Νικόλαος ο Υδρουντινός

Ο κατά κόσμον Νικόλαος ο Υδρουντινός ή εξ Υδρούντος (ως μοναχός Νεκτάριος, γεννήθηκε περί το 1155/60 στον Υδρούντα [το σημερινό Οτράντο] - πέθανε 9 Φεβρουαρίου 1235) υπήρξε Έλληνας ηγούμενος της μονής του Αγίου Νικολάου των Κασούλων της Κάτω Ιταλίας και συγγραφέας.

Νικόλαος ο Υδρουντινός
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	Δεκαετία του 1150 Οτράντο
Θάνατος	9  Φεβρουαρίου 1235 Οτράντο
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	μεσαιωνική ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	μοναχός φιλόσοφος θεολόγος
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αββάς

Έλαβε ευρύτατη μόρφωση, μάλλον στην κοντινή μονή των Κασούλων, ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ελληνικής παιδείας στην Απουλία. Το 1205 τον βρίσκουμε στη μονή ως ιερομόναχο, ενώ πριν την κουρά του είχε εργαστεί στη γενέτειρά του ως ελληνοδιδάσκαλος (γραμματιστής), μεταφράζοντας ορθόδοξα λειτουργικά κείμενα από τα ελληνικά στα λατινικά. Σύντομα εκάρη μοναχός, χειροτονήθηκε διάκονος και πρεσβύτερος και έλαβε το όνομα Νεκτάριος. Αν και δεν είναι γνωστό που σπούδασε και σε ποιους διδασκάλους μαθήτευσε, ο Νικόλαος φαίνεται ότι απέκτησε πολυμερή και εμβριθή μόρφωση. Το μορφωτικό του επίπεδο κάλυπτε ένα ευρύ φάσμα γνώσεων όπως θεολογία, αστρονομία, μαθηματικά. Μετέφρασε από τα ελληνικά στα λατινικά και αντίστροφα, σειρά κειμένων, κυρίως λατρευτικών, όπως η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και η αποδιδόμενη στον πατριάρχη Γερμανό A' εξήγηση (Ιστορία μυστική) της θείας λειτουργίας. Συνέγραψε ακόμη και δικά του έργα, όπως ποιήματα κι επιστολές. Έγραφε τα έργα του στα ελληνικά παραθέτοντας αυτοχείρως, σε διπλανή στήλη, τη λατινική μετάφραση.

Επειδή χειριζόταν και τις δύο γλώσσες, χρησιμοποιήθηκε ως διερμηνέας το 1205/7 από τον Βενέδικτο, καρδινάλιο - πρεσβύτερο της Αγίας Σωσάννης, και το 1214/15 από τον Πελάγιο Γκαλβάνι, καρδινάλιο - επίσκοπο του Αλβάνου, στα ταξίδια τους στη Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινουπόλεως, τα οποία απέβλεπαν στην ένωση των εκκλησιών. Το 1223/4 συμμετείχε σε διπλωματική αποστολή του δυτικού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β' προς την αυλή της Νικαίας και το 1232 εκπροσώπησε τις ελληνικές εκκλησίες της Απουλίας στην παπική έδρα.

Τον Δεκέμβριο του 1219 εξελέγη ηγούμενος της μονής του Αγίου Νικολάου των Κασούλων. Κατά την περίοδο της ηγουμενίας του (1219-1235) το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Κασούλων γνώρισε τις πιο ένδοξες στιγμές στη διάρκεια της ιστορίας του. Βασικότερή του έγνοια ήταν η πνευματική ανάπτυξη της μονής του. Υπήρξε φιλομαθής προσωπικότητα και λάτρης των βιβλίων, ώστε κύριο μέλημά του, όταν ανέλαβε τη διοίκηση, ήταν να οργανώσει και να εξελίξει τη βιβλιοθήκη της μονής. Ο εμπλουτισμός της σπουδαίας βιβλιοθήκης ήταν κατά κύριο λόγο δικό του έργο. Συγκέντρωσε με επιμέλεια πολύτιμα χειρόγραφα, καθώς και ο ίδιος υπήρξε αντιγραφέας χειρογράφων. Μετά από κάθε ταξίδι του έφερνε από την Ανατολή σπάνιους τόμους και βιβλία από τους σπουδαιότερους συγγραφείς, κλασσικούς και συγχρόνους.

Το 1232 συμμετείχε σε Σύνοδο στη Ρώμη ως εκπρόσωπος των Ορθοδόξων της Κάτω Ιταλίας, στην οποία με σθένος υπερασπίστηκε τα λειτουργικά έθιμα της Ανατολικής Εκκλησίας και ματαίωσε τα σχέδια του Πάπα Γρηγόριου Θ΄ (1227-1241) για Ένωση των δύο Εκκλησιών. Υπήρξε στενός φίλος με τον μητροπολίτη Κερκύρας Γεώργιο Βαρδάνη. Η γνωριμία και η φιλία τους έδωσε το έναυσμα για τακτική αλληλογραφία πάνω από το Αδριατικό πέλαγος, μεταξύ Ότραντο και Κέρκυρας τα επόμενα χρόνια, παραδίδοντας στους μελετητές αξιόλογα κείμενα και πλούσιο υλικό για την εποχή που έδρασαν.

Έργα

Η πραγματεία Σποδομαντεία (ή Τέχνη του λαξευτηρίου) είναι μετάφραση στα ελληνικά της μεταφοράς στα λατινικά ενός αραβικού κειμένου, που με τη σειρά του αναγόταν σε πρότυπο ελληνικό, πρόκειται δηλαδή για αντιδάνειο.

Στα Τρία συντάγματα κατά Λατίνων, γραμμένα και ελληνικά και λατινικά, και με πολλές προσθήκες, ο Νικόλαος-Νεκτάριος στρέφεται κατά του filioque, των αζύμων και άλλων λειτουργικών και κανονικών αποκλίσεων.

Η Διάλεξις κατά Ιουδαίων είναι επίπλαστος διάλογος, που όμως βασίζεται (τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο συγγραφέας) σε πραγματικές συζητήσεις με Ιουδαίους. Πρόκειται για το εκτενέστερο και λογιότερο σύγγραμμα του Νεκταρίου και ταυτόχρονα για ένα από τα διεξοδικότερα του είδους στη βυζαντινή γραμματεία.

Πηγές

• J. M. Hoeck – R. J. Loenertz: Nikolaos–Nektarios von Otranto, Abt von Casole. Beiträge zur Geschichte der ost–westlichen Beziehungen unter Innozenz III. und Friedrich II. (= Studia patristica et byzantina, τ. 11), Ettal 1965.
• Νεκταρίου, ηγουμένου μονής Κασούλων (Νικολάου Υδρουντινού): Διάλεξις κατά Ιουδαίων. Κριτική έκδοση υπό M. Chronz, Αθήνα 2009.
• Σωτηρίου Ν. Κόλλια, Λατίνοι και Ορθόδοξοι στη Magna Graecia του 13ου αιώνα, ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ, ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΕΞ ΥΔΡΟΥΝΤΟΣ, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2017, ISBN: 978-960-612-096-1.
• Σωτηρίου Ν. Κόλλια, Για το Δόγμα και τη Λατρεία, Μια πρωτότυπη προσέγγιση στα αντιμαχόμενα σημεία μεταξύ Ορθοδόξων και Λατίνων μέσα από ανέκδοτα χειρόγραφα , εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2019, ISBN: 978-960-612-211-8.
• W. BUCHWALD – A. HOHLWEG – O. PRINZ, «Νικόλαος εξ Υδρούντος (Otranto)», TUSCULUM – Λεξικόν Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, τόμος A΄, Φούρλας, Αθήνα 1993, σελ. 371-372.