Μεγάλη Ελλάδα

Αυτό το λήμμα αφορά τις αρχαίες ελληνικές αποικίες στη Σικελία και τη Νότια Ιταλία. Για τις εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλάδας του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, δείτε: Μεγάλη Ιδέα.

Η Μεγάλη Ελλάδα (αρχαία ελληνικά: Μεγάλη Ἑλλάς, λατινικά: Magna Graecia ή Magna Grecia, ιταλικά: Grande Ellade) ήταν η ονομασία που είχαν δώσει οι Ρωμαίοι στην επικράτεια των διαφόρων αρχαίων ελληνικών αποικιών στη Σικελία και τη Νότια Ιταλία.

Μεγάλη Ἑλλάς
Περιοχή της αρχαίας Ελλάδας
Αρχαίος ελληνικός ναός δωρικής μορφής στη Σεγέστα
Τοποθεσία:	Νότια Ιταλία, Σικελία
Μεγαλύτερη πόλη:	{{{μεγαλύτερη πόλη}}}
Διάλεκτος:	Δωρική, Ιωνική
Περίοδος ακμής:	8ος - 6ος αιώνας π.Χ.
Χάρτης της Μεγάλης Ελλάδας

Σύμφωνα με τον Στράβωνα που έχει γράψει τη σημαντικότερη αρχαία γεωγραφία, η Μεγάλη Ελλάδα ιδρύθηκε ήδη από την εποχή του Τρωικού πολέμου από τους Έλληνες.

Οι κυριότερες αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας.

Σικελία

• 

  Ναός δωρικού ρυθμού στον Τάραντα

  Συρακούσες: πόλη της νοτιοανατολικής Σικελίας. Ιδρύθηκε από τους Κορινθίους το 734 π.Χ.
• Μεσσήνη ή Ζάγκλη (σημερινή Messina): αποικία των Χαλκιδέων.
• Μύλοι (σημερινό Milazzo)
• Αιολίδες Νήσοι με επίκεντρο τη Λιπάρα (αποικία της Κνίδου, 580 π.Χ.)
• Πάνορμον: (σημερινό Palermo)
• Άκις ή Άχις: (σημερινό Acireale)
• Ξιφωνία: (δεδομένου ότι δεν έχει βρεθεί κανένα αρχαιολογικό ίχνος της, ούτε και υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για τη ακριβή της θέση, υπολογίζεται ότι βρισκόταν μεταξύ των σημερινών Aci Catena, Acireale και Aci Castello)
• Ηράκλεια Μινώα
• Αίγεστα ή Έγεστα
• Τυνδαρίς

  

  Ηραίο στο Μεταπόντιο

• Χαλκίδα: αποικία των Λεοντίνων.
• Ακράγας ή Ακράγαντας (σημερινό Agrigento)
• Νάξος: αποικία των Χαλκιδέων: ιδρύθηκε το 757 π.Χ. (σημερινή Giardini Naxos)
• Ταυρομένιον: αποικία των κατοίκων της Νάξου Σικελίας (σημερινή Taormina)
• Μέγαρα Υβλαία: αποικία των Μεγαρέων στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Ίδρυση το 734 π.Χ.
• Λεοντίνοι: αποικία των Χαλκιδέων ή των κατοίκων της Νάξου Σικελίας τον 8ο αιώνα π.Χ. (σημερινό Lentini)
• Κατάνη: Ιδρύθηκε από τους Ναξιώτες Σικελίας τον 8ο αιώνα π.Χ. (σημερινή Catania)
• Γέλα: Ιδρύθηκε από αποίκους της Ρόδου και Κρήτης το 675 π.Χ. (σημερινή Gela)
• Καμάρινα: αποικία των Συρακουσών (σημερινή Camarina)
• Άκραι: αποικία των Συρακουσών (σημερινό Palazzolo Acreide)
• Ιμέρα: αποικία της Μεσσήνης (σημερινή Imera)
• Σελινούς: αποικία των Μεγάρων Υβλαίων
• Κασμέναι: αποικία των Συρακουσών
• Ραγούσα (σημερινή Ragusa)
• Ακρίλλαι (σημερινό Chiaramonte Gulfi)
• Αγύριον (σημερινή Agira)

Καλαβρία

Ναός στον Ακράγαντα (Αγκριτζέντο)

• Αμφισυα (η σημερινή Roccella Jonica)

• Ρήγιον (σημερινή Reggio Calabria): αποικία των Χαλκιδέων.

• Επιζεφύριοι Λοκροί (σημερινό Locri)
• Κρότωνας (σημερινὸ Crotone)
• Σύβαρις (σημερινό Sibari)
• Σκύδρος (πιθανότατα σημερινό Belvedere di Spinello, δεδομένου ότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη της) αποικία των κατοίκων της Σύβαρης, μετά την καταστροφή της από τον Κρότωνα (το 510 π.Χ.).
• Θούριοι αποικία των Αθηναίων. Ιδρύθηκε το 443 π.Χ. στα ερείπια της κατεστραμμένης (από το 510 π.Χ.) Σύβαρης.
• Μέδμα: αποικία των Επιζεφύριων Λοκρών (σημερινό Rosarno)
• Σκυλλάκιον (σημερινό Squillace)
• Ιππώνιον (σημερινή Vibo Valentia)
• Βους (σημερινή Bova)
• Καυλωνία (σημερινή Monasterace Μarina)
• Μέταυρος: αποικία της Μεσσήνης και του Ρηγίου (σημερινό Gioia Tauro)
• Κρίμισα (σημερινό Cirò)
• Λάος (σημερινή Mercelina)
• Τερίνα: αποικία του Κρότωνα, σημερινή Sant' Eufemia ή Nocera Terinese (οι απόψεις των ειδικών διίστανται για την ακριβή της θέση, δεδομένου ότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη της).
• Ιέραξ (σημερινό Gerace)
• Κωσταντία (σημερινή Cosenza)
• Λακίνιον (σημερινό Capo Colonna)
• Μάκαλλα: πόλη των Οινοτρών, οι οποίοι κατάγονταν από την αρχαία Αρκαδία σύμφωνα με τον Παυσανία και τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα.

Απουλία

• Αργύριπποι (σημερινό Foggia)
• Βάρις ή Βάριον (σημερινό Μπάρι, Bari)
• Βυτοντίνον (σημερινό Bitonto)
• Βρινδίσιον (σημερινό Μπρίντιζι, Brindisi)
• Εγναθία (σημερινό Fasano)
• Ρυψ (σημερινό Ruvo di Puglia)
• Τάρας ή Τάραντας (σημερινό Taranto) αποικία των Σπαρτιατών
• Μεταπόντιο (σημερινό Metaponto)
• Μινώπολις (σημερινή Monopoli)
• Θύριαι (σημερινή Turi)
• Καιλία (σημερινή Ceglie Messapica, Brindisi)
• Καιλία (σημερινή Ceglie di Campo, Bari)
• Καλλίπολις (σημερινή Gallipoli)
• Καστανέα (Βυζαντινη αυτοκρατορια, σημερινή Castellaneta )
• Κανύσιον (σημερινή Canosa)
• Νεάπολις (σημερινή Polignano a Mare)
• Υδρούς (σημερινό Οτράντο)
• Σιλούϊον ή Σίδιον (σημερινό Gravina)
• Σύποντον (σημερινό γειτονια της Foggia)
• Αλήσιον (σημερινό Lecce)
• Απένηστη ή Απάμεστη (σημερινή Mattinata)

Η αποικία ιδρύθηκε από κατοίκους της Αιτωλοακαρνανίας, δεδομένου ότι στις ανασκαφές βρέθηκαν νομίσματα, που φέρουν το όνομα Οινιάδες.
Το όνομά της προέρχεται, πιθανότατα, από το ρήμα ἀπανίστημι (αναδύομαι, εγείρομαι, γεννώμαι). Δεδομένου ότι βρίσκεται από την πλευρά της Αδριατικής θάλασσας (δηλαδή προς την ανατολή), οι κάτοικοι έδωσαν το όνομα αυτό, θέλοντας να ορίσουν ότι ο Ήλιος, αναδύεται (εγείρεται) από την πλευρά της πόλης τους.
Για τον ίδιο λόγο, ίσως το όνομα να σημαίνει και αυγή (σημειώνεται ότι το όνομα του σύγχρονου δήμου, που βρίσκεται στη θέση της: Mattinata στα ιταλικά σημαίνει αυγή ή πρωινό).

Οι κυριότερες αποικίες της Ιταλίας.

Καμπανία

• Κύμη

Αποικία των Χαλκιδέων και της Κύμης. Δεν είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες για την ίδρυσή της και κάποιοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι αποικία της Κύμης Αιολίας (στη Μικρά Ασία)

• Νεάπολις ή Παρθενόπη (σημερινή Νάπολη)

Η πόλη ιδρύθηκε, πιθανότατα, από κατοίκους της Κύμης (σημερινή Cuma), γύρω στον 9ο και 8ο αι. π.Χ., με το όνομα Παρθενόπη. Η αποικία αυτή ονομάστηκε αργότερα Παλαιόπολις, όταν κατά τον 5ο αι. π.Χ., ιδρύθηκε σε μια κοντινή περιοχή η σημερινή Νάπολη (Νεάπολις=Νέα πόλις).

• Ελέα (σημερινή Velia), πατρίδα του Παρμενίδη
• Ποσειδωνία αποικία των Συβαριέων (σημερινό Capaccio-Paestum)
• Πύχουντας αποικία της Μεσσήνης (σημερινό Policastro Bussentino)
• Πιθηκούσσαι αποικία των Χαλκιδέων και της Ερέτριας (σημερινή Ischia, στο ομώνυμο νησάκι)
• Δικαιάρχεια (σημερινό Pozzuoli)

Δεν είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες για την ίδρυσή της: η μία άποψη αναφέρει ως ιδρυτές της, εξόριστους από τη Σάμο, ενώ μία άλλη ως αποικία της γειτονικής (ιταλικής) Κύμης (σημερινή Cuma)

• Παλίνωρος ή Παλίνωρον (σημερινό Palinuro, δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Centola)

Πιθανότατα, το όνομα της αποικίας προήλθε από τον Παλίνωρο, επικεφαλής (καπετάνιο) του πλοίου του Αινεία, όταν ο τελευταίος διέφυγε μετά την καταστροφή της Τροίας.

Λευκανία

• Μεταπόντιον (σημερινό Metaponto)
• Σύρις (σημερινή Nova Siri)
• Ηράκλεια (σημερινό Policoro)
• Πιστοικός (σημερινό Pisticci)
• Τροΐλια ή Οβελάνον (σημερινή Ferrandina)
• Γάλασα (σημερινό Armento)

Υπόλοιπη Ιταλία

• Ἀγκών (ή Δωρική Ανκών, το αρχικό της όνομα) αποικία των Συρακουσών (σημερινή Ανκόνα)
• Άδρια (σημερινή Adria)

Βιβλιογραφία

• (fr) Pierre Wuilleumier, Tarente des Origines à la conquête romaine, De Boccard, Παρίσι, 1939
• (en) Arthur Dale Trendall, Ερυθρόμορφα αγγεία της Νότιας Ιταλίας και Σικελίας, Παπαδήμα, Αθήνα, 1996 ISBN 960-206-373-4
• Luca Cerchiai (u. a.): Die Griechen in Süditalien. Auf Spurensuche zwischen Neapel und Syrakus. Theiss, Stuttgart 2004, ISBN 3-8062-1845-5
• Furio Durando (u. a.): Magna Graecia. Kunst und Kultur der Griechen in Italien. Hirmer, München 2004, ISBN 3-7774-2045-X
• Hansgerd Hellenkemper (Hrsg.): Die neue Welt der Griechen. Antike Kunst aus Unteritalien und Sizilien. Zabern, Mainz 1998, ISBN 3-8053-2498-7
• Mario Lazzarini: La Magna Grecia. Scorpione Editrice, Taranto 1990, 1995. ISBN 88-8099-027-6
• Dieter Mertens: Städte und Bauten der Westgriechen. Von der Kolonisationszeit bis zur Krise um 400 vor Christus. Hirmer, München 2006, ISBN 3-7774-2755-1
• Το αντίστοιχο άρθρο της ιταλικής Βικιπαιδείας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η θέα στη θάλασσα Σαλεντινή χερσόνησος, Ελλάδα και Μεγάλη Ελλάδα (στα Ιταλικά, ελληνικά και αγγλικά)
• Επίσκεψη Ελλήνων Κυπρίων στην Κάτω Ιταλία