Μοργανατικός γάμος

Με το επίθετο μοργανατικός, από τη γαλλική λέξη morganatique, χαρακτηρίζεται γενικά ο γάμος γόνου Ηγεμόνα (άρρεν ή θήλυ) στον οποίο δεν έχει παρασχεθεί σχετική άδεια από τον αρχηγό του Ηγεμονικού Οίκου (βασιλικού, πριγκιπικού, δουκικού κ.λπ). Πρόκειται για άδεια αρραβώνα, ως δώρο πολιτειακού χαρακτήρα, που ανάγεται κατά εθιμικό δίκαιο στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία απ΄ όπου και υιοθετήθηκε από τον λεγόμενο σαλικό κώδικα. Η άδεια αυτή μπορεί και να περιέχει θρησκευτικό χαρακτήρα εφόσον ορίζεται, υποχρεώνει, ή απλά επιτρέπει τον ασπασμό άλλου θρησκευτικού δόγματος.

Σύμφωνα με το σαλικό κώδικα ο μοργανατικός γάμος, δηλαδή χωρίς την παραπάνω συγκαταβατική άδεια αρραβώνος, επισύρει την απώλεια όλων των τίτλων και δικαιωμάτων που φέρει ή πρόκειται να κληρονομήσει αυτός που επιχειρεί αυτόν και κατ' επέκταση και οι απόγονοί του. Αν και τα δύο πρόσωπα προς κοινωνία γάμου προέρχονται από ηγεμονικούς οίκους εξυπακούεται ότι απαιτείται για το καθένα ιδιαίτερη άδεια, συνεπώς δύο άδειες. Οι άδειες αυτές, που δίνονται πριν επισημοποιηθούν οι αρραβώνες, είναι τελείως διάφορες της θρησκευτικής άδειας που δίνεται κατά το δόγμα που τελείται ο γάμος.
Αν αρχηγός ηγεμονικού οίκου επιχειρεί γάμο εξυπακούεται ότι ούτε απαιτείται ούτε εκδίδεται σχετική άδεια για τον εαυτό του, όπως π.χ. ο γάμος του πρίγκιπα Ραινιέ Γ΄ του Μονακό, ή ο 2ος και 3ος γάμος του τελευταίου Σάχη της Περσίας. Αν όμως αρχηγός ηγεμονικού οίκου επιχειρεί γάμο με γόνο άλλου οίκου τότε απαιτείται προηγουμένως άδεια για τον γόνο αυτόν ή αυτήν, (π.χ. ο γάμος του βασιλέως Ζώγου της Αλβανίας με πριγκίπισσα της Ιταλίας κρίθηκε μοργανατικός). Τέλος αν και τα δύο πρόσωπα προς κοινωνία γάμου τυγχάνουν να είναι αρχηγοί ηγεμονικών οίκων δεν απαιτείται καμία επιμέρους άδεια αρραβώνα.

Η αντίληψη ότι μοργανατικός γάμος λέγεται ο μεταξύ ηγεμονικού (βασιλικού) γόνου (κυρίως άρρενος) και "κοινής θνητής" (κατά λαϊκίζουσα έκφραση) είναι απόλυτα λανθασμένη, εξυπηρετώντας μόνο ανάγκες συγγραφής μυθιστορημάτων. Όλοι οι σύγχρονοι πριγκιπικοί γάμοι στην Ευρώπη τελέστηκαν κατόπιν αδειών που χορήγησαν για τον καθένα ο αντίστοιχος αρχηγός του ηγεμονικού οίκου και ουδείς χαρακτηρίστηκε μοργανατικός.

Ο Μοργανατικός γάμος είναι αδιανόητος σε μουσουλμανικούς ηγεμονικούς οίκους, επισύροντας την καταδίκη σε θάνατο αμφοτέρων, ακόμα και μελλονύμφων.

Ετυμολογία

Η λέξη μοργανατικός, ήδη εν χρήσει στην αγγλική γλώσσα από το 1727, σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, προέρχεται από τη μεσαιωνική λατινική λέξη morganaticus, εκ της φράσεως "matrimonium ad morganaticam" και αναφέρεται στο δώρο που δινόταν από το γαμπρό στη νύφη το πρωινό μετά το γάμο (προίκα). Ο λατινικός όρος υιοθετήθηκε από τον αντίστοιχο γερμανικό Morgengabe. Η κυριολεκτική του σημασία αναλύεται σε απόσπασμα του 16ου αιώνα: ένας γάμος από τον οποίο η σύζυγος και τα παιδιά που πρόκειται να γεννηθούν θεωρούνται δώρο.

Το "πρωινό δώρο" συμπεριλαμβανόταν στο εθιμοτυπικό των γάμων στους πρώιμους μεσαιωνικούς γερμανικούς πολιτισμούς (π.χ. Λομβαρδοί) και στις αρχαίες γερμανικές φυλές, ωστόσο η Εκκλησία εισήγαγε το έθιμο αυτό και σε άλλες χώρες, προκειμένου να βελτιώσει την ασφάλεια της συζύγου: η νύφη λάμβανε καθορισμένη περιουσία από την οικογένεια του γαμπρού, ικανή να διασφαλίσει την επιβίωσή της σε περίπτωση χηρείας, και κρατούνταν ξεχωριστά, σαν μοναδική ιδιοκτησία της συζύγου. Ωστόσο, όταν συναπτόταν ένα γαμήλιο συμβόλαιο, όπου η νύφη και τα παιδιά του γάμου αυτού δεν θα λάμβαναν τίποτε άλλο (πέρα από την προίκα) από την οικογένεια του γαμπρού ή από την κληρονομιά του, ο γάμος αυτός προσδιοριζόταν ως γάμος μόνο με προίκα και καμιά άλλη κληρονομιά, "matrimonium morganaticum".

Περιπτώσεις μοργανατικών γάμων

• Ο βασιλιάς Ερρίκος ΙΔ' της Σουηδίας παντρεύτηκε την υπηρέτρια Κάριν Μάνσντοτερ το 1567 μοργανατικά και αργότερα κανονικά το 1568.
• Ο Δούκας Λουδοβίκος Βίλχελμ της Βαυαρίας και η ηθοποιός Ενριέτε Μέντελ. Η κόρη τους, Μαρία Λουίζα, ήταν έμπιστη της Αυτοκράτειρας Ελισάβετ της Αυστρίας.
• Ο αρχιδούκας Φερδινάνδος Β' της Αυστρίας παντρεύτηκε αρχικά την Φιλιπίν Βέλσερ, μια πλούσια αστή, και τα παιδιά τους έλαβαν ξεχωριστό τίτλο.
• Ο Βίκτωρ Εμμανουήλ Β' της Ιταλίας το 1869 παντρεύτηκε μοργανατικά την πρώτη ερωμένη του, Ρόζα Τερέζα Βερτσελάνα Γκεριέρι, μια κοινή θνητή που έγινε Κόμισσα του Μιραφιόρι και της Φονταναφρέντα το 1858.
• Σε μεγαλύτερη ηλικία, ο χήρος πρώην βασιλιάς Φερδινάνδος Β' της Πορτογαλίας παντρεύτηκε το 1869 την τραγουδίστρια όπερας Ελίζα Χέντλερ, που έγινε κόμισσα της Έντλα.
• Η Μαρία Λουίζα, δούκισσα της Πάρμας, εκ γενετής Αρχιδούκισσα του Οίκου των Αψβούργων και από τον πρώτο γάμο της αυτοκράτειρα της Γαλλίας, παντρεύτηκε για δεύτερη φορά έναν κόμη.
• Ο Αλέξανδρος πρίγκιπας της Έσσης & παρά τω Ρήνω παντρεύτηκε το 1851 την Ιουλία Χάουκε που ήταν κυρία επί των τιμών της τσαρίνας.
• Η Μαρία Χριστίνα των Βουρβόνων-Δύο Σικελιών (1806-1878), επίτροπος της Ισπανίας μετά το θάνατο του συζύγου της, Φερδινάνδου Ζ', παντρεύτηκε σε μυστικό γάμο ένα στρατιώτη από τη φρουρά της.
• Η πριγκίπισσα Στεφανία του Βελγίου, χήρα του Πρίγκιπα Ροδόλφου της Αυστρίας, παντρεύτηκε τον κόμη Elemér Lónyay de Nagy-Lónya et Vásáros-Namény μετά το θάνατο του πρώτου συζύγου της, υπό το όνειδος της οικογένειάς της. Το 1917, ο πρώην πεθερός της, Φραγκίσκος Ιωσήφ της Αυστρίας, αναγνώρισε το γάμο της και ως πρίγκιπα τον σύζυγό της.
• Ο Αλέξανδρος Α΄ της Ελλάδας παντρεύτηκε το 1919 την Ασπασία Μάνου, κόρη του συνταγματάρχη της Χωροφυλακής Πέτρου Μάνου, με μοργανατικό γάμο, που αργότερα (μετά θάνατο) αναγνωρίστηκε από τον πατέρα του. Απέκτησαν μία κόρη, την Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδας.