Οικία Μεχμέτ Αλή Πασά

Η οικία Μεχμέτ Αλή γνωστή και ως οικία Μοχάμετ Άλι είναι ιστορικό μνημείο στην Καβάλα. Ήταν το μεγαλύτερο σπίτι της πόλης την περίοδο κατά την οποία κτίστηκε.

Οικία Μεχμέτ Αλή
Η οικία
Γενικές πληροφορίες
Είδος	κτήριο
Διεύθυνση	Πλατεία Μωχάμετ Άλη
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°55′53″N 24°24′53″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Καβάλας
Τοποθεσία	[Καβαλα]
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1780
Λειτουργία	1787
Ιδιοκτήτης	Δήμος Καβάλας
Τεχνικές λεπτομέρειες
Όροφοι	2
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ιστορία

Ο Μεχμέτ Αλή, ο μετέπειτα κυβερνήτης της Αιγύπτου, γεννήθηκε το 1769 στην Καβάλα και έζησε εκεί μέχρι περίπου την ηλικία των τριάντα ετών. Ο πατέρας του, Ιμπραήμ Αγάς, ήταν δημόσιος υπάλληλος, αρχηγός της φρουράς του διοικητή της πόλης. Ο θείος του πατέρα του Τρουσούν αγάς διατέλεσε μουτεσελίμης της Καβάλας ενώ θείος του από την πλευρά της μητέρας ήταν ο προεστός Χουσεγίν αγάς. Το 1787 ξεκίνησε να εργάζεται στο στρατό και σύντομα ορίστηκε μπουλούκ μπασή. Το 1798 ορίστηκε υπαρχηγός του σώματος περίπου 300 αντρών που στάλθηκαν από την Καβάλα στην Αίγυπτο για να εμποδίσουν την κατάληψή της από τον Ναπολέοντα. Στη συνέχεια αναρριχήθηκε γρήγορα στις στρατιωτικές τάξεις και το 1805 ορίστηκε βαλής της Αιγύπτου.

Το κονάκι κατασκευάστηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα και τότε ήταν από τα μεγαλύτερα αρχοντικά της Καβάλας. Αν και το κτίριο έχει υποστεί μεταγενέστερες τροποποιήσεις, αυτές δεν άλλαξαν τις διαστάσεις του αρχοντικού. Καθώς ο πατέρας του δεν διέθετε την οικονομική επιφάνεια να χτίσει ένα τόσο μεγάλο σπίτι, δεν πρόκειται για το σπίτι όπου γεννήθηκε, αλλά εγκαταστάθηκε σε αυτό αργότερα, μάλλον μετά το 1787, όταν απέκτησε οικονομική ευχέρεια παντρευόμενος την εύπορη χήρα Αμινά.

Στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν εργασίες επισκευής και συντήρησης στην οικία του Μωχάμετ Άλη και τον κήπο της με την χρηματοδότηση του αιγυπτιακού κράτους και την υποστήριξη της βασιλικής οικογένειας της Αιγύπτου. Οι εργασίες περιλάμβαναν τη μετατροπή της εισόδου του χαρεμιού σε κύρια είσοδο, την τοποθέτηση τζακιών σε όλα τα δωμάτια, την προσθήκη τζαμαρίας στον σοφά, νιπτήρα στο χαρέμι, ενώ κάποιοι τοίχοι ξαναχτίστηκαν και ενισχύθηκαν.

Το κτίριο, όπως και άλλα κτίρια στην Καβάλα, ήταν αντικείμενο αντιδικίας μεταξύ της ελληνικής και αιγυπτιακής κυβέρνησης τον 20ό αιώνα. Η οικία του Μοχάμετ Άλι, όπως και το Ιμαρέτ, ανήκουν στην αιγυπτιακή κυβέρνηση, ως βακουφική περιουσία. Το κτήριο τελεί υπό τη διαχείριση του Ερευνητικού Κέντρου ΜΟΗΑ, το οποίο ιδρύθηκε το 2006 και αποσκοπεί στον διαπολιτισμικό διάλογο μεταξύ της Ελλάδας, των χωρών της Μεσογείου και του ισλαμικού κόσμου. Το κτήριο πλέον λειτουργεί ως μουσείο, διαθέτει πολυμέσα για την καλύτερη πληροφόρηση των επισκεπτών και διεξάγει διάφορες εκπαιδευτικές, ερευνητικές και πολιτιστικές δράσεις.

Περιγραφή

Το κτήριο με εμβαδόν 330 τ.μ., ήταν το μεγαλύτερο σπίτι στην πόλη της Καβάλας εκείνη την εποχή. Στις μέρες μας θεωρείται ένα από τα λαμπρότερα εν Ελλάδι σωζόμενα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Έχει δύο ορόφους και διαθέτει χαμάμ καθώς και δυνατότητα θέρμανσης. Το χαμάμ καθώς και τα δωμάτια διαμονής, φαγητού, ύπνου και ψυχαγωγίας βρίσκονται στον δεύτερο όροφο. Υπάρχουν τζάκια σε όλα τα δωμάτια της οικίας πράγμα που υποδηλώνει την ιδιαίτερη κοινωνική θέση και την οικονομική ευμάρεια του ιδιοκτήτη. Η οικία βρίσκεται σε τέτοια θέση, ώστε να έχει πανοραμική θέα απ’ όλες τις πλευρές. Απ’ την είσοδό της φαίνεται το λιμάνι της Καβάλας ενώ απ’ την άλλη πλευρά ‘βλέπει’ έναν πανέμορφο κόλπο. Έχει έναν μεγάλο κήπο στον οποίο φυλάσσεται μέχρι και σήμερα κομμάτι από τον τάφο της μητέρας του Μεχμέτ Αλή, το οποίο παλαιότερα βρίσκονταν στην πλατεία Ελευθερίας.

Στο κτήριο εφαρμόστηκε η χωριστή διάταξη των χώρων ανδρών και γυναικών (σελαμλίκ – ανδρώνας και χαρεμλίκ – γυναικωνίτης αντίστοιχα). Στη νότια ενότητα βρίσκεται το σελαμλίκ, το οποίο περιλαμβάνει τους χώρους διαμονής και εργασίας των ανδρών καθώς και τους χώρους υποδοχής των επισκεπτών τους. Στη βόρεια ενότητα βρίσκεται το χαρεμλίκ που περιέχει τους χώρους των γυναικών, με τις εξυπηρετήσεις του καθημερινού νοικοκυριού και συγχρόνως τους περισσότερους ιδιωτικούς χώρους όλης της οικογένειας.

Περιβάλλων χώρος

Το 1925 το κτίριο περιβαλλόταν από τις τρεις πλευρές από κήπο ο οποίος διέθετε δύο εισόδους, μίας στη βορειοδυτική γωνία και μία στα νότια. Στη συνέχεια ο κήπος ενώθηκε με βακουφικό οικόπεδο στα βόρεια. Η νότια και νοτιοανατολική πρόσοψη βρίσκονταν πάνω από στενό δρόμο ο οποίος σχημάτιζε μικρό πλάτωμα νοτιοανατολικά του σπιτιού.

Από το 1925 και έπειτα υπήρξαν συζητήσεις μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου ώστε να διαμορφωθεί πλατεία μπροστά από το σπίτι. Έτσι την ίδια χρονιά εγκρίθηκε σχετική τροποποίηση στο ρυμοτομικό σχέδιο. Για τη δημιουργία της πλατείας απαλλοτριώθηκαν αιγυπτιακά βακούφια, οικόπεδα χριστιανών και άλλα οικόπεδα που ανήκαν σε ανταλλάξιμα. Το 1930, ύστερα από επιθυμία του βασιλιά Φουάντ Α΄, η πλατεία επεκτάθηκε με την απαλλοτρίωση και άλλων οικοπέδων από το ελληνικό δημόσιο. Λόγω των εργασιών, οι είσοδοι του σπιτιού βρέθηκαν περίπου 2,5 μέτρα πάνω από το επίπεδο της πλατείας, και έτσι κατασκευάστηκε το 1932 μνημειώδης σκάλα από τον Καβαλιώτη μηχανικό Καλοκάρδη για τη δυτική είσοδο και βαθμιδωτά πλατώματα. Οι εργασίες στην πλατεία ολοκληρώθηκαν το 1935.

Εκτός από οικία την του Μεχμέτ Αλή, στην πλατεία Μεχμέτ Αλή, στη χερσόνησο της Παναγίας στην Καβάλα, υπάρχει και το άγαλμά του. Το άγαλμα δώρισαν οι Έλληνες της Αιγύπτου στην πόλη της Καβάλας και φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη. Το άγαλμα τοποθετήθηκε στην πλατεία το 1934 και τα επίσημα αποκαλυπτήριά του έγινα το 1949, στην εκατονταετηρίδα από τον θάνατο του Μεχμέτ Αλή.

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Στεφανίδου, Αιμιλία (1986). «Το κονάκι του Μουχαμάντ Αλί Πασά στην Καβάλα». Επώνυμα Αρχοντικά των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Περιήγηση στην οικία του Μωχάμετ Άλη Αρχειοθετήθηκε 2022-06-24 στο Wayback Machine.