίου, γράφει: «Μια πρώιμη μαρτυρία αποτελεί η αναφορά του ηγουμένου της μονής Χοζοβιώτισας Θεοδοσίου, ο οποίος στη διαθήκη του (27 Μαρτίου 1624) δηλώνει ρητά ότι γεννήθηκε στον Μαραθόκαμπο» και παρακάτω αναφέρει ότι το 1607 ο Μαραθοκαμπίτης Μιχάλης Ροδίτης δώρισε το σπίτι και τα δυο αμπέλια του στη μονή Πάτμου και σαν μάρτυρας υπογράφει ο εφημέριος της Αγίας Παρασκευής παπά-Ιωάννης.

Όλα αυτά τα δεδομένα λοιπόν συντείνουν στο γεγονός ότι η δημιουργία του Μαραθοκάμπου πιθανότατα να είχε αρχίσει πολύ νωρίτερα, αμέσως σχεδόν με την έναρξη του εποικισμού της Σάμου το δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα κι ο Μαραθόκαμπος είναι από τα πρώτα χωριά του νησιού που δημιουργήθηκαν μετά τη λεγόμενη ερήμωση. Η ερήμωση υπολογίζεται ότι συντελέστηκε περίπου το 1476 όπου λόγω των πειρατικών επιδρομών οι Σαμιώτες μεταναστεύουν στη Χίο και τη Μικρά Ασία.

Ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης αναφέρει ότι ο Μαραθόκαμπος ξεκίνησε να δημιουργείται χαμηλότερα, στη θέση Λουκαίικα, Λ’καίικα στη Μαραθοκαμπίτικη διάλεκτο. Αργότερα όμως, ίσως για περισσότερη ασφάλεια ή ενδεχομένως εξαιτίας των πηγών ή ακόμα και γι’ άλλους λόγους, οι κάτοικοι δημιούργησαν τις οικίες τους στη σημερινή του θέση. Αρχικά,λοιπόν, τα σπίτια αναπτύχθηκαν γύρω απ’ την πλατεία της λούγκας και τον Προφήτη Ηλία φτάνοντας μέχρι και πάνω απ’ την Αγία Τριάδα και κάτω την Αγία Παρασκευή. Ο χώρος αυτός τοποθετείται μεταξύ δυο χειμάρρων που βρίσκονται οι πηγές της λούγκας, της σγουρούς, της άπλυτης και πιο ψηλά της φλέβας, που τους εξασφάλιζε το νερό ως κυριότερο αγαθό. Επίσης, οι απόκρημνες κοίτες των χειμάρρων ενδεχομένως να παρείχαν στους κατοίκους κάποια επί πλέον ασφάλεια. Με το πέρασμα των χρόνων το χωριό επεκτάθηκε προς τα δυτικά και τα νότια και κατέλαβε τη σημερινή του έκταση.

Η κάθε ομάδα εποίκων που ερχόταν έχτιζε τη δική της γειτονιά συνέχεια της άλλης, κι όπως συμβαίνει μέχρι και σήμερα, τα σπίτια ήταν συνεχόμενα με επίκοινους τοίχους με αποτέλεσμα τα περισσότερα να έχουν μόνο πρόσοψη και δώματα από χώμα. Οι δρόμοι ήταν στενοί και δαιδαλώδεις μ’ αρκετές καμάρες για να δυσκολεύουν το διάβα των ληστών.

Όπως αναφέρεται, απ’ τους πρώτους κατοίκους ήταν οι Χιώτες, οι λεγόμενοι χιοσάμιοι που οι πρόγονοί τους είχαν ακολουθήσει τους Γενοβέζους στη Χίο όταν εγκατέλειψαν τη Σάμο τον 15^ον αιώνα. Αυτοί έφεραν και την εικόνα της Αγίας Ματρώνας, της Χιώτισσας Αγίας, που βρίσκεται στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Ακολούθησαν Πελοποννήσιοι, Κρητικοί, Καριώτες, Δωδεκανήσιοι κι από άλλες ακόμα περιοχές, οι περισσότεροι επαναστάτες και συμπολεμιστές των Ενετών και των Ρώσων κυνηγημένοι απ’ τους Τούρκους, που εύρισκαν άσυλο στη Σάμο με τα πρωτοφανή για την εποχή εκείνη προνόμια που της είχαν δοθεί απ’ τον Κιλίτς Αλή.

Η ανάπτυξη του Δήμου Μαραθοκάμπου πάντως φαίνεται σημαντική κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους οπότε η ανατολική Σάμος ερημώθηκε από τον φόβο των επιδρομών των Τούρκων και των πειρατών. Η μορφολογία του εδάφους και η ιδιοσυγκρασία των κατοίκων του Μαραθοκάμπου και η ναυτιλιακή δραστηριότητα τους, ερμηνεύουν τη διατήρηση ακμαίας κοινωνικής και οικονομικής ζωής στην περιοχή κατά την εποχή που αναφέρεται από τους ιστορικούς ως ερήμωση της υπόλοιπης Σάμου. Στο λιμάνι του Όρμου Μαραθοκάμπου - τότε με το όνομα Σπηλιά, ναυπηγούνταν με τη θαυμαστή ξυλεία του Κέρκη γερά πλεούμενα. Τα εμπορικά πλοία του Μαραθοκάμπου διέσχιζαν όλη τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίζοντας νικηφόρα τους πειρατές και τους Τούρκους, και αποτελούσαν τη γέφυρα της Δυτικής Σάμου με τον Ελληνισμό της Ιωνίας και της κεντρικής Ελλάδας. Ψυχωμένοι Μαραθοκαμπίτες ναυτικοί έλαβαν μέρος με τα πλεούμενα τους στην εκστρατεία του Μ. Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και πολλοί από αυτούς χάθηκαν στη μάχη των Πυραμίδων.

Ιστορικές Προσωπικότητες

Ο Μαραθόκαμπος είναι πατρίδα του χίλιαρχου της Σαμιακής επαναστάσεως και ήρωα του Κάβο – Φονιά καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη, και του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δαμιανού. Έχει αναδείξει μεγάλους άντρες ο Μαραθόκαμπος οι οποίοι διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στο εμπόριο. Σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός της πολύχρονης ύπαρξης του Γυμνασίου, του πνευματικού αυτού φάρου της δυτικής Σάμου.

Ο Μαραθόκαμπος λοιπόν ήταν η γενέτειρα του Καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη, πολέμαρχου του Ναπολέοντα, στελέχους των Καρμανιόλων και ήρωα της Σαμιακής παλιγγενεσίας που η καταλυτική του παρουσία στη μάχη του Κάβο Φονιά έδωσε τη νίκη στα Σαμιακά όπλα. Η οικογένεια του Καπετάν Σταμάτη, τα αδέρφια του, οι αδερφές του και οι γαμπροί του (ο ποιητής της Σάμου Τυρταίος, ο Γεώργιος Κλεάνθης και ο αρχηγός της Σαμιακής επανάστασης Λυκούργος Λογοθέτης), έδωσαν τα πάντα για τον αγώνα και πέθαναν στη γη της εξορίας την Εύβοια, όταν η Σάμος έγινε ηγεμονία. Σώζεται ακόμα στο Μαραθόκαμπο το σπίτι του, όπου και φυλάσσονται τα προσωπικά αντικείμενα του αγωνιστή. Στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου που θεμελιώθηκε το 1904 φυλάσσεται η καμπάνα που ήχησε στον Μαραθόκαμπο στις 17 Απρίλη 1821 καλώντας το χωριό για τον μεγάλο ξεσηκωμό. Στην εκκλησία αυτή φυλάσσεται ακόμα η εικόνα που έδωσαν σαν τάμα οι καπεταναίοι που ακολούθησαν τον Καπετάν-Σταμάτη κατά την έναρξη της επαναστάσεως.

Στα χρόνια της ηγεμονίας και του μεσοπολέμου ο Μαραθόκαμπος ήταν Δήμος με Πρωτοδικείο, Ειρηνοδικείο, Αγρονομείο, Αστική Σχολή και Παρθεναγωγίο. Στις σχολές αυτές δίδαξαν φωτισμένοι δάσκαλοι που σπούδασαν στις σχολές της Ιωνίας και της Ευρώπης όπως οι χωριανοί Καρατζάς, Σφοίνης και Κώνστας.

Στα κινήματα του Θ. Σοφούλη, στους απελευθερωτικούς αγώνες του 12-13 και στη Μικρασιατική εκστρατεία, οι Μαραθοκαμπίτες έδωσαν μαχητικό παρόν. Αμέσως μετά την ένωση της Σάμου με την υπόλοιπη Ελλάδα (1912) τέσσερα αδέλφια από τον Μαραθόκαμπο, οι ξακουστοί "Γιαγάδες", νιώθοντας παραγκωνισμένοι, βγήκαν στην παρανομία. Με καταφύγιο τα βουνά και την υποστήριξη ομοϊδεατών τους, η ανταρσία τους κράτησε αρκετά χρόνια. Έτσι η ανταρσία των Γιαγάδων καταλαμβάνει ένα μεγάλο κομμάτι της Μαραθοκαμπίτικης Ιστορίας.

Στα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής (1941-1944) οι Μαραθοκαμπίτες είχαν μεγάλη δράση στην Εθνική Αντίσταση. Με επίσημο όργανό τους την εφημερίδα "Καρμανιόλος" έδρασαν στα βουνά εναντίων των κατακτητών. Ανάμεσα στους νεκρούς τις Καστανιάς που δολοφόνησαν άνανδρα οι Ιταλοί, ήταν και πολλοί Μαραθοκαμπίτες. Ο Μαραθόκαμπος γέννησε τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δαμιανό και τον Μητροπολίτη Αλέξανδρο Δηλανά. Ο μεγάλος αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος έζησε ένα μέρος από τα παιδικά του χρόνια στον Μαραθόκαμπο. Από το Γυμνάσιο Μαραθοκάμπου αποφοίτησαν ο λογοτέχνης Γιάννης Χατζίνης καθώς και ο λογοτέχνης και ιστορικός Αλέξης Σεβαστάκης.

Αξίζει να αναφέρουμε στις ιστορικές προσωπικότητες του Μαραθοκάμπου τον Παπά – Χάρακα. Ο Παπά – Χάρακας δίδαξε πρώτος στους κατοίκους της περιοχής τη συστηματική καλλιέργεια της ελιάς και ιδιαίτερα το κλάδεμα. Με τον τρόπο αυτό βοήθησε ιδιαίτερα στην πρόοδο της περιοχής.

Πληθυσμιακή εξέλιξη στην περιοχή

Σχετικά με την πληθυσμιακή εξέλιξη στην περιοχή του Μαραθοκάμπου, σύμφωνα με τον Αρχιεπίσκοπο Ιωσήφ Γεωργειρήνη (1666-1671), στην περιγραφή της Σάμου αναφέρει ότι κατά την εποχή του ο Μαραθόκαμπος αριθμούσε 200 σπίτια και δυο εκκλησίες, του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Τριάδας.Υπολογίζοντας κατά προσέγγιση τον πληθυσμό, 4 με 5 άτομα κατά οικογένεια, θα πρέπει εκείνη την εποχή ο Μαραθόκαμπος να αριθμούσε 800 με 1000 κατοίκους, ενδεχομένως και περισσότερους,

Κατά την απογραφή του 1828 ο Μαραθόκαμπος είχε 3.127 κατοίκους (τετραπλασιάστηκε σε 150 χρόνια), του 1864 είχε 3630, ενώ και σε μεταγενέστερες απογραφές μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο πληθυσμός κυμαινόταν περίπουσε 3600 κατοίκους.

Όπως σημειώνεται στο βιβλίο του Εμμανουήλ Κρητικίδη «Τοπογραφία: Αρχαία και σημερινή της Σάμου», του 1869, ο Μαραθόκαμπος περιλάμβανε 790 κατοικίες, 7 ναούς, του Αγίου Αντωνίου, του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Τριάδας όπου είναι βυζαντινού ρυθμού, Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου διέμεναν 10 μοναχές, 3 σχολεία από τα οποία το ένα ήταν ελληνικό και 2 αλληλοδιδακτικά. Επίσης, υπήρχε ένα δημοτικό κατάστημα το οποίο χρησίμευε ως δημαρχείο και Ειρηνοδικείο καθώς και 6 ελαιοτριβεία.

Ο συνολικός πληθυσμός του Μαραθοκάμπου το 1869 ήταν 3471 κάτοικοι, οι πλειονότητα των οποίων ασχολούνταν με τη γεωργία, τη βιομηχανία, το εμπόριο και τη ναυτιλία ενώ ένα μικρό ποσοστό ήταν ιερείς και διδάσκαλοι. Αργότερα, με την ανάπτυξη της σαπωνοποιίας στη περιοχή, πολλοί κάτοικοι ασχολήθηκαν με τον κλάδο. Σ’ όλη σχεδόν τη Σάμο πήγαιναν Μαραθοκαμπίτες σαπουνάδες και πωλούσαν το σαπούνι.

Το 1920 ο πληθυσμός του Μαραθοκάμπου υπολογίζεται σε 3.967 κατοίκους εκ των οποίων οι 1.779 ήταν άντρες. Στον πληθυσμός αυτό συμπεριλαμβάνεται και ο συνοικισμός του Όρμου Μαραθοκάμπου με 220 κατοίκους, Σακουλέικα με 122 κατοίκους και τα Σεβαστέικαμε 40 κατοίκους.

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο σημειώθηκε μεγάλη μείωση του πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα κατά την τελευταία απογραφή του 2011 η Δημοτική ενότητα Μαραθοκάμπου είχε 1931 κατοίκους κατανεμημένους σε οκτώ οικισμούς, οι περισσότεροι νέοι λόγω της τουριστικής δραστηριότητας. Αναλυτικά, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ο πληθυσμός της δημοτικής ενότητας Μαραθοκάμπου ήταν ο παρακάτω:

ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΡΑΘΟΚΑΜΠΟΥ	2.661
ΔημοτικήΚοινότητα Μαραθοκάμπου	1.931
Αγία Κυριακή, η	42
Βελανιδιά, η (Δ. Κ. Μαραθοκάμπου)	74
Ισώματα, τα	6
Κάμπος, ο (Δ. Κ. Μαραθοκάμπου)	489
Λιμνιώνας, ο	35
Μαραθόκαμπος, ο	1.060
Όρμος Μαραθοκάμπου, ο	210
Παλαιοχώριον, το	15
Σεβασταίικα, τα	0

Η Εξέλιξη του Πληθυσμού στον Δήμο Μαραθοκάμπου – Απογραφές 1991 και 2001 σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ.

	1991	2001
ΔΗΜΟΣ ΜΑΡΑΘΟΚΑΜΠΟΥ	2859	2837
Δ.Δ.Μαραθοκάμπου	1892	1960
Δ.Δ.Καλλιθέας	220	204
Δ.Δ.Κουμαιίκων	417	402
Δ.Δ.Νεοχωρίου	128	84
Δ.Δ.Σκουραιίκων	202	187

Δήμος Μαραθοκάμπου
Έτος	1667 – 1671	1828	1869	1920	1991	2001	2011
Πληθυσμός	800 – 1.000	3.127	3.471	3.967	2.859	2.837	2.661

Θέση – Έδαφος – Κλίμα

Ο Μαραθόκαμπος είναι αμφιθεατρικά χτισμένος στη Δυτική πλευρά του Φτεριά. Στη Δύση βρίσκεται ο Κέρκης, στην Ανατολή είναι τα Κουμέικα, τα Σκουρέικα και οι Σπαθαραίοι. Στον Νότο απλώνεται ο εύφορος κάμπος της Βελανιδιάς με το επίνειο του Μαραθοκάμπου, τον Όρμο.

Ορεινή είναι η περισσότερη περιοχή του Μαραθοκάμπου, αλλά κατάφυτη από ελαιόδεντρα. Ο Κέρκης και ο Φτεριάς τον συντροφεύουν. Πεδινό μέρος προς τη θάλασσα είναι η πεδιάδα της Βελανιδιάς, φυτεμένη με αμπέλια, ελιές και περιβόλια. Υπάρχουν και κτήματα για σπορά σιταριού και οσπρίων. Προς τη Δύση απλώνεται άλλη ομαλή έκταση της Μακριάς Πούντας. Φυτεμένη όλη με ελιές που φτάνει ως το συνοικισμό της Αγίας Κυριακής και ακόμη πιο πέρα.

Ο Μαραθόκαμπος έχει ψυχρό χειμώνα έχοντας κακό γείτονα τον Κέρκη. Το καλοκαίρι πάλι τον ζημιώνει γιατί οι φαλακρές κορφές του μαζεύουν ζέστη την ημέρα και την αφήνουν τη νύχτα. Η ζέστη αυτή κάνει και μεγάλες ζημιές στα ελαιόδεντρα της περιοχής. Ιδιαιτέρως σε περίοδο ανομβρίας συμπληρώνει την καταστροφή. Εδώ φαίνεται καθαρά η αξία του δάσους, Δεν ήταν πάντα γυμνός ο Κέρκης, είχε δάση που χάριζαν δροσιά και ευφορία.

Γειτονιές – Συνοικισμοί – Τοπωνύμια

Οι γειτονιές του Μαραθοκάμπου είναι τόσες όσες και οι ενορίες του. Εκτός αυτών όμως αναφέρονται και οι παρακάτω:

• «Αλουνάκ»: Αλωνάκι
• Αμπαράκια
• «Αν’ κι Κατ’ Ρούα»: Άνω και κάτω ρούγα
• «Βατικιώτκα»: Βατικιώτικα
• «Γύρσμα»: Γύρισμα
• «Κουτρών»: Κοτρώνι
• «Λούγκα»: Πλατεία και βρύση μαζί
• «Λουβιάρκα»: Λωβιάρικα
• Μουραϊτουχώρ’» ή «Μουραϊτιά»: Μωραϊτοχώρι ή Μωραϊτιά
• «Παρλιαριά»
• «Πρινάρ’»: Πιρνάρι
• «Σκουταρή» ή «Γυφταριά»

Συνοικισμοί του Μαραθοκάμπου

• «Αγία Κυριακή»
• «Βουτσαλάκια»
• «Όρμος Μαραθοκάμπου» που άλλοτε ονομαζόταν «Σπλιά»
• «Παλιουχώρ’»: Παλιοχώρι
• «Σιβασταίικα»: Σεβασταίικα

Τοπωνύμια

• «Αγία Κυριακή»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Αγιαπουστόλ’»: Άγιοι Απόστολοι, από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Άι-Γιαννς Ιλιίμουνας»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Άι-Γιαννς Κατσκάς»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Άι-Δμήτρης»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Άι-Κουσταντίνους»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Άι-Λιας»: Από ομώνυμο εκκλησάκι
• «Αγριλιώνας»: Περιοχή γεμάτη ελιές
• «Βδίσματα»: Βυθίσματα, τόπος όπου έχουν γίνει κατολισθήσεις του εδάφους. Ακούγεται και «φτίσματα»
• «Βιλανδιά»: Έκταση με πολλές βελανιδιές
• «Βουρκαριά»: Βαλτότοπος
• «Βουτσαλάκια»: Συνοικισμός που η ακρογιαλιά του έχει πολλά πετραδάκια.
• «Γράβα» ή «Τρύπα τ’ Πανάριτ’»: Βάραθρο στον Κέρκη. Το όνομά δόθηκε όταν κάποιος καλογερόπαπας, ο Παπαπανάρετος, απ’ τον Πλάτανο, ύστερα από γερό κρασοπότι, την ημέρα της πανήγυρης «τ’ Άι-Γιάνν’ τ’ Κατσκά», αποφάσισε να τον κατεβάσουν, με σκοινί, οι άνθρωποι της παρέας του στο βάραθρο. Δεμένος απ’ τη μέση και κρατώντας στο χέρι μάτσο κεριά αναμμένα, για να βλέπει, κατέβαινε σιγά-σιγά, κρεμαστός προς τα κάτω. Σε κάποια στιγμή, ζαλισμένος απ’ το κρασί και τις αναθυμιάσεις της τρύπας, δεν κρατούσε καλά στα χέρια του τ’ αναμμένα κεριά. Αυτά έκαψαν το σχοινί και ο Παπαπανάρετος έπεσε και σκοτώθηκε.

• «Θιαλόριμα»: Αντί θολόρεμα, ρέμα με θολά νερά
• «Ισιώματα»: Θέση επίπεδη, χωρίς ανηφοριά ή κατηφοριά, συνήθως σε ύψωμα.
• «Καΐλα»: Τόπος ξερός και άγονος
• «Κακές Πέτρις»: Κακοστρατιά, επικίνδυνο σημείο δρόμου
• «Κακουπέρατου»: Στενό μονοπάτι πάνω σε απότομες πλαγιές του Κέρκη, που οδηγεί στο εκκλησάκι της «Παναγιάς του κακοπέρατου» ή «κακουπιρατιανής»
• «Καμαρίτσα»: Μικρή πηγή με αψιδωτή κόγχη
• «Καντήλ’»: Πλαγιά του Κέρκη γεμάτη γκρεμνούς και βάραθρα. Εκεί κάπου, κάθε νύχτα της κακοκαιρίας, φαινόταν αχνό, μικρό φωτάκι.
• «Καπιτάν-Σταμάτ’ς»: Απ’ το γνωστό ήρωα της επανάστασης του 1821, που ήταν Μαραθοκαμπίτης.
• «Καστρί»: Από παλιό μικρό κάστρο μεσαιωνικής εποχής.
• «Κατσκάς» (Άι-Γιάννης): Γιατί στη χάρη του οι τσοπάνηδες της περιφέρειας θυσιάζαν κατσίκια και γλεντοκοπούσαν κοντά στη «Γράβα τ’ Πανάριτ»
• «Καψάλια»: Δασότοπος
• «Κερκς» (Κερκετεύς): Το ψηλότερο βουνό, στη δυτική άκρη της Σάμου. Στις τόσες ερμηνείες για το τοπωνύμιο συμπεριλαμβάνονται: κατεβάτης, βουνό των θορύβων, βουνό καμπυλόγραμμο, γερακόβουνο κλπ.
• «Κλήμα»: Από μοναχικο παλιό κλήμα που υπήρχε κάποτε εκεί.
• «Κουκκνόβραχους»: Απ’ το χρώμα κάποιου βράχου
• «Κόρτζις»: Απ’ τις πολλές «κόρτζες» (αγριαχλαδιές), που βρίσκονται σε εκείνο το μέρος.
• «Κουτρόνια»: Βραχώδη υψωματάκια
• «Λιμνιώνας»: Μικρόλιμανάκι
• «Λόγκους»: Τόπος πυκνόδασωμένος
• «Λουβιάρδις»: Διότι εκεί απομονώνονταν οι λεπροί
• «Μαύρου Στιφάν’»: «Στεφάνι» μαυρισερό, απότομη σειρά μεγάλων βράχων, που χωρίζει μια έκταση ψηλότερξ από άλλη χαμηλώτερη.
• «Μουρτιρή»: Περιοχήμε πολλές μουρτιές
• «Πατνιώτις»: Από τον τόπο καταγωγής τους, Πάτνος αντί Πάτμος.
• «Πλάκα»: Μικρός συνοικισμός
• «Πρινιάς»: Κατά πάσα πιθανότητα φυτώνυμο. Τόπος σκεπασμένος με «πιρνάρια».
• «Ρέματα»: Από ρέμα που υπάρχει εκεί
• «Σαραντασκαλιώτ’σσα»: Πλαγιά πάνω στον Κέρκη. Από τα 40 σκαλιά που έχουν πελεκήσει σε απόκρημνο μέρος του δρόμου προς την Παναγιά.
• «Σκότουμα»: Από φόνο που έγινε εκεί ή θανάσιμο ατύχημα.
• «Σπλιά τ’ Πυθαγόρα»: Σπηλιά όπου κατέφυγε, ως λένε, ο Πυθαγόρας για να αποφύγει τη σύλληψη του απ ‘τους στρατιώτες του Πολυκράτη, που τον κυνηγούσαν να τον πιάσουν.
• «Σταμ’ η Ραχ’»: Η βουνοσειρά του Στάμου
• «Σταυρός»: Από το ομώνυμο ξωκλήσι
• «Στιφάνα»: Μεγάλο «στεφάνι», μεγάλη σειρά από βράχια απότομα, γκρεμός
• «Φτιριάς»: Κλάδος του Κέρκη γεμάτος «φτέρες»
• «Ψλη Άμμου»: Παραλία με ιδιαίτερα λεπτή άμμο.

Χαρακτηριστικά κατοίκων

Ο Μαραθόκαμπος αποτελούσε μία από τις ακμαιότερες περιοχές του νησιού και είχε εμπορική δραστηριότητα έχοντας με σύμμαχο τη ναυτιλία. Στο Μαραθόκαμπο υπήρχαν δημόσια και δημοτικά καταστήματα, όπως το πρωτοδικείο, το ειρηνοδικείο, το σχολαρχείο και το παρθεναγωγείο.

Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου απασχολούνταν με τη γεωργία και τη ναυτιλία. Επειδή το μέρος είναι ορεινό οι Μαραθοκαμπίτες ήταν μεγαλόσωμοι, γεροί και γενναίοι καθώς και μακρόβιοι. Σύμφωνα με τον Μανώλη Μαργαρώνη (1966), η παραγωγή ελαιόλαδου ήταν το κύριο προϊόν του χωριού. Τη δεκαετία του 1960, εκτός από αυτό οι κάτοικοι παρήγαγαν κρεμμύδια, σταφύλια, σιτηρά και όσπρια. Επίσης ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την αλιεία. Επιπρόσθετα, υπήρχε σχετικά ανεπτυγμένη βιομηχανία με την ύπαρξη πολλών ελαιοτριβείων σε διάφορες περιοχές.

Μάλιστα, στον Όρμο Μαραθοκάμπου, από το 1924 μέχρι και σήμερα λειτουργεί εργοστάσιο σαπωνοποιίας. Να προσθέσουμε επίσης ότι στον Όρμο υπήρχαν και ναυπηγεία (ταρσανάδες) που κατασκεύαζαν ξύλινα σκάφη, βάρκες και καΐκια.

Έως και σήμερα τους διακρίνει η εργατικότητα, η αγωνιστικότητα και η διάθεση προσφοράς στον συνάνθρωπο. Δεμένη κοινωνία, γαλουχημένη με αξίες και αρχές που μένουν ανεπηρέαστες στον χρόνο. Οι γυναίκες δυνατές και κυρίαρχες, με έννοια τη φροντίδα του νοικοκυριού και το μεγάλωμα των παιδιών έδιναν τον καθημερινό αγώνα τους βοηθώντας συνάμα τους άντρες τους στις αγροτικές εργασίες ή καρτερούσαν στωικά την επιστροφή τους από κάποιο ταξίδι μιας και πολλοί ασχολούνταν με τη θάλασσα.

Αρχιτεκτονική

Η αρχιτεκτονική του χωριού παρουσιάζει ποικιλία κτισμάτων λόγω της έλευσης μαστόρων και χτιστάδων από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Έτσι, συναντά κανείς σπίτια με ίχνη ηπειρωτικής αλλά και πελοποννησιακής αρχιτεκτονικής.Τα παλαιά σπίτια του χωριού διακρίνονται από ένα ελεύθερο οικιστικό σχέδιο και ελάχιστα είχαν κήπο. Τα περισσότερα κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο, ισόγεια άλλα και διώροφα. Ταράτσες με γείσο και καμάρες πάνω από τα πλακόστρωτα σοκάκια, σφιχταγκαλιάζονται με πετρόχτιστα κεραμοσκεπή οικοδομήματα.

Τακαλντερίμια – δρομάκια στρωμένα με πέτρα με αυλάκι στο ενδιάμεσο που διευκόλυναν το πέρας των ζώων και τη διαφυγή των νερών της βροχής. Η κάθε γειτονιά ασβεστωμένη και στολισμένη με άνθη. Δεν λείπουν όμως και τα στολίδια του χωριού, οι εκκλησίες του, οι βρύσες, τα πλυσταριά και τα νεοκλασικά κτίρια. Όλα αυτά αποτελούν στολίδια που τονίζουν τη γραφικότητα του χωριού και εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.

Αξίζει να αναφερθούμε σε ένα αριστούργημα αρχιτεκτονικής, το σημερινό δημοτικό σχολείο αλλιώς Κεντούρειος Σχολή που χτίστηκε το 1920 από φημισμένους Μαραθοκαμπίτες μαστόρους πέτρας με ντόπιες πέτρες και συνδετικό υλικό την πορσελάνη. Αποτελεί ένα εκλεκτό δείγμα αρχιτεκτονικής που αποτελεί σημαντικό μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς.

Βρύσες και πλυσταριά

Η κεντρική πηγή του χωριού ρέει έως και σήμερα μέσα από μια περίτεχνη βρύση η οποία χτίστηκε το 1881 κάτω από αιωνόβια πλατάνια στην πλατεία της Λούγκας.

Η βρύση της Λάκας στο κάτω μέρος του χωριού χτίστηκε το 1891,όπως αναφέρει και η επιγραφή της. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν το νερό για πόση.

Επίσης, χαρακτηριστική είναι και η βρύση Σγουρού η οποία κατασκευάστηκεστα τέλη του 19^ου αιώνα, μη γνωρίζοντας τη ακριβή χρονολογία. Το νερό της έως και σήμερα είναι πόσιμο αν και η πηγή της βρίσκεταιμακριά από το χωριό.

Στο πάνω μέρος του χωριού, στην περιοχή της Αγίας -Τριάδας, βρίσκεται η βρύση της Άπλυτης. Παλαιότερα ήταν πλυσταριά για τον καθαρισμό των ρούχων, ενώ τώρα υπάρχει μόνο η βρύση. Το όνομά της το πήρε από τον δωρητή της, ο οποίος την ανακαίνισε το 1847.

Η βρύση Κουρούμπλη είναι φτιαγμένη από μωσαϊκό και μοιάζει με αρχαίαστήλη η οποία κατασκευάστηκε από τον Ιωάννη Βουρούδη το 1930.

Στην περιοχή του Αγίου Αθανασίου ο επισκέπτης μπορεί να δει τα ανακαινισμένα πλυσταριά τα οποία φτιάχτηκαν αρχικά το 1900 για να εξυπηρετούν τους κατοίκους στο πλύσιμο των ρούχων. Όμως τα μεγαλύτερα πλυσταριά τα συναντά κανείς στην περιοχή Βρύσες. Χτισμένα στο τέλος του 19^ουαιώνα από πελεκητή πέτρα αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό μνημείο της περιοχής.

Εμπόριο – Προϊόντα

Αγροτικός οικισμός στην αρχή ο Μαραθόκαμπος, με μεγάλη παραγωγή λαδιού έως και σήμερα μιας και στην περιοχή ευδοκιμεί η παραγωγή τους. Το 1956 αναφέρεται ότι στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν 16 ελαιοτριβεία, δείγμα της μεγάλης αυτής παραγωγής.

Σήμερα είναι σαφώς λιγότερα αλλά τεχνολογικά εξελιγμένα για να εξυπηρετούν τους ελαιοπαραγωγούς. Επίσης στην περιοχή της Βελανιδιάς, την κατεξοχήν αγροτική περιοχή του Μαραθοκάμπου, πέρα από τα ελαιόδεντρα καλλιεργούνται ξερά κρεμμύδια που ξεχωρίζουν για το κόκκινο χρώμα και τη γλύκα τους, πατάτες και διάφορα άλλα οπωροκηπευτικά.

Στο παρελθόν αξίζει να τονίσουμε ότι άκμαζε η υλοτομία (χάρη στη θαυμαστή ξυλεία του μαύρου πεύκου του Κέρκη), η παραγωγή κάρβουνου από καμίνια που έκαναν οι ντόπιοι και η εξόρυξη της μαραθοκαμπίτικης («σαντουρνίσας») πέτρας και φυσικά το εμπόριο αφού το λιμάνι του όρμου συνέδεε το νησί με τα λιμάνια των Δωδεκανήσων και των Κυκλάδων αλλά και με τα μικρασιάτικα παράλιά, και τις βόρειες ακτές της Κύπρου και της Αφρικής.

Επίσης στον όρμο λειτουργούσαν ξακουστά καρνάγια από τον 18^ο τα οποία διατηρήθηκαν έως το 1970.

Η παραγωγή ποιοτικού σαπουνιού συνεχίζεται έως και σήμερα με τα προϊόντα της ελιάς να ταξιδεύουν ανά τον κόσμο.

Πέρα από τη γεωργία, μικρή μερίδα ασχολείται με την κτηνοτροφία αλλά και με τη μελισσοκομεία. Αξίζει να αναφερθεί ότι το μέλι που παράγεται είναι εξαιρετικής ποιότητας και ξεχωρίζει σε άρωμα και γεύση.

Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου έχουν σημειώσει και συνεχίζουν να έχουν μια αξιοσημείωτη πορεία στη ναυτιλία. Στοιχεία υπάρχουν για 800 ναυτικά φυλλάδια ενεργών ναυτικών επί δεκαετίες. Η ενασχόληση των κατοίκων με τη θάλασσα συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με πολλά νέα παιδιά να ακολουθούν το επάγγελμα λόγω παράδοσης αλλά και της οικονομικής κρίσης.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου εδώ και τρεις δεκαετίες ασχολούνται ενεργά με τον τουρισμό.Ο Κάμπος, τουριστική περιοχή του Μαραθοκάμπου είναι ένα πανέμορφο τουριστικό θέρετρο στους πρόποδες του Κέρκη με άριστες τουριστικές υποδομές που ικανοποιούν τις απαιτήσεις όλων των επισκεπτών, συνδυάζοντας βουνό και θάλασσα δίνοντας εικόνες απαράμιλλή ομορφιάς.Οι κάτοικοι έχουν δημιουργήσει μονάδες, καταλύματά, καταστήματα εστίασης και ψυχαγωγίας και διάφορες άλλες επιχειρήσεις επενδύοντας συνεχώς στο τουριστικό προϊόν του τόπου.

Παραδοσιακά φαγητά

Παραδοσιακά μαραθοκαμπίτικα φαγητά αποτελούν η φασολάδα με τα καρότα,ο τραχανάς, οι τηγανίτες, οι λαχανοντολμάδες και οι κρεμμυδοντολμάδες, οι κολοκυθόπιτες με γλυκιά κολοκύθα, το σαρακοστιανό μπουρέκι, το γεμιστό λαμπριάτικο κατσικάκι, οι κοκκινιστές αβρουνιές- σπαράγγια, ο γόνος με τα αυγά,οι κολοκυθοανθοί.

Γλυκά της περιοχής είναι οι κοσκινάδες, μπακλαβάς και γλυκά του κουταλιού όπως κυδώνι, νεράτζι, καρύδι, συκαλάκι και σταφύλι.

Εκκλησίες και Ξωκλήσια Μαραθοκάμπου Σάμου

Άγιος Αθανάσιος Mαραθοκάμπου

Ο Άγιος Αθανάσιος Mαραθοκάμπου βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Μαραθοκάμπου, προς τη χαμηλότερη νοτιοανατολική άκρη του και παλαιότερα ήταν ενοριακή. Για τη χρονολόγησή της ενδεικτική είναι η χρονολογία 1795 (Αύγουστος) σε επιγραφή χαραγμένη επάνω από τη νότια είσοδο. Το βορεινό κλίτος της είναι αφιερωμένο στην Αγία Βαρβάρα.

Ανήκει και αυτή στον τύπο της απλής δίκλιτης εκκλησίας με δρομικά θολοσκέπαστα, κλίτη. Αυτό που κυρίως τη χαρακτηρίζει σε σχέση με τις άλλες εκκλησίες του ίδιου τύπου είναι η μεγάλη ομοιότητα των δύο κλιτών, τόσο ως προς το μέγεθος όσο και ως προς τη διαμόρφωση των επί μέρους στοιχείων -εκτός από το δυτικό άκρο του βορινού κλίτους- που οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ενιαία κατασκευή.

Η επικοινωνία μεταξύ των κλιτών γίνεται με τρεις καμάρες ανοιγμένες στον ενδιάμεσό τους τοίχο. Αυτές είναι κάπως ανόμοιες, σχετικά μικρές και άνισα κατανεμημένες, πράγμα που υποδηλώνει μεγαλύτερη έμφαση στην αυτονομία των δύο χώρων παρά στην ενοποίησή τους.

Οι θόλοι των κλιτών είναι ελαφρά οξυκόρυφοι, της ίδιας καμπυλότητας, και στις γενέσεις χωρίζονται από τους τοίχους με ελαφρά προεξοχή των επιφανειών τους.

Η διαμόρφωση του ανατολικού τοίχου εμφανίζεται και στα δύο κλίτη πανομοιότυπη με την κεντρική αψίδα του ιερού, κτισμένη στο κάτω μέρος, συμμετρικά πλαισιωμένη από τις μικρότερες κόγχες της πρόθεσης και του διακονικού και με την εξοχή προς τα έξω τρίπλευρη, πεπλατυσμένη. Η τυπική επανάληψη μάλιστα της διαμόρφωσης αυτής προχωρεί και στους πλάγιους τοίχους των δύο κλιτών, με την εμφάνιση δύο πρόσθετων μικρών κογχών στα προς ανατολάς άκρα τους (συμμετρικών ως προς τον διαχωριστικό τοίχο) και ακόμη δύο παραθύρων στο μέσο περίπου του μήκους τους, επίσης συμμετρικών.

Και η ομοιότητα προχωρεί και στη διαμόρφωση των δυτικών τοίχων των κλιτών με την εμφάνιση και στους δύο του ίδιου τυποποιημένου σχήματος των δύο παραθύρων, συμμετρικά ανοιγμένων ως προς τις εκεί εισόδους. Το ίδιο ισχύει και στο εσωτερικό με τις δαπεδοστρώσεις από σχετικά κανονικές πλάκες σε απλές διατάξεις, συμπληρούμενες με τμήματα από βοτσαλωτό, αλλά και με τα τέμπλα, που είναι του ίδιου σχεδίου, ξυλόγλυπτα και ελαφρά περίτεχνου λαϊκού ύφους.

'Όπως αναφέρθηκε βέβαια πιο πάνω, η ομοιότητα των δύο κλιτών δεν ισχύει για το δυτικό άκρο του βόρειου κλίτους. Εκεί, λόγω προφανώς μιας τοπικής απότμησης του οικοπέδου, οι τοίχοι γίνονται λοξοί, ο δυτικός μάλιστα μετατοπίζεται ελαφρά προς τα εμπρός και ο θόλος διακόπτεται και αντικαθίσταται από απλή, ξύλινη, μονόρριχτη, επικεραμωμένη στέγη. Στο τμήμα αυτό υπήρχε πιθανόν παλαιότερα γυναικωνίτης.

Ένα άλλο σημείο στο οποίο διαφέρουν τα δύο κλίτη, είναι η ύπαρξη και τρίτης εισόδου στο εμπρός άκρο του νότιου τοίχου, που ανοίγεται στη μικρή πλάγια αυλή που σχηματίζουν εκεί οι δρόμοι. Επάνω δε από την είσοδο αυτήν, στη στέγη, υψώνεται ένα μικρό, απλό, τοξωτό καμπαναριό. Εκείνο πάντως που κάνει περισσότερο εντύπωση στο εξωτερικό του κτίσματος είναι η εμφανής και εδώ ομοιομορφία των όγκων των δύο κλιτών, σε συνδυασμό με τις καλοδιαστρωμένες -από τετράγωνες πλάκες- επικαλύψεις των θόλων.

Άγιος Γεώργιος Μαραθοκάμπου

Ο Αγιος Γεώργιος Μαραθοκάμπου, βρίσκεται σε ένα πρόβουνο τoυ Κέρκη, σε απόσταση 7-8 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του οικισμού του Μαραθοκάμπου. Ήταν εκκλησία παλαιού "μονιδρίου" -του οποίου σώζεται το περιτοίχισμα και μερικά κελιά- που ανήκε στη μονή της Πάτμου και μνημονεύεται από τον Γεωργειρήνη περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Ο Σταματιάδης πάντως αναφέρει ότι η εκκλησία κτίστηκε το 1766.

Ανήκει στον τύπο του τρίκογχου ναού. Στα περισσότερα χαρακτηριστικά της δεν διαφέρει από τα άλλα κτίσματα του τύπου, εκτός από τον τρόπο διαμόρφωσης των γωνιών του μεταβατικού τετραγώνου κάτω από τον τρούλο, όπου βρίσκουμε και πάλι την ιδιοτυπία της χρησιμοποίησης ημιχωνίων -ή, μάλλον, σφαιρικών κογχών- αντί σφαιρικών τριγώνων, όπως και στις περιπτώσεις των εκκλησιών της Ευαγγελίστριας και της Παναγιάς της Μακρινής στο Καλαμπάχτασι.

Ως πρόσθετη ιδιοτυπία -μοναδική μάλιστα για τον τύπο αυτόν στο νησί- μπορεί να θεωρηθεί επίσης η εμφάνιση εδώ μικρών, αβαθών τυφλών αψίδων στις εσωτερικές επιφανείς των πλάγιων τοίχων, στα τμήματά τους πριν και μετά από τις πλευρικές κόγχες. Κατά τα άλλα, ο τρούλος είναι σχετικά χαμηλωμένος, η κόγχη του ιερού είναι μεγάλη, αλλά κτισμένη στο κάτω μέρος, με συμμετρικές στα πλάγιά της τις μικρότερες κόγχες της πρόθεσης και του διακονικού, και εξωτερικά τρίπλευρη, οι δε πλάγιες κόγχες των χορών είναι εξωτερικά καμπύλες.

Στο δάπεδο υπάρχει κανονική πλακόστρωση, σε συνδυασμό με τμήματα από βοτσαλωτό στις στέγες διατηρείται η χαρακτηριστική επικάλυψη από σχιστόπλακες σε επιμελημένη διάστρωση το δε υπάρχον τέμπλο είναι νεότερο, κτιστό. Τέλος, εμπρός από τη δυτική όψη του κτίσματος υπάρχει σήμερα η προσθήκη ενός νεότερου ξυλόστεγου νάρθηκα με αμφικλινή επικεραμωμένη στέγη, επάνω από την είσοδο του οποίου είναι κατασκευασμένο ένα σχετικά απλό δίτοξο καμπαναριό.

Ευαγγελίστρια του Κέρκη ή Άγιος Βασίλειος

Το μοναστήρι της Ευαγγελίστριας ή του Αγίου Βασιλείου ή αλλιώς της Σκάλας βρίσκεται στη νότια πλευρά του Κέρκη, δυτικά του Μαραθοκάμπουσε υψόμετρο 700 μέτρων.Θεωρείται μία από τις αρχαιότερες εκκλησίες της Σάμου μιας και η ίδρυσή της χρονολογείται γύρω στον 10^ο αιώνα.

Αποτελεί μετόχι του Πανάγιου τάφου. Στη γύρω περιοχή άκμαζε ο ασκητισμός και ο μοναχισμός για πολλά χρόνια. Γύρω στο 1945 δύο μοναχές, η Μαγδαληνή και η Θεονύμφη εγκαταστάθηκαν στην μονή. Λίγα χρόνια αργότερα αφιερώθηκαν στην Παναγία και οι μοναχές Μαρία, Σαλώμη και η Νεκταρία. Οι καλόγριες με σκληρή δουλεία και λατρεία προς τον οίκο του Θεού μετέτρεψαν τη μονή κυριολεκτικά σε παράδεισο προσφέροντας στους επισκέπτες πάντα μια υπέροχη φιλοξενία.

Δυστυχώς στο μοναστήρι σήμερα ο επισκέπτης δεν συναντά κανέναν μιας και οι εναπομείνασες μοναχές έχουν μετακομίσει το νεοϊδρυθέν μοναστήρι λίγο έξω από το χωριό του Μαραθοκάμπου. Αποτελεί όμως πόλο έλξης για τους ορειβάτες και τους πιστούς αφού προσφέρει μια καταπληκτική θέα και αποτελεί σταθμό στην πορεία προς το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία σε υψόμετρο 1.180 μέτρα και την κορυφή του βουνού Κέρκη, τη Βίγλα σε υψόμετρο 1.444 μέτρα που είναι και η ψηλότερη του Αιγαίου.

Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος

Η ενορία της Αγίας Τριάδος βρίσκεται στην ψηλότερο σημείο του χωριού και έχει αμφιθεατρική θέα. Σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται στο υπέρθυρο της εισόδου της αναγέρθηκε το 1798 και ήταν μία από της πρώτες εκκλησίες του χωριού όπου γύρω της αναπτύχθηκαν οι γειτονιές της πάνω ρούγας.

Ο ναός έχει δυο κλίτη και εντός του περιλαμβάνεται και το ναΐδριο του Οσίου Χριστοδούλου.Η ενορία συγκεντρώνει πλήθος πιστών, οι οποίοι με ζήλο και πληθώρα αγάπης την περιποιούνται και φροντίζουν να αναβιώνουν το πανηγύρι την παραμονή του Αγίου Πνεύματος για τον εορτασμός της γύρω από την περιοχή της Άπλυτης.

Ιερός Ναός Οσίου Αντωνίου

Η εκκλησία του ναού είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο βυζαντινού ρυθμού. Η ιστορία του ιερού ναού του Αγίου Αντωνίου ξεκινά γύρω στις αρχές του 20^ου αιώνα μ.Χ. Το χτίσιμο του ξεκίνησε το 1904 από ένα εργολάβο που με μεράκι και πολύ πίστη για την ανέγερση του ναού κατάφερε να ολοκληρώσει τη μεγαλοπρεπή εκκλησία γύρω στο 1914. Η θέση του δεσπόζει στο μέσο του Μαραθοκάμπου όπου έδωσε και το όνομα της πλατείας. Παλαιοτέρα στο σημείο αυτό υπήρχε και το κοιμητήριο της ενορίας, όπως όριζε η νομοθεσία της εποχής,που σήμερα όμως δεν υπάρχει.

Για το χτίσιμο της εκκλησίας επιστρατεύτηκαν όλοι οι μάστορες (πετράδες,χτιστάδες, ξυλουργοί) του χωριού που σε συνεργασία με τους ενορίτες του ναού και όπλο όλων τη βαθιά πίστη τους. κατάφεραν να χτίσουν την περίτεχνη αυτή εκκλησία. Γυναικόπαιδα, γυναίκες και άντρες ένωσαν τις δυνάμεις τους για την κατασκευή του ναού, κουβαλώντας τις πέτρες κυριολεκτικά με τα χέρια, οι οποίες έρχονταν με τα καϊκάκια στο λιμάνι του Όρμου και μετά μέσω ενός μονοπατιού τις έφερναν στο Μαραθόκαμπο.

Η αρχική μορφή του ναού ήταν αλλιώτικη από τη σημερινή που συναντά ο επισκέπτης. Στο εσωτερικό του το δάπεδο ήταν στρωμένο με χαλίκι τους και πολυέλαιους κοσμούσαν κεριά. Η εσωτερική σκάλα που οδηγούσε στο καμπαναριό ήταν ξύλινη ενώ εξωτερικά του ναού στη νότια πλευρά του, υπήρχε μια μικρή σπηλιά που χρησίμευε τότε ως χώρος αποθήκευσης καυσόξυλων του φούρνου που υπήρχε παρακείμενα.

Σήμερα ο ναός είναι στρωμένος με πλάκες, η εσωτερική του σκάλα έχει αντικατασταθεί με μαρμάρινη, αγιογραφίες κοσμούν τους τοίχους και σε συνδυασμό με τον γλυκό φωτισμό των πολυελαίων δημιουργούν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα κατάνυξης για τους πιστούς.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο ναός αποτελεί σημαντικό κομμάτι της ιστορίας μιας και την Κυριακή του Θωμά, στις 17 Απριλίου το 1821 ήχησε η καμπάνα του τότε παλιού καμπαναριού, για την έναρξη της Επαναστάσεως. Στο άκουσμα της καμπάνας, η πλατεία γέμισε με κόσμο. Ιερείς, καπετάνιοι και οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν και ακούγοντας τη διακήρυξη της επανάστασης του Αλέξανδρου Υψηλάντη διά στομάτων των Γ. Δημητριάδη και Καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη, έδωσαν τον μεγάλο όρκο για την απελευθέρωση της πατρίδας ασπαζόμενοι την εικόνα των Ταξιαρχών.

Η εικόνα αυτή αργότερα γύρω στο 1826 ασημώθηκε από τους καπετάνιους του Μαραθοκάμπου. Το 1831 οι κάτοικοι θέλοντας να τιμήσουν τους ηρωικά πεσόντες στον αγώνα, έκαναν έρανο και ανέθεσαν στον Ιερό ναό του Αγίου Αντωνίου την εικόνα του Τιμίου Προδρόμου περί αναπαύσεως των των ψυχών αυτών (Κώστας Καμπούρης, Χρονικό της Σάμου τόμος Β).

Να σημειώσουμε ότι η εκκλησία πανηγυρίζει τρεις φορές το χρόνο:

1) Στις 17 Ιανουαρίου, στη γιορτή του οσίου Αντωνίου

2) Την 25^η Μαρτίου στη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

3) Στις 8 Νοεμβρίου, στη γιορτή των Ταξιαρχών, που είναι πολιούχος του χωριού και συνάμα τοπική αργία.

Ιερός Ναός Οσίας Παρασκευής

Ο ναός της Οσίας Παρασκευής Μαραθοκάμπου βρίσκεται στο νότιο μέρος του Μαραθοκάμπου. Αποτέλεσε τον πυρήνα για την εξέλιξη του χωριού μιας και σύμφωνα με τους ιστορικούς γύρω από την εκκλησία ξεκινά η ανάπτυξή του. Ο ναός είναι πέτρινος, τρίκλιτος σε ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Είναι από τους μεγαλύτερους και ωραιότερους ναούς του χωριού με καλαίσθητη εσωτερική διακόσμηση.Παλαιότερα διεξαγόταν ένα από τα ωραιότερα πανηγύρια την παραμονή του εορτασμού της εκκλησίας, όπου σήμερα οι κάτοικοι προσπαθούν να αναβιώσουν.

Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία

Στο κέντρο του Μαραθοκάμπου υψώνεται μεγαλοπρεπής ο μητροπολιτικός ναός με τέσσερα κλίτη, παλαιές εικόνες και πλούσιο διάκοσμο. Το κτίσμα του ναού αλλά και ο καλοσυντηρημένος αύλειος χώρος του με τα ασπρισμένα σκαλάκια και τα λουλούδια μαγεύουν τον επισκέπτη. Κάθε καλοκαίρι διοργανώνεται από τοπικούς συλλόγους πανηγύρι την παραμονή του εορτασμούμετά το τέλος του εσπερινού στην παραδοσιακή πλατεία της Λούγκας.

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Μαραθόκαμπου

Βρίσκεται στις παρυφές του χωριού Μαραθοκάμπου με έτος ίδρυσης το 1887. Πρόκειται για μικρή γυναικεία μονή αφιερωμένη στην Κοίμηση της Υπεραγίας της Θεοτόκου.

Σύμφωνα με τις εκκλησιαστικές πηγές, μοναχοί από το όρος Σινά (ομάδα των Κολλυβάδων) λόγω ερίδων που είχαν ξεσπάσει στο Άγιο Όρος εγκαταστάθηκαν στο χωριό όπου η λατρεία και η πνευματική τους αφοσίωση στο πρόσωπο του Πανάρετου έλκυσαν κάποιες γυναίκες οι οποίες αργότερα ασπάστηκαν τον μοναχισμό με καταφύγιο το μονύδριο του ναού. Οι μοναχές αυτές ουσιαστικά ίδρυσαν το μοναστήρι το οποίο και συντηρούσαν με την πώληση διαφόρων εργοχείρων που έφτιαχναν και πωλούσαν για την εξοικονόμηση χρημάτων.

Αρχικά το κτίριο που στέγασε τις μοναχές, χρησιμοποιούνταν ως φιλανθρωπικό ίδρυμα αλλά και ως οίκος ευγηρίας όπου πολλοί ηλικιωμένοι έβρισκαν θαλπωρή και φροντίδα μιας και οι ντόπιοι υποστήριζαν το έργο των μοναχών με πολλές δωρεές. Ο ναός έχει χτιστεί πριν να δημιουργηθεί το μοναστήρι το 1769 και η εκ βάθρων ανακαίνισή του έγινε το 1819.

Έως το 1998 ζούσαν στη μονή δύο μοναχές. Μετά τον θάνατό τους η μονή ερήμωσε και η εικόνα των κτιρίων της μονής παρουσίαζε την εγκατάλειψη και τη φθορά του χρόνου. Το 2010 όμως μία μοναχή εγκαταστάθηκε έχοντας παράλληλα ξεκινήσει η ανοικοδόμηση της μονής και η κατασκευή νέων κτισμάτων.

Σήμερα η Μονή είναι επισκέψιμη και έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες. Εορτάζει την 8^η Σεπτεμβρίου.

Παναγία η Σαραντασκαλιώτισσα ή σπηλιά του Πυθαγόρα

Συνεχίζοντας το ανηφορικό δρομάκι από τη στροφή Κονδύλη Μαραθοκάμπου και σε απόσταση 4,5 χιλιομέτρων συναντάμε το εκκλησάκι της Παναγίας της Σαραντασκαλιώτισσας σε υψόμετρο 320 μέτρα στη χαράδρα της Κιούρκας. Αναβαίνοντας σαράντα σκαλιστά πάνω σε βράχια σκαλοπάτια ο επισκέπτης συναντά το ναΐσκο που αναγερθεί από τον όσιο Λουκά τον Λατρινό και τους ακόλουθούς του τον 10^ο αιώνα το οποίο κυριολεκτικά είναι χτισμένο μέσα σε σπηλιά.

Προς το βάθος του σπηλαίου μπορούμε να απολαύσουμε σταλακτίτες αλλά και ένα βάραθρο με βάθος που κόβει την ανάσα. Λέγεται ότι το σπήλαιο αποτέλεσε το καταφύγιο, το ησυχαστήριο και τον χώρο διαλογισμού του σπουδαίου μαθηματικού και φιλοσόφου Πυθαγόρα κατά τη διαμονή του στη Σάμο και πριν την αποδημία προς τον κόσμο της Δύσης μιας και διέθετε νερό, ήταν απομονωμένο και δύσκολο να το εντοπίσει κάποιος λόγω της έντονης τριγύρω βλάστησης..

Το εκκλησάκι γιορτάζει στα γενέθλια της Θεοτόκου 8 Σεπτεμβρίου και αποτελεί πόλο έλξης των τουριστών αφού συνδυάζει την ιστορία με την εξαιρετική θέα.

Παναγία Μυρτιδιώτισσα

Πρόκειται για παρεκκλήσι το οποίο ήταν στον παρελθόνο νεκροταφιακός ναός του Μαραθοκάμπου μιας και σήμερα το νεκροταφείο έχει μεταφερθεί. Βρίσκεται πλησίον του Γυμνασίου και Λυκείου Μαραθοκάμπου. Γιορτάζεται στις 23 Σεπτεμβρίου σε ανάμνηση θαύματος της ανευρέσεως στα Κύθηρα πριν 500 χρόνια της ιεράς εικόνας της Θεοτόκου με μυρτιές.

Παραδοσιακά πανηγύρια και γιορτές

Παραδοσιακά πανηγύρια και γιορτές που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή είναι τα παρακάτω:

• Πανηγύρι Αγίας Τριάδος, Παραμονή του Αγίου Πνεύματος με ζωντανή νησιώτικη μουσική, φαγητό και χορό – έδρα Μαραθόκαμπος
• Γιορτή του Αη Γιαννού του Κλήδονα με φωτιές και άνοιγμα του κλήδωνα για την πρόβλεψη του μελλοντικού συζύγου. Λαμβάνει χώρα στον Όρμο Μαραθοκάμπου στις 23 Ιουνίου την παραμονή, όπου τον χορό ανοίγουν τα χορευτικά τμήματα του Πολιτιστικού Συλλόγου και συνεχίζει το γλέντι με φαγητό, κρασί και πολύ κέφι.
• Πανηγύρι της Αγίας Κυριακής, την παραμονή της Αγίας Κυριακής 6 Ιουλίου με ζωντανή νησιώτικη μουσική, φαγητό και χορό στον ομώνυμο οικισμό λίγο μετά τον Λιμνίωνα Μαραθοκάμπου
• Πανηγύρι Προφήτη Ηλία, παραμονή του εορτασμού του Αγίου διοργανώνεται στην παραδοσιακή πλατεία της Λούγκας Μαραθοκάμπου στην καρδιά του χωριού σε νησιωτικά ακούσματα, με φαγητό και χορό μέχρι πρωίας.
• Γιορτή κρασιού στον Όρμο Μαραθοκάμπου με άφθονο δωρεάν κρασί για τους επισκέπτες και χορό μέχρι το ξημέρωμα στο λιμάνι του χωριού.
• Γιορτή Ψαράδων Όρμου Μαραθοκάμπου, γίνεται συνήθως στο τέλος του Ιουλίου ή στις αρχές του Αυγούστου όπου προσφέρονται εξαιρετικοί θαλασσινοί μεζέδες και εδέσματα συνοδευόμενα από ντόπιο κρασάκι ή ούζο. Η βραδιά έχει και ζωντανή μουσική και χορό καθ΄όλη τη διάρκειά της.

Παραδόσεις και έθιμα

Έθιμο των φραντζολιών - Απόκριες

Tο τοπικό «καρναβάλι» του Μαραθοκάμπου, με την επωνυμία τα «Φρατζόλια» έχει βαθιές ρίζες που φτάνουν αιώνες πίσω. Ο όρος «Φρατζόλια» (ή «Φραντζόλια») χρησιμοποιείται για να αποδώσει τόσο την έννοια μασκαράδων του Μαραθοκάμπου όσο και το ίδιο το έθιμο της περιφοράς των μασκαράδων στο χωριό του Μαραθοκάμπου κατά την περίοδο των Αποκρεών, δραστηριότητα που κορυφώνεται τη δεύτερη Κυριακή των Αποκρεών.

Τα «φρατζόλια», λοιπόν, είναι μασκαράδες με αλλόκοτη και αστεία περιβολή. Στην ουσία πρόκειται για παρέες ανδρών και γυναικών κάθε ηλικίας, οι οποίοι μεταμφιέζονται και περιφέρονται στο χωριό του Μαραθοκάμπου «απ’ τ’ Αη-Ντωνιού και πέρα», σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, τις νύχτες της περιόδου των Αποκρεών με στόχο να προκαλέσουν αναστάτωση, αιφνιδιασμό αλλά και εύθυμη διάθεση στους κατοίκους, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά αποκριάτικα άσματα. Η περιφορά περιλαμβάνει και επισκέψεις στα σπίτια των κατοίκων,οι οποίοι συνήθως είναι πρόθυμοι να ανοίξουν τις πόρτες τους στα«φρατζόλια», να τα φιλέψουν, να χορέψουν μαζί τους και να δεχτούν την καυστική τους σάτιρα και τις άσεμνες - πολλές φορές- κινήσεις και χειρονομίες τους. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί πως η θορυβώδης, αλλόκοτη και προκλητική συμπεριφορά των «φρατζολιών», που σε άλλες περιπτώσεις θα ήταν ενοχλητική έως και παρεξηγήσιμη, γίνεται δεκτή από τους κατοίκους ως ευχάριστη, αφού θεωρείται πως στα «φρατζόλια» όλα επιτρέπονται! Μάλιστα θεωρείται πως η όλη συμπεριφορά των μασκαράδων αλλά και η αλληλεπίδρασή τους με τους κατοίκους ενέχει το στοιχείο του αυτοσαρκασμού, της αποτίναξης κάθε σοβαροφάνειας και του τσαλακώματος της κοινωνικής εικόνας. Πρόκειται για μια διαδικασία άσκησης κριτικής στα πολιτικά δρώμενα και στα κοινωνικά στερεότυπα που απελευθερώνει για λίγο συμμετέχοντα και θεατή.

Για να γίνει κατανοητό πόσο αλλόκοτοι και ασυνήθιστοι είναι αυτοί οι μασκαράδες, πρέπει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο τι περιλαμβάνει η μεταμφίεσή τους. Τα «φρατζολια» δεν επιλέγουν κάποια όμορφη φορεσιά αλλά ντύνονται με ρούχα που έχουν ήδη στην ντουλάπα τους ή έχουν βρει,συλλέξει και κρατήσει γι' αυτό το λόγο. Τα ενδύματα συχνά είναι παλιά,φθαρμένα ή και λερωμένα και το πρόσωπο είναι πάντοτε καλυμμένο. Η ενδυμασία τους συνήθως δεν ακολουθεί κάποια θεματική αλλά αποτελείται από ρούχα, εσώρουχα και αξεσουάρ τα οποία φοριούνται το ένα πάνω απ'το άλλο κατά τρόπο παράδοξο, ώστε να δημιουργήσουν μια εμφάνισηγελοία, εκκεντρική έως και ακαλαίσθητη.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη μεταμφίεση του προσώπου το οποίο είναι πάντα καλυμμένο (όχι απαραίτητα με μάσκα). Στόχος είναι να αποκρυφθεί η ταυτότητα του συμμετέχοντα, γι' αυτό χρησιμοποιούνται συνήθως μάσκες,οι οποίες κατά κανόνα δε σχετίζονται με την υπόλοιπη αμφίεση αλλά αποτυπώνουν εκφράσεις αστείες ή αγριωπές. Για την κάλυψη του υπόλοιπου κεφαλιού και των μαλλιών χρησιμοποιούνται μαντήλια ή περούκες.

Άλλα σημεία του σώματος που μπορεί να προδώσουν την ταυτότητα του μασκαρά, όπως χέρια ή λαιμός, καλύπτονται κι αυτά με επιμέλεια.Τέλος, τα υποδήματα που επιλέγονται είναι κι αυτά φθαρμένα, παλιά ή εντελώς παράταιρα σε σχέση με την υπόλοιπη αμφίεση. Σε γενικές γραμμές, όταν τα «φρατζόλια» επιλέγουν οποιοδήποτε υλικό της μεταμφίεσής τους ακολουθούν τη λογική «όσο πιο αταίριαστοτόσο πιο κατάλληλο».

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην προσπάθεια των μασκαράδων αυτών να αναδείξουν ή να σατιρίσουν τα στοιχεία του φύλου και της σεξουαλικότητας. Γι' αυτό το λόγο πολλές φορές η αμφίεση περιλαμβάνει εσώρουχα και αντικείμενα που παραπέμπουν σε αντρικά ή γυναικεία γεννητικά όργανα. Κι αυτά φυσικά φοριούνται κατά παράδοξο τρόπο,πάνω από άλλα ρούχα ή κρεμιούνται σε διάφορα σημεία του σώματος. Στην πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων άνδρες μεταμφιέζονται και υποδύονται γυναίκες και το αντίστροφο.

Στην περίπτωση που η μεταμφίεση υπακούει σε κάποια θεματική,τότε συνήθως βούληση του μασκαρά είναι να υποδυθεί κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο συνήθως της πολιτικής σκηνής ή κάποιο άλλο αναγνωρίσιμο πρόσωπο που έχει απασχολήσει την επικαιρότητα. Επιθυμία του βέβαια και σε αυτή την περίπτωση είναι η σάτιρα με στόχο την κριτική.

Τα τελευταία χρόνια πιο οργανωμένες ομάδες σατιρίζουν τα πιο επίκαιρα«καυτά» τοπικά ζητήματα καθώς και θέματα της επικαιρότητας όπως την «Μπάντα του Δήμου», τα «Πεδία Βολής», τον «Καραγκιόζη» του Πολ.Συλλόγου, τη «Νόσο των πουλερικών», τις τοπικές εκλογές, τη «Eurovision»κ.α.- Βέβαια σε οποιαδήποτε από αυτές τις αναπαραστάσεις τα «φρατζόλια»εισάγουν πάντοτε το στοιχείο της υπερβολής και της γελοιοποίησης, ώστε να το κάνουν κραυγαλέο και εν τέλει να το θίξουν.Όλη αυτή η δραστηριότητα των «φρατζολιών» βρίσκει την κορύφωσή της τη δεύτερη Κυριακή των Αποκρεών, οπότε και όλες οι επιμέρους ομάδες - παρέες ή και μεμονωμένα άτομα μεταμφιέζονται και συγκεντρώνονται στην αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου Μαραθοκάμπου. Είναι το σημείο από το οποίο αρχίζει η πομπή στο χωρίο,αυτή τη φορά πιο μαζικά και οργανωμένα, ώστε να θυμίζει ένα ιδιότυπο καρναβάλι. Αξίζει να σημειωθεί πως οι ομάδες ή τα άτομα μεταμφιέζονται και λαμβάνουν μέρος αυθόρμητα, χωρίς να υπάρχει προηγουμένως καμία κατεύθυνση απ' το Σύλλογο αναφορικά με τη θεματική της μεταμφίεσης τους ή τη συμπεριφορά τους κατά τη διάρκεια της πομπής. Ο Σύλλογος"δέχεται" τα «φρατζόλια» όπως είναι προσφέροντας μια οργανωτική γραμμή που αφορά μόνο στο χώρο και το χρόνο συγκέντρωσης και έναρξης της πομπής.

Ξεκινώντας λοιπόν από την αίθουσα του Πολιτιστικού συλλόγου αρχίζουν την «παρέλασή τους» στα σοκάκια του χωριού μέσα σε τρελό κέφι και απρόοπτα δίνοντας την παράστασή τους σε γειτονιές, πλατείες και καφενεία ενώ πλήθος κόσμου παρακολουθεί και συμμετέχει στα δρώμενα. Την «παρέλαση» των «φρατζολιών» συνοδεύουν συνήθως λαϊκοί οργανοπαίκτες με παραδοσιακά όργανα, όπως η τσαμπούνα.Μετά την «παρέλαση» στα σοκάκια του χωριού καταλήγουν στην αίθουσα του Συλλόγου όπου και ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακή ζωντανή μουσική, τα λεγόμενα «αδιάντροπα» αποκριάτικα τραγούδια που κανείς δεν κοκκινίζει ακούγοντάς τα, με χορό, μεζέδες και άφθονο κρασί μέχρι πρωίας.

Έθιμο οβίδων

Το έθιμο των οβίδων που διεξάγεται στο χωρίο της νοτιοδυτικής Σάμου έχει βαθιά τις ρίζες του στον χρόνο. Πρόκειται για ένα έθιμο που η αρχή του εικάζεται από την Εποχής της Τουρκοκρατίας.

Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα, εδώ και 200 σχεδόν χρόνια, πέφτουν χιλιάδες οβίδες δημιουργώντας ένα άκρως εντυπωσιακό οπτικοακουστικό θέαμα. Οι κάτοικοι του Μαραθοκάμπου συνήθιζαν να εορτάζουν την Ανάσταση του Κυρίου φτιάχνοντας κάποια αυτοσχέδια εκρηκτικά τα οποία και έριχναν υπό την ανοχή των Οθωμανών.

Επειδή το έθιμο είναι αρκετά απαιτητικό χρειάζεται και η ανάλογη προετοιμασία σχεδόν καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου για να διαρκέσει στην ουσία λίγη ώρα.Αρχικά οι κάτοικοι του χωριού, ανάλογα με την ενορία στην οποία εδρεύει η κατοικία τους, αρχίζουν να μαζεύουν χρήματα για την αγορά μπαρουτιού αλλά και για την κατασκευή καινούριων βλημάτων. Αφού καταφέρουν να συγκεντρωθούν τα χρήματα αρχίζει ο σχεδιασμός και ο συντονισμός του ταπώματος.

Αξίζει να τονιστεί ότι κάθε ενορία διαθέτει το δικό της χώρο φύλαξης, το δικό της «Ταμπάνι» δηλαδή τον χώρο - ύψωμα περιμετρικά του χωριού όπου θα τις τοποθετήσει και φυσικά τη δική της μέθοδο γεμίσματος των καλύκων αλλά και εκπυρσοκρότησης αυτών. Η εργασία που απαιτείται πριν την ρήξη τους είναι χρονοβόρα και απαιτεί σκληρή χειρωνακτική δουλειά από τις κατά τόπους ομάδες των ενοριών που απαρτίζονται αποκλειστικά από άντρες.

Τα τελευταία χρόνια το θέαμα έχει γίνει ακόμη πιο εντυπωσιακό μιας και τοποθετούνται με τέτοιο τρόπο που την ώρα της εκτίναξης οι καπνοί δημιουργούν στην ατμόσφαιρα σχήματα καπνών διαφόρων χρωμάτων.Η κάθε ενορία ξεκινά να ρίχνει τις μπαταριές της (ομοβροντίες) την ώρα που το αναστάσιμο λάβαρο της ενορίας της περνά από συγκεκριμένο σημείο του χωριού.Ο ήχος και η εικόνα σε συνδυασμό με την περιφορά των αναστάσιμων λαβάρων δημιουργεί μια συγκίνηση στους θεατές οι οποίοι από νωρίς το πρωί βρίσκονται συγκεντρωμένοι σε υπερυψωμένες αλάνες του χωριού για να απολαύσουν το θέαμα.

Μετά το ρίξιμο των μπαταριών γίνεται και ο απολογισμός καθώς και η σύγκριση για το ποια ενορία ξεχώρισε σε σχέση με τις άλλες. Το θέμα αυτό αποτελεί αντικείμενο συζήτησης μέρες μετά μιας και είναι θέμα γοήτρου για τους συμμετέχοντες αλλά και για όλους τους ενορίτες δίνοντας τα εύσημα της ικανότητας και της παλικαριάς.

Σύλλογοι

Οι σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του Μαραθοκάμπου είναι οι ακόλουθοι:

• Α.Σ. Κέρκης Μαραθοκάμπου Σάμου
• Εθελοντικές Πυροσβέστες Μαραθοκάμπου
• Ένωση Τουριστικών Επαγγελματιών Μαραθοκάμπου (E.T.E.M.)
• Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Φίλων Μαραθοκάμπου
• Πολιτιστικός Σύλλογος Όρμου Μαραθοκάμπου ¨Άγιος Νικόλαος»

Α.Σ. Κέρκης Μαραθοκάμπου Σάμου

Ο Α.Σ. Κέρκης ιδρύθηκε το 1978 και το 1980 δημιουργήθηκε το τμήμα βόλεϊ. Για περισσότερα από 40 χρόνια το τμήμα βόλεϊ προσφέρει τις υπηρεσίες του σε μια πορεία παράλληλη με την ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής.

Το αθλητικό σωματείο Κέρκης Μαραθοκάμπου αποτελεί το φάρο του αθλητισμού για την ευρύτερη περιοχή. Με τμήματα στα αθλήματα που ποδοσφαίρου, του βόλεϊ αλλά και του μπάσκετ (κατά καιρούς) διατηρεί ενεργή τη δράση του και τη συμμετοχή του στα τοπικά πρωταθλήματα μυώντας στον αθλητισμό τα παιδιά από τα πρώτα τους χρόνια. Επίσης, έχει ακαδημίες νέων αλλά και ενηλίκων για τα τμήματα του ποδοσφαίρου και του βόλεϊ σημειώνοντας κατά καιρούς επιτυχίες αναδεικνύοντας το πάθος και την αγωνιστικότητα των αθλητών αλλά και των παραγόντων που στηρίζουν τη δράση του σωματείου.

Εθελοντικές πυροσβέστες Μαραθοκάμπου

Η προσπάθεια του εθελοντισμού ξεκινά από το έτος 1981 εξαιτίας του γεγονότος ότι ο Μαραθόκαμπος έχει πληγεί πολλές φορές από πυρκαγιές. Αρκετοί πολίτες έχοντας τα ελάχιστα μέσα όπως τσάπες, φτυάρια κ.τ.λ.. αλλά κυρίως την αγάπη τους ρίχνονταν στη μάχη με τις φλόγες.

Η φωτιά του 2000 όμως που άφησε πίσω της τεράστια καταστροφή αποτέλεσε το κίνητρο για την οργάνωση των εθελοντών τόσο για την πρόληψη όσο και για την καταστολή των πυρκαγιών.Από το 2001 μέχρι το 2003 η δύναμη των εθελοντών αυξήθηκε και με τη στήριξη της τοπικής αυτοδιοίκησης, συλλόγων αλλά τουριστών φίλων της Σάμου ξεκίνησε η απόκτηση οχημάτων και πυροσβεστικού εξοπλισμού.

Το 2010 η εθελοντική ομάδα έγινε επίσημα σωματείο.Τα έξοδα του σωματείου καλύπτονται αποκλειστικά από δράσεις των εθελοντών και από δωρεές και χορηγίες ανθρώπων που αναγνωρίζουν τη συμβολή των εθελοντών στον τόπο μας. Ενώ τα έξοδα για τη συντήρηση του εξοπλισμού παρέχονται από το δήμο. Η δράση των εθελοντών μας δεν περιορίζεται στην κατάσβεση των πυρκαγιών αλλά σε κάθε άλλη περίπτωση έκτακτης ανάγκης που προκαλείται, όπως σεισμοί,, πλημμύρες, κ.τ.λ..

Ένωση Τουριστικών Επαγγελματιών Μαραθοκάμπου (E.T.E.M.)

Η Ένωση Τουριστικών Επαγγελματιών Μαραθοκάμπου E.T.E.M. απαρτίζεται από μέλη που δραστηριοποιούνται στον τομέα του τουρισμού προερχόμενοι από όλους τους σχετικούς κλάδους αυτού (εστίαση, φιλοξενία, παροχή υπηρεσιών). Στόχος της Ε.Τ.Ε.Μ. είναι η προβολή και η ανάδειξη της ευρύτερης περιοχής του Μαραθοκάμπου φροντίζοντας ο επισκέπτης να αποκομίζει τις καλύτερες των εντυπώσεων για τον τόπο.

Εξωραϊστικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Φίλων Μαραθοκάμπου

Ο σύλλογος αυτός ιδρύθηκε το έτος 1978 και από τότε επιτελεί το δύσκολο έργο της διαφύλαξης της Πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής του Δήμου Μαραθοκάμπου. Είναι από τους πιο δραστήριος σύλλογος της περιοχής και διοργανώνει κάθε χρόνο λαϊκές εκδηλώσεις σε συνεργασία με την Κοινότητά Μαραθοκάμπου και τον δήμο.

Από το 1986 ο Σύλλογος στεγάζεται στην αίθουσα του κεντρικού παλιού κινηματογράφου του χωριού η οποία είναι και η μόνη αίθουσα σ' όλο το Δήμο για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Αυτή τη στιγμή λειτουργούν στο σύλλογο 7 τμήματα χορού, τμήμα θεάτρου, θεάτρου σκιών.Κατά καιρούς έχουν δημιουργηθεί τα εξής τμήματα: μουσικό εργαστήρι, μικτή χορωδία, εργαστήρι κοπτικής και ραπτικής, εργαστήρι ζωγραφικής και χειροτεχνίας.Οι κύριες εκδηλώσεις είναι: χορευτικές παραστάσεις, Παραστάσεις Καραγκιόζη σε τακτά διαστήματα και σε περιόδους διακοπών, Έθιμο αποκριάς «Παρέλαση Φρατζολιών», τοπικό έθιμο με σάτιρα και παραδοσιακό γλέντι.

Παραδοσιακά νησιώτικα γλέντια διοργανώνονται το καλοκαίρι όπως την παραμονή της Αγίας Κυριακής στον ομώνυμο οικισμό, καθώς και άλλες φορές.Επίσης διοργανώνονται Μουσικές βραδιές με θέμα το Ρεμπέτικο, το Μικρασιάτικο και το Νησιώτικο τραγούδι, όπως επίσης και διάφορες διαλέξεις με θέματα κοινωνικά, ιστορικά, παρουσιάσεις- εκθέσεις βιβλίων κ.τ.λ

Τα μέλη του συλλόγου συμμετέχουν σε πολλές εθελοντικές δράσεις σε συνεργασία με άλλους φορείς και σωματεία και είναι πάντα πρόθυμοι σε εργασίες εξωραϊσμού του χωριού και πέριξ αυτού. Αποστολές του συλλόγου έχουν επισκεφτεί αρκετές φορές την Τουρκία συμμετέχοντας στο Φεστιβάλ Ειρήνης καθώς και στην Αυστραλία όπου ανέδειξαν τον πολιτισμό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου.

Εξωραϊστικός Σύλλογος όρμου Μαραθοκάμπου Σάμου «Άγιος Νικόλαος»

Ο σύλλογος ιδρύθηκε στις 20 Μαΐου 1981 με σκοπό την πνευματική, πολιτιστική και κοινωνική ανάπτυξη της περιοχής.Είναι ένας ενεργός σύλλογος καθώς διοργανώνει και συμμετέχει σε δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, την ιστορική ανάδειξη και την προβολή των παραδοσιακών χαρακτηριστικών του οικισμού του Όρμου και τον εξωραϊσμό της περιοχής. Διοργανώνει καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες και διαλέξεις ιδιαίτερα την καλοκαιρινή περίοδο.

Περιπατητική Διαδρομή Μαραθοκάμπου

1.     Αφετηρία -Έναρξη διαδρομής

2.     Τουριστικό Περίπτερο

3.     Κεντούριος Σχολή -Δημοτικό Σχολείο

4.     Μνημείο πεσόντων Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

5.     Πλατεία – Εκκλησία Αγίου Αντωνίου

6.     Γυμνάσιο -Λύκειο Μαραθοκάμπου

7.     Εκκλησία Παναγία η Μυρτιδιώτισσα

8.     Πλατεία Λάκκας

9.     Παραδοσιακά Πλυσταριά Λάκκας

10.  Οικία Πατριάρχη Ιεροσολύμων Δαμιανού

11.  Καμάρα Ρήνα

12.  Καμάρα Σουλού

13.  Καμάρα Αλεξίου Κιάσσου

14.  Εκκλησία Αγίας Βαρβάρας

15.  Καμάρα Ψωμά

16.  Εκκλησία Αγίας Παρασκευής

17.  Οικία Καπετάν Σταμάτη -ήρωας επανάστασης 1821

18.  Παραδοσιακή Βρύση Σγουρού

19.  Παραδοσιακά πλυσταριά

20.  Παλιό ξυλουργείο

21.  Κτίριο παλιάς κοινότητας Μαραθοκάμπου

22.  Πλατεία Λούγκας

23.  Κτίριο παλιού κινηματογράφου

24.  Άγαλμα Καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη– ήρωας Επαναστάσης 2021

Πηγές

• Τουριστικός οδηγός "ΔΙΑΚΟΠΕΣ" (2003), εκδ. Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη
• Σταματιάδης, Επαμεινώνδας Ι (1862). Σαμιακά ήτοι ιστορία της νήσου Σάμου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ ημάς. Τόμος πρώτος / υπό Επαμεινώνδου Ι. Σταματιάδου. Αθήνησι: Τύποις Π. Α. Σακελλαρίου, 1862. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 2020. 

• Δημητρίου Ν. (1987), Λαογραφικά της Σάμου, Αθήνα:Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
• Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή Πληθυσμού 2001, URL: https://geodata.gov.gr/dataset/apographe-plethusmou-2001
• Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή Πληθυσμού 2011, URL: https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
• Καμπουράκης Κ.ΠαξινόςΧ., Πήττας Μ. (1999), Χρονικό Σάμου. Φτεριάς τεύχος 2
• Κιάσσου Ν., Οβίδες στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Το πιο εκρηκτικό έθιμο του Πάσχα,URL: http://www.mixanitouxronou.gr/ovides-ston-marathokampo-tis-samou-to-pio-ekriktiko-ethimo/
• Κιλουκιώτης Ε., Μαραθόκαμπος – Ανάλεκτακαι άλλα, Έκδ. Σύλλογοςτων Απανταχού Μαραθοκαμπιτών
• Κλουβάτος, Δ. (2011), Η Σπηλιά του Πυθαγόρα,Καρλόβασι Σάμου: Πανεπιστ
• Κρητικίδης, Ε. (1869), Τοπογραφία: Αρχαία και σημερινή της Σάμου υπό Εμμανουήλ Ι. Κρητικίδου. Ερμούπολη: Ρενιέρη Πρίντεζη
• Κώνστα Χ.(2017), Η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στον Μαραθόκαμπο,Φτεριάς, Τεύχος 72
• Λαίου, Σ, (2002), Η Σάμος κατά την οθωμανική περίοδο, UniversityStudioPress
• Μαργαρώνης, Μ (1966), Γεωργαφία Νομού Σάμου, Σάμος: Εκδοτικός Οίκος Εμμαν. Κωνστ.Τρόβα
• Παπαϊωάννου, Κ. (1997), Εκκλησίες και Μοναστήρια της Σάμου, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
• Σταματιάδης, Ε. (1899), Σαμιακά, ήτοι ιστορία της νήσου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς
• Σταματιάδης, Ε. (1966), Σαμιακά, Λαογραφία της Σάμου, Αθήνα: Ι. Ζαφείρη
• Συλλογικό έργο (1992), Αντιπελάργηση, Τιμητικός τόμος για τον Νικόλαο Α. Δημητρίου, Αθήνα: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»