Ουσιαστικό είναι ένα από τα κλιτά μέρη του λόγου που φανερώνει πρόσωπο, ζώο, πράγμα, ενέργεια, κατάσταση ή ιδιότητα.[1]

Το ουσιαστικό είναι όνομα, (όπως είναι και το επίθετο).

Διάκριση κατά έννοια

Επεξεργασία

Τα ουσιαστικά διακρίνονται στις ακόλουθες βασικές κατηγορίες:

  • τα κύρια ονόματα, είναι αυτά που αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ζώα, πράγματα, περιστατικά, κλπ, (π.χ. ο Θανάσης, ο Ντορής, ο Παρθενώνας, η Ιλιάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, η Πέμπτη, ο Μάρτης, ο Πρωθυπουργός, ο Επιτάφιος).
  • τα κοινά ονόματα είναι αυτά που περιγράφουν ένα συγκεκριμένο είδος (σύνολο ομοειδών) πραγμάτων (π.χ. άνθρωπος, λουλούδι), τα οποία επιπρόσθετα λέγονται και συγκεκριμένα ουσιαστικά, ή ουσιαστικά που αναφέρονται σε ιδιότητα ή κατάσταση (π.χ. τρέξιμο, φουρτούνα, χαρά κ.λπ.), τα οποία επιπρόσθετα λέγονται και αφηρημένα ουσιαστικά.
  • τα περιληπτικά ουσιαστικά, που υποδηλώνουν εμπεριεχόμενο πλήθος ομοίων πραγμάτων (π.χ. στρατός, στόλος, λαός, ποίμνιο κ.λπ.).

Διάκριση κατά γένος

Επεξεργασία

Τα κύρια και τα κοινά (συγκεκριμένα και αφηρημένα) ουσιαστικά διακρίνονται σε τρία γένη: αρσενικά, θηλυκά, και ουδέτερα.

Και στα τρία γένη τα ουσιαστικά χαρακτηρίζονται επιπλέον σε:

  • ισοσύλλαβα όταν διατηρούν ίσο αριθμό συλλαβών στον ενικό και στον πληθυντικό (π.χ. ο μαθητής - οι μαθητές), και σε
  • ανισοσύλλαβα όταν αλλάζει ο αριθμός των συλλαβών (π.χ. κύμα - κύματα, ή μανάβης - μανάβηδες κ.λπ.).[2]

Επίσης, και στα τρία γένη τα ουσιαστικά χαρακτηρίζονται σε[1]:

  • οξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στη λήγουσα (π.χ. ουρανός, σφουγγαράς, καρδιά, αλεπού, βουνό, καθεστώς),
  • παροξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στην παραλήγουσα (π.χ. ναύτης, νοικοκύρης, ώρα, ελπίδα, πεύκο, κρέας),
  • προπαροξύτονα όταν η ονομαστική ενικού τονίζονται στην προπαραλήγουσα (π.χ. φύλακας, φούρναρης, θάλασσα, δύναμη, σίδερο, όνομα).

Ανώμαλα ουσιαστικά

Επεξεργασία

Όσο ουσιαστικά δεν ακολουθούν τους κανόνες των τριών κλίσεων, λέγονται ανώμαλα και διακρίνονται στα επόμενα είδη[1]:

  • Άκλιτα ουσιαστικά, που δεν αλλάζει η κατάληξή τους σε καμία πτώση, όπως οι ξενικές λέξεις: ρεκόρ, ζενίθ, τα ξενικά τοπωνύμια: Γιβραλτάρ, Σινά, τα ξενικά ονόματα ανθρώπων: Αδάμ, Μωάμεθ, τα γράμματα: άλφα, βήτα, τα οικογενειακά επίθετα: Παπαναστασίου, Μελά καθώς και τα προτακτικά καπετάν-, Αϊ-.
  • Ελλειπτικά, που συνηθίζονται σε ορισμένες μόνο πτώσεις (κυρίως σε ονομαστική και αιτιατική ή μόνο σε γενικά), όπως: το όφελος, οι προάλλες, το σέβας, τα σύγκαλα, του θανατά, λογιών.
  • Ιδιόκλιτα, που ακολουθούν δικό τους σχηματισμό κλίσης, όπως: ο δεκανέας, ο κουρέας, το προϊόν, το καθήκον, το παν, το μηδέν, το οξύ, το δόρυ.
  • Διπλόκλιτα, που ακολουθούν δύο κλίσεις, δηλ. ως αρσενικά στον ενικό και ουδέτερα στον πληθυντικό: ο πλούτος - τα πλούτη, ή σχηματίζουν δύο κλίσεις στον πληθυντικό: ο δεσμός - οι δεσμοί - τα δεσμά, ο χρόνος - οι χρόνοι - τα χρόνια.
  • Διπλόμορφα, που έχουν δύο τύπους, εκ των οποίων ο ένας με μια συλλαβή περισσότερη στον ενικό και τον πληθυντικό: γέρος/γέροντας-γέροι/γέροντες, δράκος/δράκοντας-δράκοι/δράκοντες, ή μόνο στον ενικό αριθμό: γίγας/γίγαντας-γίγαντες, ελέφας/ελέφαντας-ελέφαντες.
  • Διπλοκατάληκτα, που σχηματίζουν δύο τύπους στον ενικό ή πληθυντικό: μάγειρας ή μάγειρος, ανεμώνα ή ανεμώνη, χείλι ή χείλος και γονείς ή γονιοί, δεσπότες ή δεσποτάδες, φουρνάρηδες ή φουρναραίοι, κορφές ή κορφάδες, στήθη ή στήθια.


Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 1,2 Τριανταφυλλίδης, Μανόλης (1976). Νεοελληνική Γραμματική. Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Αθήνα: ΟΕΔΒ. σελ. 77. 
  2. «ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ». Η πύλη για την ελληνική γλώσσα. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Ανακτήθηκε στις 4 Μαΐου 2023.