Περιδοτίτης

Ο Περιδοτίτης (Peridotite) είναι ένα πυριγενές πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από κρυσταλλικούς κόκκους του ορυκτού ολιβίνου, χωρίς ή και μαζί με άλλα ορυκτά (συνήθως πυρόξενους),^[α] καθώς και λίγους ή καθόλου αστρίους. Ο περιδοτίτης είναι υπερβασικό πέτρωμα και περιέχει περισσότερο από 40% ολιβίνη. Έχει συνήθως χονδρόκοκκη υφή, και χρώμα από ανοικτό πράσινο έως βαθυπράσινο. Το πέτρωμα οφείλει το όνομά του στα περίδοτα, τους κρυστάλλους ολιβίνη, που κυρίως περιέχει.

Ο περιδοτίτης συνήθως μεταβάλλεται εξ ολοκλήρου ή εν μέρει σε Σερπεντινίτη (serpentinite).^[β] Ο σερπεντινίτης που προκύπτει από τη σερπεντινίωση (ενυδάτωση και µεταµορφισμός) του περιδοτίτη είναι μεταμορφωμένο πέτρωμα.^[1] Είναι δυνατόν επίσης, κατά τη μετατροπή των περιδοτιτών να σχηματιστεί Λιστβαινίτης ή λιστβανίτης (listwanite ή listvenite).^[γ]^[2]

Ανάλογα με την ορυκτολογική του σύσταση ο περιδοτίτης διακρίνεται σε:^[δ]

Δουνίτης (Dunite): αποτελείται 90% και άνω από ολιβίνη.

Χαρτζβουργίτης (ή χαρτσβουργίτης, Harzburgite): αποτελείται από ολιβίνη (40-90%) και ορθοπυρόξενο (5-60%).
Βερλίτης (Wehrlite): αποτελείται από ολιβίνη (40-90%) και κλινοπυρόξενο (5-60%).

Λερζόλιθος (Lherzolite): αποτελείται από ολιβίνη (40% και άνω) και, σε ίση περίπου αναλογία από ορθοπυρόξενο και κλινοπυρόξενο (συνήθως σε μεγαλύτερη ποσότητα ο κλινοπυρόξενος).

Κιμπερλίτης (Kimberlite): αποτελείται από ολιβίνη μαζί με σημαντικές ποσότητες άλλων ορυκτών, όπως φλογοπίτης (phlogopite), πυρόξενοι, σερπεντίνης, γρανάτης, σπινέλλιος και χρωμίτης. Ο κιμπερλίτης μερικές φορές περιέχει διαμάντια.

Ο περιδοτίτης βρίσκεται σε διάφορα τμήματα του μανδύα της Γης και η χημική του σύσταση ποικίλλει ανάλογα με το γεωτεκτονικό περιβάλλον. Ενδεικτικά, σε βάθος μεταξύ 410 και 660 χιλιόμετρα (μεταβατική ζώνη), θεωρείται πως οι Πυρόξενοι και ο Γρανάτης σχηματίζουν τον Γρανάτη-Ματζορίτη (Majorite), ενώ ο Ολιβίνης (ολιβίνης υψηλής πίεσης),^[3] σε συνθήκες αυξανόμενης πίεσης λόγω του βάθους, μετατρέπεται σε Γουωντσληγίτη (Wadsleyite)^[4] και Ρινγκουντίτη (Ringwoodite).^[5] Στον κατώτερο μανδύα, η χημική-ορυκτολογική σύσταση αλλάζει και περιλαμβάνει Περοβσκίτη και Σιδηροπερίκλαστο (Ferropericlase).^[ε]

Μέσα στα πετρώματα της οικογένειας των περιδοτιτών βρίσκονται πολλά σημαντικά ορυκτά, όπως ο Χρωμίτης (ή χρωμιούχος σπινέλλιος), ο Λευκόλιθος, ο Αμίαντος, ο Τάλκης, ο Μαγνησίτης και ο Αραγωνίτης. Ανάλογα με τον τρόπο και τις συνθήκες δημιουργίας τους (όπως θερμοκρασία, πίεση και ενυδάτωση), μπορεί να περιέχονται σε μικρές ποσότητες και άλλα ορυκτά, όπως Γρανάτης, Πλαγιόκλαστα (άστριοι), Αμφίβολοι και Φλογοπίτης (Phlogopite, ποικιλία του μαρμαρυγία). Σε περιβάλλοντα πλούσια σε διοξείδιο του άνθρακα, μπορεί να σχηματιστεί Γραφίτης ή Διαμάντι.

Φωτοθήκη

Δουνίτης από το Ρούντμπεργκ (Rødberg), Νορβηγία.
Χαρτζβουργίτης από την Αμπούσιτρα, Μαδαγασκάρη.
Βερλίτης, φωτομικρογραφία (φωτογραφία με τη χρήση οπτικού μικροσκοπίου) λεπτής πετρογραφικής τομής, σε πολωμένο φως.
Λερζόλιθος στη λίμνη Ερς, Αριέζ, Γαλλία.
Κιμπερλίτης (με διαμἀντια) από την Νότια Αφρική.

Σημειώσεις

↑ Οι Πυρόξενοι είναι πυριτικά ορυκτά που συμμετέχουν στη σύσταση πολλών πετρωμάτων, πυριγενών και μεταμορφωμένων, στις περισσότερες περιπτώσεις ως θεμελιώδη ορυκτά. Ταξινομούνται στην υποομάδα των Ινοπυριτικών (Inosilicates) ορυκτών. Οι πυρόξενοι με βάση τη κρυσταλλική δομή τους διακρίνονται σε Ορθοπυρόξενους και Κλινοπυρόξενους. (Βλ. «Πυρόξενοι» και «Πυριτικά» στο www.geo.auth.gr.)
↑ O σερπεντινίτης (serpentinite) είναι ένα πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από ορυκτά της ομάδας του σερπεντίνη. Παλαιότερα, η αντίστοιχη ελληνική ονομασία ήταν «Οφ(ε)ιόλιθος» ή «Οφ(ε)ίτης λίθος» (από το όφις, φίδι) διότι η όψη του προσομοιάζει με το φολιδωτό δέρμα του φιδιού. Ωστόσο, ο όρος οφιόλιθοι (ή οφειόλιθοι, ophiolite) χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σύμπλεγμα πετρωμάτων, που συνιστούν μία στρωματογραφική σειρά από υπερβασικά και βασικά πετρώματα.
↑ Άλλες εναλλακτικές ορθογραφίες είναι listwaenite, listvaenite ή listvanite. Ο λιστβαινίτης είναι μεταμορφωσιγενές πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από μαγνησίτη και χαλαζία, μαζί με τα κύρια δευτερεύοντα ορυκτά δολομίτη και φουχσίτη (fuchsite).
↑ Το υπερβασικό πέτρωμα που περιέχει ολιβίνη κάτω από 40% και πυρόξενο ή κεροστίλβη πάνω από 60%, ταξινομείται ως πυροξενίτης (pyroxenites) ή κεροστιλβίτης (hornblendite) αντίστοιχα.
↑ Είναι η πλούσια σε σίδηρο ποικιλία του Περίκλαστου (Periclase).

Παραπομπές

↑ «Μεταμορφωμένα πετρώματα». www.geo.auth.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023.
↑ Decrausaz, Thierry; Godard, Marguerite; Menzel, Manuel D.; Parat, Fleurice; Oliot, Emilien; Lafay, Romain; Barou, Fabrice (2023-03-21). «Pervasive carbonation of peridotite to listvenite (Semail Ophiolite, Sultanate of Oman): clues from iron partitioning and chemical zoning» (στα English). European Journal of Mineralogy 35 (2): 171–187. doi:10.5194/ejm-35-171-2023. ISSN 0935-1221. https://ejm.copernicus.org/articles/35/171/2023/.
↑ «Δομή και σύσταση της Γης» (PDF). www.geo.auth.gr.
↑ Anthony, John W.· Bideaux, Richard A.· Bladh, Kenneth W.· Nichols, Monte C. «Wadsleyite» (PDF). Handbook of Mineralogy (στα Αγγλικά). Mineralogical Society of America. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2023.
↑ Anthony, John W.· Bideaux, Richard A.· Bladh, Kenneth W.· Nichols, Monte C. «Ringwoodite» (PDF). Handbook of Mineralogy (στα Αγγλικά). Mineralogical Society of America. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2023.

Πηγές

Γεωργαλάς, Γεώργιος· Μαλλιάρη-Πατέρα, Ακριβή (1982). Στοιχεία γεωλογίας και ορυκτολογίας Α΄ Λυκείου (17η έκδοση). Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. σελ. 30-31.
«Peridotite». www.mindat.org. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023.
MAT, Mahmut (4 Σεπτεμβρίου 2023). «Peridotite | Properties, Composition, Formation». Geology Science (στα Αγγλικά) (δημοσιεύτηκε 11 Απριλίου 2018). Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2023.
«Peridotite: Igneous Rock - Pictures, Definition & More». geology.com. Ανακτήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2023.
«Κεφάλαιο 5 Ορυκτά - Γενικά περί ορυκτών». docplayer.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023.
Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών· Στουραϊτη, Χριστίνα (2015). «Γεωχημεία. Γεωχημικές διεργασίες στο εσωτερικό της γης» (PDF). opencourses.uoa.gr.
«Λεξικά και Γλωσσάρια – ΕΛΕΤΟ». eleto.gr. 05. Όροι της γεωλογίας • Αγγλοελληνικό γλωσσάριο γεωλογικών όρων (EN-GR) – Έκδοση 15.1. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2023.

Δείτε επίσης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Peridotite στο Wikimedia Commons

[1] Οι Πυρόξενοι είναι πυριτικά ορυκτά που συμμετέχουν στη σύσταση πολλών πετρωμάτων, πυριγενών και μεταμορφωμένων, στις περισσότερες περιπτώσεις ως θεμελιώδη ορυκτά. Ταξινομούνται στην υποομάδα των Ινοπυριτικών (Inosilicates) ορυκτών. Οι πυρόξενοι με βάση τη κρυσταλλική δομή τους διακρίνονται σε Ορθοπυρόξενους και Κλινοπυρόξενους. (Βλ. «Πυρόξενοι» και «Πυριτικά» στο www.geo.auth.gr.)

[2] O σερπεντινίτης (serpentinite) είναι ένα πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από ορυκτά της ομάδας του σερπεντίνη. Παλαιότερα, η αντίστοιχη ελληνική ονομασία ήταν «Οφ(ε)ιόλιθος» ή «Οφ(ε)ίτης λίθος» (από το όφις, φίδι) διότι η όψη του προσομοιάζει με το φολιδωτό δέρμα του φιδιού. Ωστόσο, ο όρος οφιόλιθοι (ή οφειόλιθοι, ophiolite) χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σύμπλεγμα πετρωμάτων, που συνιστούν μία στρωματογραφική σειρά από υπερβασικά και βασικά πετρώματα.

[4] Άλλες εναλλακτικές ορθογραφίες είναι listwaenite, listvaenite ή listvanite. Ο λιστβαινίτης είναι μεταμορφωσιγενές πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από μαγνησίτη και χαλαζία, μαζί με τα κύρια δευτερεύοντα ορυκτά δολομίτη και φουχσίτη (fuchsite).

[6] Το υπερβασικό πέτρωμα που περιέχει ολιβίνη κάτω από 40% και πυρόξενο ή κεροστίλβη πάνω από 60%, ταξινομείται ως πυροξενίτης (pyroxenites) ή κεροστιλβίτης (hornblendite) αντίστοιχα.

[10] Είναι η πλούσια σε σίδηρο ποικιλία του Περίκλαστου (Periclase).

[3] «Μεταμορφωμένα πετρώματα». www.geo.auth.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2023.

[5] Decrausaz, Thierry; Godard, Marguerite; Menzel, Manuel D.; Parat, Fleurice; Oliot, Emilien; Lafay, Romain; Barou, Fabrice (2023-03-21). «Pervasive carbonation of peridotite to listvenite (Semail Ophiolite, Sultanate of Oman): clues from iron partitioning and chemical zoning» (στα English). European Journal of Mineralogy 35 (2): 171–187. doi:10.5194/ejm-35-171-2023. ISSN 0935-1221. https://ejm.copernicus.org/articles/35/171/2023/.

[7] «Δομή και σύσταση της Γης» (PDF). www.geo.auth.gr.

[8] Anthony, John W.· Bideaux, Richard A.· Bladh, Kenneth W.· Nichols, Monte C. «Wadsleyite» (PDF). Handbook of Mineralogy (στα Αγγλικά). Mineralogical Society of America. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2023.

[9] Anthony, John W.· Bideaux, Richard A.· Bladh, Kenneth W.· Nichols, Monte C. «Ringwoodite» (PDF). Handbook of Mineralogy (στα Αγγλικά). Mineralogical Society of America. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2023.

[α]

[β]

[1]

[γ]

[2]

[δ]

[3]

[4]

[5]

[ε]