Ναός του Δία στην Ολυμπία

Ο Ναός του Δία στην Ολυμπία ήταν ένας αρχαίος ελληνικός ναός στην Ολυμπία, αφιερωμένος στον θεό Δία. Ο ναός, που χτίστηκε μεταξύ 472 και 456 π.Χ., ήταν στο ίδιο το πρότυπο του πλήρως ανεπτυγμένου κλασσικού ελληνικού ναού δωρικού ρυθμού.

Ναός του Δία στην Ολυμπία
Ναός του Δία στην Ολυμπία
Είδος	αρχαίος ελληνικός ναός, αρχαιολογική θέση και ναός
Αρχιτεκτονική	αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°38′16″N 21°37′48″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας
Τοποθεσία	Ολυμπία
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	4ος αιώνας π.Χ.
Αρχιτέκτονας	Libon
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ναός του Δία στην Ολυμπία (νότια πλευρά)

Ναός του Δία στην Ολυμπία (δυτικό άκρο).

Τοποθεσία

Ο Ναός του Δία στην Ολυμπία βρίσκεται μέσα στον περίβολο της Άλτεως, στο ιερό που ήταν αφιερωμένο στο Δία και όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατά την αρχαιότητα. Η συγκεκριμένη τοποθεσία ήταν πιθανότατα τόπος λατρείας από το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου. Η Άλτις με το ιερό άλσος, με τον σηκό, τους υπαίθριους βωμούς και τον τύμβο του Πέλοπα, για πρώτη φορά διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια του 10ου και 9ου αιώνα π.Χ.

Κατασκευή

Ο ναός κατασκευάστηκε από τον Ηλείο αρχιτέκτονα Λίβονα, με σκαλιστές μετόπες και τρίγλυφα, που αποτελούν τη βάση για τα αετώματα που κοσμούνται με τα γλυπτά του αυστηρού ρυθμού, που τώρα αποδίδονται στον «άγνωστο γλύπτη της Ολυμπίας» και το εργαστήριό του. Η κύρια κατασκευή του κτηρίου ήταν από ντόπιο ασβεστόλιθο που ήταν ελκυστικός και κακής ποιότητας, και γι' αυτό ήταν επικαλυμμένος με ένα λεπτό στρώμα κονιάματος για να του δώσει μια εμφάνιση σαν αυτή του μαρμάρου, από το οποίο ήταν κατασκευασμένος ο γλυπτός διάκοσμος του ναού. Το κτίσμα (βλ. κάτοψη) είναι ένας τυπικός δωρικός περίπτερος ναός, με 6 κίονες στη κάθε στενή και 13 στην κάθε μακριά πλευρά του. Ο στυλοβάτης του έχει μήκος 64,12 μ. και πλάτος 27,68 μ. και οι κίονές του ύψος 10,51 μ. Ο ναός είναι διπλός, ο σηκός του δηλαδή είναι χωρισμένος σε πρόναο, κυρίως ναό και οπισθόδομο. Η είσοδος είναι στα ανατολικά και προσεγγίζεται μέσω ράμπας. Εσωτερικά ο ναός διαθέτει δύο δίτονες (διώροφες) κιονοστοιχίες τοποθετημένες κοντά στους τοίχους (βλ. τομή). Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται τρία κλίτη, το μεσαίο με διπλάσιο πλάτος από τα πλευρικά. Πάνω από τα πλευρικά κλίτη δημιουργείται ένα υπερώο. Κύριο υλικό δομής του ναού είναι ο ντόπιος κογχυλιάτης λίθος, επιχρισμένος με λεπτό λευκό μαρμαροκονίαμα για να δίνει την εντύπωση μαρμάρου. Η στέγη του φέρει κεράμωση κορινθιακού τύπου.

Ιστορία

Μετά το 471 π.Χ. και την κραταίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος, στο ιερό της Ολυμπίας, κοιτίδα των Ολυμπιάδων και σημείο συνάντησης φιλοσόφων, ποιητών, ρητόρων και πολιτικών κατά τη διάρκεια διαφόρων πολιτιστικών δράσεων, ξεκινά η οικοδόμηση του εντυπωσιακού ναού του Δία, που αξιώνει να αναδειχθεί σε μνημείο-σύμβολο του ελληνισμού. Διανύουμε ήδη την περίοδο του «αυστηρού ρυθμού» (480 – 450 π.Χ.), με τα γλυπτά του ναού να αποτελούν το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα αυτού.

Ο Ναός του Δία χτίστηκε από τους Ηλείους με τα έσοδα από την εκποίηση των λαφύρων που απέσπασαν κατά το νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Πίσας το 471 π.Χ. Μέχρι τότε ο Δίας λατρευόταν στον ναό της Ήρας, ήταν σύνναος με τη θεά. Έχουμε τη μαρτυρία ότι οι Σπαρτιάτες τοποθέτησαν μια χρυσή ασπίδα ως ανάθημα στο επιστύλιο του ναού μετά από νίκη τους στην Τανάγρα το 457 π.Χ. Άρα ο ναός θα πρέπει να ήταν σχεδόν, αν όχι εντελώς έτοιμος, οπότε χτίστηκε μεταξύ 471 και 457 π.Χ., δηλαδή σε λιγότερο από 15 χρόνια.

Ο Ρωμαίος στρατηγός Μόμμιος αφιέρωσε είκοσι μία επιχρυσωμένες ασπίδες αφού λεηλάτησε την Κόρινθο το 146 π.Χ. Είχαν τοποθετηθεί στις μετόπες της ανατολικής μπροστινής πλευράς και στο μισό του ανατολικού μέρους της νότιας πλευράς. Συνήθως πιστεύεται ότι ο Θεοδόσιος Β' διέταξε την καταστροφή του ναού, κάτι που δεν έχει νόημα αν παρατηρήσει κανείς την αυτοκρατορική νομοθεσία που υπερασπίζεται ο ίδιος αυτοκράτορας, η οποία αναφέρει ρητά ότι όποιος προκαλεί βανδαλισμό σε αρχαίο δημόσιο κτήριο θα υποστεί την ποινή του ακρωτηριασμού, και οι σεισμοί του 522 και του 551 κατέστρεψαν τα εναπομείναντα ερείπια και άφησαν τον Ναό του Δία μερικώς θαμμένο.

Ναός του Δία στην Ολυμπία (Δωρική στήλη).

Η θέση του αρχαίου ιερού, ξεχασμένου κάτω από τις κατολισθήσεις και τις πλημμύρες προσάμμωσης, εντοπίστηκε το 1766 από τον Άγγλο Ρίτσαρντ Τσάντλερ. Στις 10 Μαΐου 1829, η «Επιστημονική Αποστολή του Μοριά», με επικεφαλής τον Λεόν-Ζαν-Ζοζέφ Ντυμπουά (τμήμα Αρχαιολογίας) και τον Γκιγιώμ-Αμπέλ Μπλουέ (τμήμα Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής), αναγνώρισε με ακρίβεια και ανάσκαψε μερικώς τον ναό του Δία για πρώτη φορά, παίρνοντας μερικά θραύσματα των αετωμάτων του μαζί της, στο Μουσείο του Λούβρου (με την άδεια της τότε Ελληνικής κυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια). Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 1875, υπό τη διεύθυνση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, και συνεχίζεται, με κάποιες διακοπές, μέχρι σήμερα.

Διάκοσμος

Ο Απόλλων από το δυτικό αέτωμα του ναού του Δία στην Ολυμπία, περ. 460 π.Χ.

Ηρακλής και ταύρος της Κρήτης σε μετόπη από το ναό του Δία στην Ολυμπία, περ. 460 π.Χ.

Ο πλούσιος γλυπτός διάκοσμος του ναού από παριανό μάρμαρο, χρονολογείται γύρω στο 460 π.Χ. και αποτελεί ένα από τα εξοχότερα δείγματα του λεγόμενου Αυστηρού Ρυθμού της πρώιμης κλασικής γλυπτικής.

Ανατολικό αέτωμα

Στην ανατολική πλευρά (βλ. αποκατάσταση) το θέμα στο αέτωμα προέρχεται από τον τοπικό μύθο του Πέλοπα, που ήθελε να πάρει γυναίκα του την Ιπποδάμεια, την κόρη του βασιλιά της Πίσας Οινόμαου. Ο Οινόμαος τον προκάλεσε σε αρματοδρομία, την οποία κέρδισε τελικά ο Πέλοπας μαζί με την Ιπποδάμεια και την εξουσία στην Πίσα. Στο αέτωμα του ναού, που προφανώς υμνούσε μυθολογικά την ιστορική νίκη των Ηλείων επί της Πίσας, απεικονιζόταν στο κέντρο ο Δίας σε ρόλο διαιτητή, αριστερά και δεξιά του οι δύο ήρωες με τα άρματά τους. Ο Παυσανίας αναφέρει το γλύπτη Παιώνιο ως δημιουργό των γλυπτών, πρόκειται όμως μάλλον για λάθος.

Δυτικό αέτωμα

Στο δυτικό αέτωμα παριστάνεται μια θεσσαλική παραλλαγή του θέματος της Κενταυρομαχίας, η απόπειρα απαγωγής των Λαπιθίδων από τους Κενταύρους στο γάμο του Πειρίθου. Κεντρική μορφή είναι εδώ ο θεός Απόλλων. Ο Παυσανίας αναφέρει τον Αλκαμένη ως γλύπτη, πρόκειται όμως και πάλι πιθανότατα για λάθος. Το αέτωμα έφερε επίστεψη από ακρωτήρια, στο κέντρο ένα επίχρυσο άγαλμα Νίκης του γλύπτη Παιωνίου, στα πλάγια από ένα επίχρυσο λέβητα.

Οι μετόπες

Από τις μετόπες μόνο αυτές των δύο στενών πλευρών φέρουν γλυπτό διάκοσμο και αποδίδουν τους Άθλους του Ηρακλή κατ' εντολή του Ευρυσθέα, με τη συμπαράσταση της Αθηνάς (Δωδέκαθλον). Γνωστός ήταν ο ναός και για το λατρευτικό του άγαλμα, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, έργο του γλύπτη Φειδία από τα χρόνια γύρω στο 430 π.Χ. και ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου. Στο δάπεδο του πρόναου σώζεται ψηφιδωτό δάπεδο ελληνιστικών χρόνων με παράσταση Τριτώνων.

Το άγαλμα του Δία

Ο Ναός του Δία στέγασε το διάσημο άγαλμα του Δία, που ήταν ένα από τα Επτά θαύματα του αρχαίου Κόσμου. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα ήταν περίπου 13 μέτρα (43 πόδια) και φιλοτεχνήθηκε από τον Φειδία, στο εργαστήριό του στον χώρο της Ολυμπίας. Του πήρε περίπου δώδεκα χρόνια για να το ολοκληρώσει. Στο κεφάλι του είχε τοποθετημένο ένα στεφάνι από κλαδιά ελιάς. Στο δεξί του χέρι κρατούσε μια Νίκη, τη θεά της νίκης, επίσης κατασκευασμένη από ελεφαντόδοντο και χρυσό, και στο αριστερό του χέρι, ένα σκήπτρο κατασκευασμένο από πολλά είδη μετάλλων, με έναν αετό στην κορυφή του. Τα σανδάλια του ήταν κατασκευασμένα από χρυσό, όπως και ο χιτώνας του. Τα ενδύματα του ήταν σκαλισμένα με ζώα και με κρίνα. Ο θρόνος ήταν διακοσμημένος με χρυσό, πολύτιμους λίθους, έβενο, ελεφαντόδοντο και. Το άγαλμα ήταν το πιο διάσημο καλλιτεχνικό έργο στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τον Παυσανία

[5, 10, 2] ἐποιήθη δὲ ὁ ναὸς καὶ τὸ ἄγαλμα τῷ Διὶ ἀπὸ λαφύρων, ἡνίκα Πίσαν οἱ Ἠλεῖοι καὶ ὅσον τῶν περιοίκων ἄλλο συναπέστη Πισαίοις πολέμῳ καθεῖλον. Φειδίαν δὲ τὸν ἐργασάμενον τὸ ἄγαλμα εἶναι καὶ ἐπίγραμμά ἐστιν ἐς μαρτυρίαν ὑπὸ τοῦ Διὸς γεγραμμένον τοῖς ποσί: Φειδίας Χαρμίδου υἱὸς Ἀθηναῖός μ' ἐποίησε -' Παυσανίου Ἑλλάδος Περιήγησις 5. Ἠλιακῶν Α'

[5, 10, 2] Ο ναός και το άγαλμα του Διός κατασκευάστηκαν από τα λάφυρα του πήραν οι Ηλείοι, όταν κατέλαβαν με πόλεμο την Πίσα και όσους από τους περιοίκους απόσταση η μαζί με τους Πισαίους. Το άγαλμα είναι έργο του Φειδία, όπως αποδεικνύει η επιγραφή κάτω από τα πόδια του Διός : Με κατασκεύασε ο Φειδίας, ο Αθηναίος γιος του Χαρμίδη

---

[5. 10.4] ἐν δὲ Ὀλυμπίᾳ λέβης ἐπίχρυσος ἐπὶ ἑκάστῳ τοῦ ὀρόφου τῷ πέρατι ἐπίκειται καὶ Νίκη κατὰ μέσον μάλιστα ἕστηκε τὸν ἀετόν, ἐπίχρυσος καὶ αὕτη. ὑπὸ δὲ τῆς Νίκης τὸ ἄγαλμα ἀσπὶς ἀνάκειται χρυσῆ, Μέδουσαν τὴν Γοργόνα ἔχουσα ἐπειργασμένην. τὸ ἐπίγραμμα δὲ τὸ ἐπὶ τῇ ἀσπίδι τούς τε ἀναθέντας δηλοῖ καὶ καθ' ἥντινα αἰτίαν ἀνέθεσαν: λέγει γὰρ δὴ οὕτω: " ναὸς μὲν φιάλαν χρυσέαν ἔχει, ἐκ δὲ Τανάγρας τοὶ Λακεδαιμόνιοι συμμαχία τ' ἀνθεν δῶρον ἀπ' Ἀργείων καὶ Ἀθαναίων καὶ Ἰώνων, τὰν δεκάταν νίκας εἵνεκα τῶ πολέμω." ταύτης τῆς μάχης μνήμην καὶ ἐν τῇ Ἀτθίδι ἐποιησάμην συγγραφῇ, τὰ Ἀθήνῃσιν ἐπεξιὼν μνήματα. - Παυσανίου Ἑλλάδος Περιήγησις 5. Ἠλιακῶν Α'

[5.10.4]Στην Ολυμπία, σε κάθε άκρο της οροφής, είναι τοποθημένος ένας επίχρυσος λέβητας και μια Νίκη είναι στημένη στη μέση του αετώματος, επίσης επίχρυση. Κάτω από το άγαλμα της Νίκης υπάρχει αφιερωμένη χρυσή ασπίδα με ανάγλυφη παράσταση της Γοργόνας Μέδουσας. Το επίγραμμα στην ασπίδα δείχνει ποιος και για ποιο λόγο την αφιέρωσε. Λέει τα εξής: ο ναός έχει τη χρυσή φιάλη, που από την Τανάγρα οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους αφιέρωσαν δώρο από το δέκατο των λαφύρων, όταν νίκησαν τους Αργείους, τους Αθηναίους και τους 'Ιωνες. Αναφέρθηκα σ' αυτή τη μάχη στο βιβλίο. μου για την Αττική, όταν περιέγραφα τα μνήματα των Αθηναίων.

Έκθεση φωτογραφιών

• 
  Μακέτα του ναού του Διός (Μουσείο του Λούβρου).
• 
  Μακέτα του ναού του Διός (Μουσείο του Λούβρου).
• 
  Μακέτα του ναού του Διός (Μουσείο του Λούβρου).
• 
  Μακέτα του ναού του Διός (Μουσείο του Λούβρου).

Στον κινηματογράφο

Το 1997 η ταινία κινουμένων σχεδίων της Disney, “Ηρακλής” απεικονίζει το Ναό του Δία ως τη μόνη επικοινωνία που είχε ο Ηρακλής με τον πατέρα του, ενώ ο ίδιος είναι ένας θνητός. Ο Δίας επικοινωνεί έχοντας στην κατοχή του το άγαλμα στο εσωτερικό του ναού. Σε ένα επεισόδιο της σειράς κινουμένων σχεδίων, ο Δίας χρησιμοποιεί περαιτέρω αυτή την ικανότητα να αντιμετωπίσει ένα ζήτημα στη Γη, χρησιμοποιώντας το άγαλμα για να επισκεφθεί άλλες πόλεις κοντά στην Αθήνα.

Δείτε επίσης

• Ολυμπία
• Φειδίας
• Τρισδιάστατη αναπαράσταση του ναού από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
• Εικονική περιήγηση στο ναό του Δία από την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή

Πηγές

Edgar James Banks (1916). «The seven wonders of the ancient world» (στα Αγγλικά). New York: G.P. Putnam's Sons. Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2009. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• O αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας, από το Υπουργείο Πολιτισμού.
• Φωτογραφίες και αποκαταστάσεις των αετωματικών γλυπτών του ναού του Δία στην Ολυμπία, με περιγραφές στα Γερμανικά.
• Τα σημαντικότερα κτήρια της αρχαίας Ολυμπίας σε τρισδιάστατη αναπαράσταση από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.
• φωτογραφίες του ναού από το panoramio.com