Ο Πλωτίνος (π. 204/205[1] - 270) ήταν σημαντικός φιλόσοφος της ύστερης αρχαιότητας και συνεχιστής της νεοπλατωνικής σχολής της φιλοσοφίας, που ίδρυσε ο Νουμήνιος.

Πλωτίνος
Μαρμάρινο κεφάλι από την Αρχαία Όστια, πιθανώς ο Πλωτίνος
Γενικές πληροφορίες
Γέννησηπ. 204/205[1]
Lycopolis
Θάνατος270[2][3][4]
Μιντούρνο
Χώρα πολιτογράφησηςΑρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςλατινική γλώσσα
αρχαία ελληνικά[5]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταφιλόσοφος[6]
συγγραφέας[7]
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Βίος Επεξεργασία

Βασική πηγή πληροφοριών γύρω από τη ζωή και το έργο του Πλωτίνου αποτελεί το έργο του μαθητή του, Πορφύριου[8]. Ο Πλωτίνος γεννήθηκε στην Λυκόπολη της Κάτω Αιγύπτου περίπου το 203 μ.Χ. και πέρασε τα νεανικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Σε ηλικία 28 ετών ξεκίνησε να ασχολείται με τη φιλοσοφία κοντά στους Αλεξανδρινούς δασκάλους, ωστόσο, ο μόνος που τον ενέπνευσε ήταν ο πλατωνικός φιλόσοφος Αμμώνιος Σακκάς. Κατά την παρακολούθηση μιας ομιλίας του Αμμωνίου, ο Πλωτίνος φέρεται να δήλωσε "αυτός είναι ο άνθρωπος που αναζητούσα". Στο τέλος των σπουδών του ορκίστηκε να διατηρήσει κρυφά όσα διδάχτηκε κοντά στον Αμμώνιο.

Περίπου σε ηλικία 38 ετών, ο Πλωτίνος αποφάσισε να αφοσιωθεί στις ανατολικές φιλοσοφίες και κατατάχθηκε στον στρατό του αυτοκράτορα Γορδιανού κατά τη διάρκεια εκστρατείας του στην Περσία. Όταν ο αυτοκρατορικός στρατός νικήθηκε, ο Πλωτίνος κατάφερε να σωθεί και έφθασε τελικά στη Ρώμη όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του. Στη Ρώμη αποφάσισε επίσης να διδάξει φιλοσοφία. Σύντομα απέκτησε φήμη και έναν ευρύ κύκλο μαθητών, μεταξύ των οποίων ο Πορφύριος αλλά και σημαντικά πρόσωπα της ρωμαϊκής κοινωνίας όπως ο αυτοκράτορας Γαλλιηνός. Τα μαθήματα του ήταν πολύ ζωντανά και οι συζητήσεις διεξάγονταν κυρίως μέσω ερωταποκρίσεων. Η γνωριμία του με τον αυτοκράτορα Γαλλιηνό και ο σεβασμός του τελευταίου προς το πρόσωπο του φιλοσόφου, ώθησε τον Πλωτίνο να προτείνει στον αυτοκράτορα την δημιουργία μίας πόλης στην περιοχή της Καμπανίας, η διοίκηση της οποίας θα ακολουθούσε τα πλατωνικά ιδεώδη. Ωστόσο, το φιλόδοξο αυτό σχέδιο του Πλωτίνου τελικά δεν ολοκληρώθηκε με επιτυχία.

Ο Πλωτίνος καταγράφεται ως προσωπικότητα υψηλού ηθικού αναστήματος στην προσωπική και κοινωνική ζωή. Ο ίδιος ο Πορφύριος εστιάζει στην ικανότητα του Πλωτίνου να αντιλαμβάνεται την ψυχολογική κατάσταση του συνομιλητή του, ενώ αναφέρει χαρακτηριστικά πως τον έσωσε από την αυτοκτονία όταν έχοντας διαγνώσει πως πάσχει από μελαγχολία του πρότεινε να ταξιδέψει.

Πέθανε το 270 στην Καμπανία.

Το έργο του Επεξεργασία

Ο Πλωτίνος -σύμφωνα με τον Πορφύριο- ξεκίνησε να γράφει σε ηλικία 11 ετών και συνέχισε μέχρι το τέλος της ζωής του.Την περίοδο που ο Πορφύριος συνάντησε για πρώτη φορά τον Πλωτίνο, εκείνος είχε ολοκληρώσει συνολικά 210 πραγματείες στις οποίες προστέθηκαν μελλοντικά – ύστερα από την επιμονή του Πορφύριου – επιπλέον 33 πραγματείες. Ο Πορφύριος επιμελήθηκε το έργο του Πλωτίνου και διαίρεσε τις πραγματείες του σε έξι βιβλία, καθεμία αποτελούμενη από 9 πραγματείες. Για το λόγο αυτό ονομάστηκαν και Εννεάδες. Σε κάθε εννεάδα, συμπεριλαμβάνονται φιλοσοφικά κείμενα που πραγματεύονται συναφή θέματα. Αν και η συγκεκριμένη ταξινόμηση δεν γνωρίζουμε κατά πόσο συμφωνούσε με τον ίδιο τον Πλωτίνο, είναι σήμερα η πλέον καθιερωμένη. Οι Εννεάδες ολοκληρώθηκαν από τον Πορφύριο στο διάστημα από το 253 μέχρι λίγους μήνες πριν το θάνατο του Πλωτίνου. Ο ίδιος ο Πλωτίνος δεν μπορούσε να επιμεληθεί τα κείμενά του λόγω της επιβαρυμένης όρασής του.

Φιλοσοφικές πηγές Επεξεργασία

Η φιλοσοφία του Πλωτίνου πέρα από τον πλατωνικό της χαρακτήρα, λειτουργεί στο ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής παράδοσης. Έτσι, πέρα από τον θείο Πλάτωνα, οι Εννεάδες είναι διάσπαρτες από άμεσες και έμμεσες αναφορές του Πλωτίνου σε αρχαιότερους στοχαστές, όπως στον Φερεκύδη, τους Πυθαγόρειους, τον Ηράκλειτο, τον Παρμενίδη, τον Αναξαγόρα, τον Εμπεδοκλή, τον Σωκράτη, τους Επικούρειους και τους Στωικούς. Η αρχαιοελληνική παράδοση λειτουργεί σπερματικά στη σκέψη του Νεοπλατωνικού και γονιμοποιεί τον φιλοσοφικό του στοχασμό. Παραδείγματα αυτής της επιρροής, είναι η πλατωνική διάκριση νοητού και αισθητού κόσμου, η αριστοτελική θεωρία συνάρτησης ουσίας και ενέργειας, η προσωκρατική έννοια της πρώτης αρχής, αλλά και η ελεατική σύλληψη του Όντος. Συχνά ο φιλόσοφος επεξεργάζεται με έντονα κριτικό βλέμμα τις παλαιότερες φιλοσοφικές θέσεις και εφαρμόζει την νέα του φιλοσοφική οπτική με ιδιαίτερο σεβασμό. Ο Πλωτίνος παραδίδει με βάση την φιλοσοφική του παράδοση το απόσταγμα μιας νεοτερικής σκέψης αποτέλεσμα δημιουργικής σύνθεσης πλατωνικών και αριστοτελικών θεωριών. Αυτή η γεφύρωση πλατωνισμού και αριστοτελισμού, η οποία είχε ήδη προαναγγελθεί στον μεσοπλατωνισμό, υιοθετείται στην συνέχεια από όλη την ύστερη νεοπλατωνική παράδοση.

Η φιλοσοφία του Επεξεργασία

Ο Πλωτίνος θεμελιώνει και αναπτύσσει στις Εννεάδες την θεωρία των τριών υποστάσεων. Βασικές αρχές της πλωτινικής θεωρίας είναι οι τρεις οντολογικές βαθμίδες του Όντος, Εν – Νους - Ψυχή. Με βάση αυτό το μεταφυσικό μοντέλο, όλο το πλωτινικό σύστημα δομείται από την οργανική ενότητα αυτών των υποστάσεων και οργανώνεται μέσα από την οντολογική τους ιεράρχηση. Πιο συγκεκριμένα, στον πυρήνα της πλωτινικής οντολογίας εδρεύει το απόλυτα υπερβατό Εν – Αγαθό, αντίστοιχο του πλατωνικού Αγαθού, αιτία προέλευσης, απαρχή και σκοπός όλων των υπολοίπων υποστάσεων και των όντων που μετέχουν σ’ αυτές. Δεύτερος στην τάξη, ύστερος του Ενός και πρώτος άριστος φορέας του, βρίσκεται ο Νους. Ο πλωτινικός Νους, σύνθεση του αριστοτελικού Θεού και του πλατωνικού νοητού κόσμου των Ιδεών, μεταλαμβάνει της απόλυτης πρώτης λάμψης και σοφίας του Ενός, ένας αιώνιος, άφθαρτος, αμετάβλητος και αυτο-προσδιοριζόμενος Νους. Τρίτη και τελευταία στην μεταφυσική ιεραρχία του πλωτινικού συστήματος βρίσκεται η Ψυχή. Η πλωτινική Ψυχή, σε αντίθεση με την αιώνια αμεταβλητότητα τον Νου, είναι μια διαρκώς μεταβαλλόμενη διαμορφωτική δύναμη, ποιητική αιτία του αισθητού κόσμου που κοσμεί και διοικεί όλο το Σύμπαν σύμφωνα με το αιώνιο νοητικό πρότυπο του Νου.

Βασικές διδασκαλίες του Πλωτίνου Επεξεργασία

Το εν-αγαθόν Επεξεργασία

Στο φιλοσοφικό σύστημα του Πλωτίνου αυτό που έχει υπέρτατη αξία είναι η θέση του Ενός (ή Αγαθού) στην αρχή των πάντων. Ορίζει το Αγαθό ως εξής:

«Αγαθό είναι εκείνο από το οποία εξαρτώνται τα πάντα, αλλά το οποίο δεν εξαρτάται από τίποτε». Πλωτίνου Εννεάδες, Α.7, 1. 

Αυτή η ανώτατη Αρχή ονομάζεται ως "ΕΝ" όταν ξεκινάει το ξεδίπλωμα της δύναμής τους από επάνω προς τα κάτω (την πολλαπλότητα, τη δημιουργία) και, ονομάζεται ως "ΑΓΑΘΟ" όταν ένα δημιουργημένο ον αναζητά να επιστρέψει στην Αρχή αυτή, το ΕΝ.

Για να δείξει την φύση του Ενός ως κάτι το οποίο συνθέτει όλες τις αντιφάσεις, είναι παντοδύναμο και είναι ταυτόχρονα εντός και εκτός της δημιουργίας δίνει κάποιες χαρακτηριστικές περιγραφές όπως π.χ.

Το Εν ως αστείρευτη πηγή:

"Φαντάσου μία πηγή που δεν έχει καμία άλλη προέλευση αλλά δίνει ολόκληρο τον εαυτό της στα ποτάμια. Κι όμως δεν καταναλώνεται από αυτά τα ποτάμια αλλά παραμένει αυτή η ίδια μέσα σε ηρεμία, ενώ τα ποτάμια που προκύπτουν από αυτήν, παραμένουν κατ’ αρχήν επί ένα διάστημα μαζί, προτού διαρρεύσουν άλλο εδώ κι άλλο εκεί. Ήδη όμως κάθε ποτάμι γνωρίζει πού θα εκβάλλει τα ρεύματά του." Πλωτίνος, Εννεάδες , ΙΙΙ 8,10.

Το Εν ως ρίζα του δένδρου της δημιουργίας:

"Ή φαντάσου ένα τεράστιο δένδρο, του οποίου η ζωική δύναμη διατρέχει ολόκληρο το δένδρο, αλλά η αρχέγονη αιτία παραμένει εντός αυτής και δεν διασκορπίζεται σε όλο το δένδρο. Έχει εγκαθιδρυθεί, κατά κάποιο τρόπο, μέσα στην ρίζα. Αυτή η αρχέγονη αιτία παρέχει έτσι στο δένδρο ολόκληρη την ζωή του μέσα στην πολλαπλότητά της, αλλά η ίδια η αρχέγονη αιτία παραμένει ακίνητη, γιατί αυτή δεν είναι πολλαπλή, αλλά αρχέγονη αιτία της πολλαπλής ζωής." Πλωτίνος, Εννεάδες , ΙΙΙ 8,10.

Το Εν ως ήχος στον χώρο:

"Διότι κάτι από αυτό [το Ένα] υπάρχει μέσα μας. Και μάλιστα δεν υπάρχει τόπος όπου αυτό να μην υπάρχει, σε όσα μπορούν να συμμετέχουν τούτου. Διότι οπουδήποτε κι αν θέσεις αυτό που είναι ικανό να το συλλάβει μπορείς εκεί να συλλάβεις το πανταχού παρόν. Είναι σαν μία φωνή που γεμίζει έναν κενό χώρο. Κάθε άνθρωπος που θα στήσει αυτί σε ένα οποιοδήποτε σημείο αυτού του χώρου, θα συλλάβει την φωνή ολόκληρη, κι όμως όχι ολόκληρη." Πλωτίνος, Εννεάδες ΙΙΙ, 8, 9.

Η ιεραρχία των όντων Επεξεργασία

Αυτό το Εν-Αγαθόν ξεδιπλώνει τη δύναμή του στη δημιουργία μέσα από ενδιάμεσους σταθμούς που είναι ο νους, η ψυχή, η φύση και η δημιουργία. Κάθε υπόσταση μετά το Εν είναι ασθενέστερη από αυτό αλλά πιο δυνατή από τη μεταγενέστερή της υπόσταση. Και ταυτόχρονα κάθε υπόσταση που είναι πιο κοντά στο Εν είναι πιο κοντά στο Καλό (Αγαθό).

Όπως το περιγράφει ο Πλωτίνος:

"Αλλά το καλό ["το αγαθόν"] είναι αρχαιότερο ["πρεσβύτερο"] όχι κατά τον χρόνο, αλλά κατά την αλήθεια κι έχει πρωτύτερη δύναμη, στ’ αλήθεια έχει την όλη δύναμη, ενώ αυτό που έρχεται ύστερα δεν έχει την όλη δύναμη, παρά μόνο όση υπάρχει μετά από αυτό και όση απορρέει από αυτό." Πλωτίνος, Εννεάδες , V 5,12.

Η ορμή της εκδήλωσης του Ενός και το ξεδίπλωμα της δύναμής του αποδίδεται κατά τον Πλωτίνο στη δύναμη της αυτοέκφρασης, της ανάγκης ενός όντος να δει τι έχει μέσα του. Η δημιουργία είναι το αποτέλεσμα της ανάγκης κάθε όντος να δει ("θέαση") τι έχει μέσα του και για αυτό κάθε ον μιμείται τον δημιουργό του και όλα τα όντα, τον δημιουργό των πάντων, το Εν:

"Γενικά καθετί δημιουργικό μιμείται τον αρχέγονο δημιουργό και δημιουργεί μορφές, που είναι ένα νέο αντικείμενο θέασης, οι γεννώμενες υποστάσεις όντας απομιμήσεις αληθινών όντων, δίνουν να καταλάβουμε ότι, για τους δημιουργούς τους, ο σκοπός δεν είναι ούτε η δημιουργία ούτε η πράξη, αλλά η δυνατότητα να μπορέσουν να δουν το αποτέλεσμα." Πλωτίνος, Εννεάδες , ΙΙΙ, 8,7.

Ο ανώτερος τρόπος της δημιουργίας είναι μέσω της θέασης. Όσο όμως τα όντα κατεβαίνουν στη δημιουργία και χάνουν τη δύναμη να θεώνται τον εαυτό τους νοερά, τόσο περισσότερο χρησιμοποιούν την πράξη ως αντικαταταστάτη της θέασης:

"Ανίκανοι να επιδοθούν στην θέαση εξαιτίας της αδυναμίας της ψυχής τους, δεν μπορούν να συλλάβουν το θέαμα επαρκώς με το νου τους. Αφού λοιπόν δεν οδηγούνται σε πληρότητα, κι όμως ποθούν να το δουν, καταφεύγουν στο πράττειν, για να δουν με τα μάτια τους αυτό που δεν μπόρεσαν να συλλάβουν νοητικά. Όταν πάντως αυτοί οι άνθρωποι δημιουργούν κάτι, θέλουν να το δουν και να το αισθανθούν, και το ίδιο προσδοκούν κι από τους άλλους, έστω κι αν η πρόθεσή τους, όπως πιστεύουν, στρέφεται προς το πράττειν." (Πλωτίνος, Εννεάδες, ΙΙΙ,8, 4).

Ο Νους είναι η πρώτη υπόσταση μετά το Εν. Από το Νου προέρχεται η Ψυχή, ασθενέστερη σε δύναμη και αγαθό και από την Ψυχή προέρχεται η φυτική δύναμη (Φύση) και η αίσθηση. Σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τις Εννεάδες, ο Πλωτίνος περιγράφει αυτή τη διαδικασία:

"Το ένα, τέλειο επειδή δεν ζητεί τίποτα, δεν έχει τίποτα και δεν χρειάζεται τίποτα, υπερχειλίζει, θα λέγαμε και με την υπεραφθονία του δημιουργεί κάτι άλλο από το ίδιο. Αυτό, μόλις συντελεστεί η γένεσή του, επιστρέφει προς το ένα και πληρούται και με το να βλέπει προς εκείνο γίνεται νους. Η στάση του έναντι του ενός δημιούργησε το ον και η θέασή του προς αυτό δημιούργησε τον νου.

Με το να βρίσκεται λοιπόν προς αυτό έτσι ώστε να βλέπει, γίνεται μεμιάς νους και ον. Ομοιος προς το ένα, ο νους δημιουργεί κατά τον ίδιο τρόπο, διαχέοντας προς τα έξω μια πολλαπλή δύναμη –κι αυτό επίσης μορφή του αποτελεί- όπως πάλι και το πρότερό του διέχεε. Η ενέργεια αυτή, που έρχεται από την ουσία του νου, είναι η ψυχή, που γίνεται τούτο ενώ εκείνος παραμένει αμετάβλητος, άλλωστε και ο νους δημιουργήθηκε ενώ το πρότερό του έμενε αμετάβλητο.

Η ψυχή, όμως, δεν δημιουργεί παραμένοντας αμετάβλητη, αλλά κινείται κι έτσι γεννά μιαν εικόνα. Βλέποντας, λοιπόν, εκείνο από το οποίο προήλθε, πληρούται και, προχωρώντας σε μιαν άλλη, αντίθετη κίνηση, γεννά την εικόνα της, που είναι η αίσθηση και η φυτική αρχή στα φυτά.

Τίποτα δεν απεξαρτάται και δεν αποκόβεται από το πρότερό του, για τον λόγο αυτό και η ανώτερη ψυχή φαίνεται να φτάνει μέχρι τα φυτά και τρόπον τινά φτάνει, διότι σε αυτήν ανήκει το ζωτικό στοιχείο μέσα στα φυτά. Δεν είναι βέβαια ολόκληρη στα φυτά, αλλά το να υπάρχει σε αυτά συμβαίνει υπό την έννοια ότι προχώρησε τόσο πολύ προς τα κάτω, δημιουργώντας μιαν άλλη υπόσταση με το προχώρημά της αυτό και την επιθυμία της για το κατώτερό της. Αλλωστε και το προ τούτου μέρος, το εξαρτημένο από τον νου, παραμένοντας αφ’ εαυτού αφήνει τον νου." (Πλωτίνος, Εννεάδες, V.2, 1.10-25, σελ.67-69)

Η Φύση όπως την περιγράφει ο Πλωτίνος είναι μια εικόνα της Ψυχής και έχει τις ιδιότητές της. Είναι δημιουργία της Ψυχής και υπό αυτή την έννοια είναι ένα ζωντανό ον, στο τελευταίο επίπεδο εκδήλωσης. Σε ένα γλαφυρό απόσπασμα ο Πλωτίνος, βάζει τη Φύση να μιλάει και να αυτοπαρουσιάζεται:

"Εάν κάποιος ρωτούσε την φύση: ένεκα τίνος δημιουργεί, και η φύση ήθελε να ακούσει τον ερωτώντα και να απαντήσει, σίγουρα, θα έλεγε: "Δεν θα έπρεπε να με ρωτάς, αλλά να καταλάβεις από μόνος σου, σωπαίνοντας, όπως κι εγώ σωπαίνω και δεν συνηθίζω να μιλώ. Τί πρέπει λοιπόν να καταλάβεις; Ότι το δημιούργημά μου είναι ένα θέαμα δικό μου, της σιωπούσας, ένα αντικείμενο θέασης που προέκυψε εκ φύσεως, κι έχει λάβει από εμένα - η οποία επίσης προέκυψα από μία τέτοια θέαση - την τάση να θεάται. Και η θέασή μου δημιουργεί το βλεπόμενο, όπως ακριβώς ιχνογραφούν οι μαθηματικοί μόνο εφόσον θεώνται. Κι ενώ εγώ βέβαια δεν ιχνογραφώ, αλλά μόνο βλέπω, προκύπτουν οι γραμμές των σωμάτων κάπως σαν βροχόπτωση. Με εμένα δεν συμβαίνει τίποτε διαφορετικό, από εκείνο που συνέβη με την μητέρα μου και τους γονείς μου. Κι εκείνοι προέκυψαν από μία θέαση, κι έτσι η γέννησή μου συνέβη χωρίς εκείνοι να κάνουν κάποια πράξη, διότι αυτοί είναι ανώτερες διαμορφωτικές δυνάμεις, κι εγώ γεννήθηκα μέσω της αυτοθέασής τους"." Το Μεγάλο Βιβλίο, ΙΙΙ 8,4.

Μέσα από την περιγραφή ο Πλωτίνος παρουσιάζει τη Φύση ως "ένα θέαμα λαμπρό και χαριτωμένο", θα λέγαμε, ως μια δεύτερη Ψυχή που γεννάει τα οικοσυστήματα, ένα ζωντανό πλέγμα όντων. Η διαφορά που υπάρχει στα όντα που έχουν ντυθεί με την αίσθηση και την ύλη είναι ότι οι μορφές των ενσαρκωμένων όντων δεν έχουν τη δύναμη της συνοχής και της τελειότητας που έχουν οι ψυχές, επειδή είναι αποτέλεσμα πιο αδύναμης θέασης. Αυτό συνεπάγεται τη φθορά στα φυσικά όντα και την αδυναμία να αυτοσυντηρηθούν και να αναπαραχθούν με έναν συνεπή και αλάνθαστο τρόπο.

"Τί σημαίνουν ετούτα; Σημαίνουν ότι η επονομαζόμενη «φύση» είναι γέννημα μιας ανώτερης ψυχής που ζει εντονότερα, και σωπαίνοντας ασκεί εντός εαυτής τη θέαση όχι στραμμένη προς τα επάνω και ούτε προς τα κάτω, αλλά ιστάμενη εκεί που βρίσκεται μέσα στο εντός εαυτής - σκέπτεσθαι και αυτοσυναισθάνεσθαι. Και μέσα σε αυτή την αυτοκατανόηση και αυτοσυναίσθηση, θεάται όσα είναι μεθύστερα του εαυτού της, κατά τις δυνάμεις της. Και τώρα πια δεν ζητά τίποτε άλλο, μιας κι έχει γεννήσει ένα θέαμα λαμπρό και χαριτωμένο... ...Η θέασή της είναι αθόρυβη, αλλά είναι και πιο θαμπή. Διότι υπάρχει μία άλλη θέαση που είναι σαφέστερη, ενώ η θέαση της φύσης είναι μόνο η απομίμηση μιας άλλης. Γι’ αυτό και το δικό της γέννημα είναι πέρα για πέρα ασθενικό, διότι μια ασθενική θέαση παράγει ένα ασθενικό βλεπόμενο." Πλωτίνος, Εννεάδες, ΙΙΙ, 8,4.

Το Κακό και η αμαρτία Επεξεργασία

Το Κακό, στο σύστημα του Πλωτίνου δεν έχει "είναι", δεν είναι ον. Προσδιορίζεται ως έλλειψη και ως αδυναμία, ως μια ατέλεια:

«... στο κακό δεν πρέπει να βλέπεις τίποτε άλλο από κάτι που έχει ελλιπή φρόνηση, ένα μικρότερο βαθμό του καλού και μιαν αδιάκοπη πορεία προς το μικρότερο. Την φύση δεν μπορείς βέβαια να την ονομάσεις κακή, επειδή δεν είναι αίσθηση, ούτε την αίσθηση, επειδή δεν είναι λόγος. Αλλιώς θα είναι αναγκασμένοι να δεχτούν ότι υπάρχει κακό ακόμα και μέσα στα νοητά διότι κι εκεί η ψυχή είναι κατώτερη από το νου, κι αυτός είναι κατώτερος από κάτι «Άλλο».» Πλωτίνος, Εννεάδες ΙΙ, 9, 13.

Από αυτήν την οντολογική υποβάθμιση προκύπτουν και τα σφάλματα ("αμαρτίες"). Όσο η μίμηση των ανωτέρων προτύπων συνεχίζεται στις διάφορες κλίμακες της δημιουργίας, τόσο και αυξάνονται τα λάθη αντιγραφής. Συνεπώς τα σφάλματα στη δημιουργία προέρχονται από την αδυναμία των ασθενέστερων και μετανέστερων όντων να δουν καθαρά και να αποτυπώσουν το ανώτερο πρότυπο σε ένα κατώτερο πεδίο. Αυτό φαίνεται στο παρακάτω απόσπασμα:

"Τα σφάλματα {«αμαρτίαι»} τόσο κατά την γέννηση των πραγμάτων όσο και κατά το πράττειν, προέρχονται από το ότι οι θεώμενοι, απομακρύνονται από το μοντέλο που θεώνται." Πλωτίνος, Εννεάδες , ΙΙΙ, 8,7.

Μια άλλη αιτία που μπορεί να φαίνεται να δημιουργεί το Κακό είναι η αδυναμία των μεταγενέστερων όντων να ακολουθήσουν τους κοσμικούς ρυθμούς των προγενέστερων. Ο Πλωτίνος χρησιμοποιεί το παράδειγμα της χελώνας που προσπαθεί να διασχίσει έναν πολυσύχναστο δρόμο:

"Τα ανώτερα όντα κινούνται αρμονικά, ως μέρη του σύμπαντος. Τα κατώτερα όντα φθείρονται επειδή δεν έχουν την δύναμη να υποφέρουν την τάξη του σύμπαντος. Είναι σαν μία χελώνα που αν τύχει μέσα στον δρόμο μιας μεγάλης ομάδας χορευτών που προχωρεί εύρυθμα, θα καταπατηθεί, γιατί δεν θα μπορέσει να αποφύγει την τακτικότητα των χορευτικών βημάτων. Εάν όμως, αυτή, μπορούσε να ενταχθεί στον ρυθμό τους, τότε ούτε κι αυτή θα πάθαινε τίποτα από τον χορό." Πλωτίνος, Εννεάδες , ΙΙ, 9,7.

Η κάθαρση και η άνοδος προν τον εν. διαλογισμός, έκσταση και μετενσάρκωση Επεξεργασία

Η ανθρώπινη ψυχή ως μια οντότητα που στέκεται ενδιάμεσα στην Καθολική Ψυχή και στη Φύση, πρέπει να απομακρύνει από μέσα της ό,τι είναι ξένο στοιχείο προς αυτήν και να ενωθεί με το δικό της ανώτερο "είναι", το μέρος του Νου που έχει μέσα της αν και το έχει ξεχάσει.

"Μειώνοντας το ξένο μέσα σου, αυξάνεσαι. Πέταξέ το παράμερα και ιδού το όλον μέσα σου. Δεσμευμένος με το ξένο, δεν θα βρεις το όλον. Όχι ότι αυτό πρέπει να έρθει και έτσι να είναι παρόν σ’εσένα, εσύ είσαι που απομακρύνθηκες απ’αυτό. Και όσο και αν απομακρύνθηκες, δεν αποχώρισες τον εαυτό σου, είναι εκεί, δεν είσαι σε κάποια μακρινή περιοχή: όντας ακόμα εκεί μπροστά του, στράφηκες στο αντίθετό του." (Πλωτίνος, Εννεάδες, VI.5, 12.25-30)

Η άνοδος της ψυχής γίνεται όταν εξομοιώνεται με το θείο στοιχείο που έχει μέσα της.

«Επειδή το κακό υπάρχει εδώ και <αναγκαστικά τριγυρίζει σε αυτή την περιοχή> και επειδή η ψυχή θέλει να διαφύγει το κακό, πρέπει να φύγουμε από εδώ. Τι είναι αυτή η φυγή; <Να γίνουμε όμοιοι με τον Θεό>, λέει ο Πλάτων, και το κατορθώνουμε <αν γίνουμε δίκαιοι και ευσεβείς με φρόνηση> και, γενικά, ενάρετοι.» (Πλωτίνος, Εννεάδες I.2, 1.2, 1.5)

Για να μειώσουμε το βάρος και την επιρροή της ύλης στην ψυχή και να ανεβάσουμε τη συνείδηση πιο ψηλά πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα δεινά της ζωής με έναν φιλοσοφικό τρόπο ως δοκιμασίες για τη ψυχή μας.

"Δεν πρέπει να κάνει κάποιος σαν άμαθος, αλλά να αντιμετωπίζει τα χτυπήματα της τύχης σαν πολυγυμνασμένος παλαιστής, γνωρίζοντας ότι, αν και σε μερικές φύσεις αυτά δεν είναι αρεστά, η δική του μπορεί να τα αντέξει, όχι σαν δεινά αλλά σαν φόβητρα για παιδιά. Τότε μήπως τα επιθυμεί τα δεινά; Όχι, αλλά, όταν παρουσιάζονται όσα δεν επιθυμεί, βάζει μπροστά την αρετή, η οποία κάνει ώστε η ψυχή του δύσκολα να πληγώνεται ή να ταράζεται." (Πλωτίνος, Εννεάδες, Ι.4, 8.25-30)

Πολλές φορές οι δυσκολίες και οι δοκιμασίες της ζωής, κρύβονται όχι μόνο στις ατέλειες και στα λάθη αυτής της ζωής αλλά όπως λέει ο Πλωτίνος σε "περασμένους βίους", μιλώντας για την γνωστή διδασκαλία και άλλων αρχαίων φιλοσόφων, της μετενσάρκωσης:

"Πρέπει μάλιστα κάποιος να γυρίζει τη σκέψη του σ’ αυτά που συνέβησαν σε προηγούμενες ζωές, διότι από εκεί εξαρτώνται τα επόμενα." (Πλωτίνος, Εννεάδες, ΙΙΙ.3, 4.50)

Με τη σταδιακή άνοδο θα περάσουμε τα τρία στάδια επαφής με τον εσωτερικό θεό μας. Αυτά τα τρία στάδια, ο Πλωτίνος τα αναφέρει ως στάδια του Μουσικού, του Εραστή και του Φιλοσόφου. Στο τελευταίο και ανώτερο στάδιο, ο φιλόσοφος χρειάζεται κάτι που δεν έχουν οι άλλοι δύο, έναν Οδηγό, έναν δάσκαλο που μπορεί να τον βοηθήσει να ανοίξει τα "φτερά" του και τον μάθει να "πετάει" προς τον ουρανό της αλήθειας

"Ο Μουσικός είναι ευεπίφορος σε συγκινήσεις και παράφορα ενθουσιώδης μπροστά στο κάλλος, αλλά ανίκανος να συγκινείται από μόνος του εύκολα, υφίσταται τις επιδράσεις κάθε τυχαίας εντύπωσης. Όπως ο δειλός είναι ευαίσθητος σε κάθε θόρυβο, έτσι και ο μουσικός είναι ευαίσθητος σε όλους τους ήχους και τι κάλλος τους. Μετά τους αισθητούς ήχους, τους ρυθμούς και τα μουσικά σχήματα, οφείλει να χωρίσει την ύλη στην οποία πραγματοποιούνται οι αρμονίες και οι αναλογίες και να κατορθώσει ώστε να αντιληφθεί την ωραιότητα των σχέσεων αυτών καθαυτές.

Ο Μουσικός μπορεί να μεταβληθεί σε Ερωτικό και μεταβαλλόμενος σε τέτοιο ή μένει σε αυτό το επίπεδο ή το υπερπηδά. Ο Ερωτικός έχει κάποια ανάμνηση του κάλλους αλλά χωριζόμενος από αυτό και τότε μόνο συγκινείται κι ενθουσιάζεται, όταν έχει μπροστά στα μάτια του ορατές ομορφιές....

Ο Φιλόσοφος έχει διάθεση φυσική να ανέρχεται, έχει φτερά και δεν αναγκάζεται να χωρίζεται όπως οι άλλοι από τον αισθησιακό κόσμο, δεδομένου ότι κινείται προς τα ύψη, επειδή είναι αβέβαιη η πορεία του έχει μόνο ανάγκη οδηγού". (Πλωτίνος Εννεάδες, Α.3, 1,2,3)

Ο Πλωτίνος περιγράφει τη δική του μυστικιστική εμπειρία, παρόμοια με αυτές που διαβάζουμε από μυστικιστικές της Ανατολής (Ινδία, Σούφι). Η δική του ενατένιση προς το Εν, τον οδηγεί στο να ταυτιστεί με το ανώτερο Ον μέσα του.

"Πολλές φορές εγείρομαι από το σώμα μου και φθάνω εις εαυτόν, εξερχόμενος από όλα τα άλλα πράγματα και εισερχόμενος στον εαυτό μου και βλέπω ένα τόσο θαυμαστό κάλλος, βεβαιωμένος ότι τότε πιο πολύ απ’ οτιδήποτε άλλο ανήκω στο καλύτερο μέρος, διάγω την ανώτερη ζωή και έρχομαι σε ταύτιση με τη θεότητα, οπότε, εγκατεστημένος εκεί, φτάνω στην ενέργεια εκείνη, τοποθετώντας τον εαυτό μου πάνω από καθετί άλλο στον κόσμο των νοητών. Μετά από τη στάση αυτή στον θείο τόπο, κατεβαίνοντας από τον νου στον λογισμό, βρίσκομαι σε αμηχανία για το πώς τέλος πάντων κατέβηκα και πώς συνέβη να βρεθεί η ψυχή μου μέσα σε τούτο το σώμα, όντας αυτό που της φάνηκε να είναι καθαυτήν, μολονότι βρίσκεται μέσα σε σώμα." (Πλωτίνος, Εννεάδες, IV.8, 1.5-50)

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 Zalta, Edward N., επιμ. (Fall 2018). «Plotinus». Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information, Stanford University. OCLC 643092515. https://plato.stanford.edu/entries/plotinus/. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου. 
  2. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά, Αγγλικά) Gemeinsame Normdatei. 118595164. Ανακτήθηκε στις 15  Οκτωβρίου 2015.
  3. Michael S. Hart: (πολλαπλές γλώσσες) Project Gutenberg. Project Gutenberg Literary Archive Foundation. 33956. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. LIBRIS. 197264. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  5. CONOR.SI. 67274339.
  6. The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/19314. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  7. «Library of the World's Best Literature». Library of the World's Best Literature. 1897.
  8. Πορφύριος: Περί του Πλωτίνου βίου. Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια Παύλος Καλλιγάς. εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1991.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • Πλωτίνος: Εννεάδων βιβλία 30-33 (Το "Μεγάλο Βιβλίο"). Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια Γιάννη Τζαβάρα. Εκδ. "Δωδώνη", Αθήνα - Γιάννινα 1995. ISBN 960-248-720-8
  • Πλωτίνος, Εννεάς Β΄, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ISBN 978-960-352-554-7
  • Πλωτίνος, Εννεάς Γ΄, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ISBN 978-960-352-555-4
  • Πλωτίνος, Εννεάς Δ΄, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ISBN 978-960-352-556-1
  • Πλωτίνος, Εννεάς Ε΄, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ISBN 978-960-352-557-8
  • Πλωτίνος, Εννεάς ΣΤ΄, Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, ISBN 978-960-352-558-5
  • Ράμφος, Στέλιος: Η αιωνιότητα και ο χρόνος. Πλωτίνου, ΙΙΙ 7 (45). εκδ. "Αρμός", Αθήνα 2019. ISBN 978-960-615-237-5
  • Γεωργοπούλου-Νικολακάκου, Νικολίτσα: Η ηθική της κάθαρσης του Πλωτίνου. Αθήνα 1991.
  • Πορφύριος: Περί του Πλωτίνου βίου. Εισαγωγή - Μετάφραση - Σχόλια Παύλος Καλλιγάς. εκδ. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1991.
  • Μάνος, Ανδρέας: Η οντολογία του πάθους στο έργο του Πλωτίνου. Το πρόβλημα του κακού. Διατριβή επί διδακτορία, Αθήνα 1990.
  • Φαραντάκης, Πέτρος: "Τα όρια της ελευθερίας της ψυχής κατά Πλωτίνο". Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 7 (1990), 273-279.
  • Emilsson, E., Plotinus on Sense-Perception, Cambridge, 1988.
  • Gerson, Lloyd P., Plotinus. Arguments of the Philosophers, 1994.
  • Gerson, Lloyd P., The Cambridge Companion to Plotinus, Cambridge, 1996.
  • O'Meara, Dominic, Plotinus. An Introduction to the Enneads, Oxford, 1993.
  • Rist, J., Plotinus: The Road to Reality, Cambridge, 1967.
  • Wallis, R. T., Neoplatonism, Bristol Classics 1995, μετάφραση στα νέα ελληνικά Γ. Σταματέλλος, Μεταεκδοτική, 2000.
  • Δ. Βελισσαρόπουλος, Πλωτίνος: Βίος και εννεάδων περίπλους, 2000.
  • Ε. Ρ. Ντοντς, Πλάτων και Πλωτίνος.
  • Πλωτίνος: Ο δρόμος του Εραστή
  • Τερέζης, Χρήστος, «Η σχέση του Αυτοζώου με τον αριθμόν στον Πλωτίνο και στον Πρόκλο», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 6 (1989),σελ. 157-166.
  • Σπαντίδου, Κωνσταντίνα, «Ο αξιολογικός φωτισμός του θανάτου στην πλωτινική φιλοσοφία», Φιλοσοφία 19-20 (1989-1990),σελ. 370-376.
  • Νικολάου, Θ. Σ., «Η κριτική του Πλωτίνου επί των περί Ηθικής αντιλήψεων του Γνωστικισμού». Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης 1 (1987), 417-426.
  • Καραγιάννης, Γεώργιος, «Γλώσσα και πραγματικότητα στη φιλοσοφία του Πλωτίνου», στο Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία: Γλώσσα και πραγματικότητα στην ελληνική φιλοσοφία. Αθ. 1985, σελ.308-311.
  • Byčkov, Viktor, V., «Ἡ θεωρία τοῦ Πλωτίνου γιὰ τὸ ὡραῖο ὡς μία ἀπὸ τὶς πηγὲς τῆς βυζαντινῆς αἰσθητικῆς » , Χρονικὰ Αἰσθητικῆς - Annales d' esthétique, 17-18 (1978-1979), σσ. 107-120.
  • Η οικολογική συνείδηση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία
  • Jonas, Hans, «Πλωτίνου περὶ αἰωνιότητος καὶ χρόνου . (“Ἐνν.” ΙΙΙ 7)» , Ἐρουρέμ, 4 (1996), σσ. 45-71.
  • Bréhier, Émile, Η Φιλοσοφία του Πλωτίνου, μτφρ. Κατελής Βίγκλας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2023, ISBN 9789606561627.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία