Πίθος των Δαναΐδων

αρχαιοελληνικός μύθος

Σύμφωνα με μία παράδοση, οι κόρες του Δαναού, οι Δαναΐδες, καταδικάστηκαν μετά τον θάνατό τους και την κάθοδό τους στον Άδη να μεταφέρουν και να ρίχνουν αιώνια νερό σε ένα πιθάρι με τρύπες («τετρημένον πίθον») για να τιμωρηθούν δήθεν για τη δολοφονία των συζύγων τους (Αιγυπτίδες) την πρώτη νύχτα του γάμου. Αυτό έγινε στη νεότερη εποχή πολύ γνωστή έκφραση, ο «Πίθος των Δαναΐδων» ή το «άντλημα στον πίθο των Δαναΐδων», που αναφέρεται σε μια μάταιη εργασία ή κόπο χωρίς τέλος. Σε αυτό θα πρέπει να καταδικάστηκαν οι 49 από τις 50 Δαναΐδες, καθώς η μία, η Υπερμήστρα, ερωτεύθηκε τον σύζυγό της και δεν τον σκότωσε. Οι αντίστοιχες αρχαίες εκφράσεις είναι «εις τον τετρημένον πίθον αντλείν» και «άπληστος πίθος επί των πολλά εσθιόντων». Η έκφραση υπάρχει και στα γαλλικά ως «tonneau des Danaïdes».

Οι «Δαναΐδων υδρείαι ατελείς» που αναφέρονται από τον Αξίοχο (371 Ε) συνδέονται με τις Ορφικές δοξασίες που μνημονεύει ο Πλάτων, με τις οποίες οι ανόσιοι και αμύητοι (Γοργίας 493 Β) αναγκάζονται να φέρουν στον Άδη «εν κοσκίνω ύδωρ» (νερό μέσα σε κόσκινο) ή να ρίχνουν νερό σε «τετρημένον πίθον».

Το πραγματικό νόημα του αρχικού μύθου

Επεξεργασία

Ο «τετρημένος πίθος» συνδέεται με τη μαγεία της βροχής. Οι «υδροφορούσες» σε αυτόν Δαναΐδες ήταν στον αρχικό πυρήνα του μύθου Νύμφες των νερών. Την αντίληψη αυτή ενισχύει η παράδοση που αναφέρει ότι οι κόρες του Δαναού δίδαξαν στους κατοίκους του Άργους το πώς να ανοίγουν πηγάδια και έτσι κατέστησαν «ένυδρον» το «πολυδίψιον» Άργος. Ενισχύεται επίσης από το γεγονός πως ήταν πενήντα στον αριθμό όπως ήταν συνήθως οι νύμφες όπως π.χ. οι Νηρηίδες.[1]

Κάποιοι θεωρούν πως οι νύμφες στις μυθολογικές ιστορίες συνήθως εκπροσωπούν ιέρειες κάποιας θεότητας όπότε οι πενήντα νύμφες Δαναΐδες ίσως να ήταν οι πενήντα ιέρειες της Δανάης στην Αργολίδα.[2] Η Δανάη, το όνομα της οποίας σημαίνει «διψασμένη»[3], ήταν μια προ-ολύμπια θεότητα που ταυτίζονταν με τη γη η οποία αργότερα, με την επικράτηση της ολύμπιας θρησκείας, «υποβιβάστηκε» σε πριγκίπισσα του Άργους που γέννησε τον ήρωα Περσέα.[2][4] Όμως ο μύθος της Δανάης μιλά για τη γονιμοποίηση της γης από τη βροχή καθώς περιγράφεται το πως η Δανάη (γη) κλεισμένη μέσα σε ένα υπόγειο (έγκατα της γης) έμεινε έγκυος από τον Δία που ήταν μεταμορφωμένος σε χρυσή βροχή και αργότερα γέννησε τον Περσέα, δηλαδή τον άντρα ήρωα που εκπροσωπεί την ανθρωπότητα. Η Δανάη ως θεότητα της γης συνδέονταν με το νερό καθώς θεωρούνταν πηγή των νερών. Οι ιέρειές της ίσως να έκαναν τελετουργικά μαγικά για να προκαλέσουν βροχή προκειμένου να ευνοήσουν τη γονιμότητα των χωραφιών στα οποία χρησιμοποιούσαν σουρωτήρια.[2] Ίσως ο μύθος των Δαναΐδων και του τρύπιου πιθαριού να προήλθε από αυτή τη συνήθεια.[2] Ανάλογα, ο μύθος της Λερναίας Ύδρας μπορεί να περιγράφει την μακρόχρονη και μάταιη σε μεγάλο βαθμό προσπάθεια αντικατάστασης της αρχαίας λατρείας της γης από την ολύμπια θρησκεία στην Αργολίδα μέχρις ότου να καταστραφούν πλήρως με φωτιά τα ιερά της.[1]

Ο μύθος για την τιμωρία των Δαναΐδων στον Άδη είναι ύστερος και άγνωστος στον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο.[1] Με την πάροδο του χρόνου η μεταφορά νερού σε τρύπιο δοχείο χρησιμοποιήθηκε από τους μεταγενέστερους ως σύμβολο της ματαιοπονίας των αμύητων στα διάφορα μυστήρια, όπως ήταν και οι Δαναΐδες, που δεν θέλησαν να «μυηθούν» στον γάμο και δολοφόνησαν τους συζύγους τους.[1]

Για τον ανθρωπολόγο Μπαχόφεν ο μύθος καταγράφει το πέρασμα από μια αρχαία εποχή κατά την οποία οι γυναίκες επέλεγαν τον σύζυγό τους και είχαν το δικαίωμα να αμυνθούν ενάντια σε μια καταναγκαστική συζυγική ένωση με κάθε πρόσφορο μέσο στη μεταγενέστερη εποχή κατά την οποία δεν είχαν λόγο στο ποιον θα παντρευτούν.[1]

Για άλλους πρόκειται για μια αλληγορία σχετικά με τον κύκλο του νερού στην Αργολίδα.[1] Σύμφωνα με τον μύθο οι Δαναΐδες έκοψαν τα κεφάλια των συζύγων τους και τα έστειλαν στον πατέρα τους στο Άργος για να βεβαιωθεί πως είχε γίνει η δολοφονία. Τα σώματα θάφτηκαν στα έλη της Αργολίδας. Με αυτόν τον τρόπο ο μύθος μπορεί να περιγράφει το πως τον χειμώνα τα ποτάμια και οι πηγές της Αργολίδας (Αιγυπτίδες) φουσκώνουν και γίνονται επικίνδυνα αλλά το καλοκαίρι στεγνώνουν και στερεύουν από την πηγή (οι νύμφες Δαναΐδες τους κόβουν το κεφάλι). Τα σώματα των ποταμών είναι φυσικό να «θάβονται» στα έλη, δηλαδή στο φυσικό σημείο απορροής των υδάτων μιας περιοχής.

Άλλοι πάλι θεωρούν πως πρόκειται για καταγραφή των Λερναίων Μυστηρίων που ήταν παρακλάδι των Ελευσίνιων Μυστηρίων και τα οποία λάμβαναν χώρα στην λίμνη Αλκυονία που οι άνθρωποι θεωρούσαν απύθμενη και πως ήταν είσοδος στον Άδη.[1] Αυτή η εκδοχή συμφωνεί με την υπόθεση πως οι πενήντα «νύμφες» Δαναΐδες εκπροσωπούσαν τις ιέρειες της Δανάης στην Αργολίδα. Σύμφωνα με τον μύθο άλλωστε οι Δαναΐδες έφεραν στην Αργολίδα τη γιορτή των Θεσμοφόριων.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Bonner, Campbell (1902). «A Study of the Danaid Myth». Harvard Studies in Classical Philology 13: 129–173. doi:10.2307/310344. ISSN 0073-0688. https://www.jstor.org/stable/310344. 
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Walker, Barbara G. (1983). The woman's encyclopedia of myths and secrets. Cambridge: Harper & Row. ISBN 978-0-06-250925-3. 
  3. «δανός - Ancient Greek (LSJ)». lsj.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2024. 
  4. «Δανάη - Ancient Greek (LSJ)». lsj.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2024.