Πύργος του Ρολογιού (Πρέβεζα)

Ο Βενετσιάνικος Πύργος του Ρολογιού ἠ απλώς το Ρολόι της Πρέβεζας είναι δημοτικό κτίσμα και βρίσκεται στην οδό της κεντρικής αγοράς της πόλης, δίπλα στον μητροπολιτικό ναό του αγίου Χαραλάμπους. Ανεγέρθηκε λίγο μετά το 1790, προς τα τέλη της ενετοκρατίας, σε μια προσπάθεια ανανέωσης του δημόσιου χώρου της πόλης.

Πύργος του Ρολογιού (Πρέβεζα)
Ο Βενετσιάνικος Πύργος του Ρολογιού της Πρέβεζας, τον Οκτώβριο 1912
Είδος	κτήριο
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°57′26″N 20°45′14″E
Διοικητική υπαγωγή	δημοτική ενότητα Πρέβεζας
Τοποθεσία	Πρέβεζα
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1792
δεδομένα (π)

Η πρώτη καμπάνα του ρολογιού, έργο των Canciani της Βενετίας, 1791

Η δεύτερη καμπάνα του ρολογιού, έργο των Müller της Τεργέστης, 1865

Το ηλιακό ρολόι
του πύργου του ρολογιού

Ο Πύργος του Ρολογιού όπως είναι σήμερα

Σύντομη παρουσίαση

Ο βενετσιάνικος πύργος του ρολογιού της Πρέβεζας οικοδομήθηκε το 1792 με τις συνδρομές Πρεβεζάνων πολιτών όταν προβλεπτής στην πόλη ήταν ο Αλέξανδρος Σεμιτέκολο. Η πρώτη καμπάνα του ρολογιού είναι έργο των Canciani της Βενετίας και αφαιρέθηκε από τον Αλή πασά, περί το 1808, για να τοποθετηθεί στον πύργο της κεντρικής εισόδου του κάστρου των Ιωαννίνων. Η καμπάνα σώζεται σήμερα στον πύργο του ρολογιού της κεντρικής πλατείας της ηπειρώτικης πρωτεύουσας.

Στη νότια όψη του πύργου είναι εντοιχισμένο λίθινο ανάγλυφο που απεικονίζει τον θυρεό της Πρέβεζας κατά την ενετική κυριαρχία της (1718-1797). Στην ανατολική όψη του πύργου ήταν εντοιχισμένο δεύτερο λίθινο ανάγλυφο, που σώζεται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης.

Το 1865, με τις συνδρομές και πάλι Πρεβεζάνων πολιτών, τοποθετήθηκε στο «ωροσκοπείον» της Πρέβεζας νέος μηχανισμός ρολογιού και καμπάνα, καθώς και ηλιακό ρολόι στη νότια όψη του. Ο μηχανισμός του ρολογιού αντικαταστάθηκε το 1954. Το 1996 ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του πύργου και το 1999 τοποθετήθηκε ηλεκτρονικός ωρολογιακός μηχανισμός.

Ιστορικό ανέγερσης

Ο πύργος του ρολογιού της Πρέβεζας εντάσσεται στις ανανεωτικές παρεμβάσεις του δημόσιου χώρου της Πρέβεζας κατά τα τέλη της δεύτερης ενετικής κυριαρχίας στην πόλη (1717-1797). Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1792, όπως προκύπτει από το κείμενο σωζόμενης μαρμάρινης επιγραφής, εντοιχισμένης στη νότια όψη του πύργου, πάνω από το θύρωμα της πύλης εισόδου σε αυτόν. Το κείμενό της είναι το εξής: ΩΡΟΣΚΟΠΕΙΟΝ ΚΤΙΣΜΑ | ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΗΘΕΝ | ΥΠΟ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΙΩΣΗΠΟΥ | ΣΕΜΙΤΕΚΟΛΟΥ ΠΡΟΒΛΕΠΤ|ΟΥ ΑΞΙΩΤΑΤΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ Σ|ΩΤΗΡΙΩ ͵ΑΨϞΒ΄. Η επιγραφή μάς πληροφορεί ότι το ωροσκοπείον, όπως ονομάζει τον πύργο, είναι κτίσμα των πολιτών της Πρέβεζας και στην οικοδόμησή του συνέδραμε ο αξιώτατος προβλεπτής (Ενετός διοικητής) Αλέξανδρος Ιώσηπος Σεμιτέκολο, το Σωτήριον έτος 1792.

Η μορφή του πύργου

Ο πύργος του ρολογιού, το ωροσκοπείον κατά την επιγραφή του, είναι ένα τετράγωνης κάτοψης λιθόδμητο κτίσμα, η βάση του οποίου σχηματίζει μία κόλουρη πυραμίδα. Ο πύργος εφάπτεται στο ανατολικό άκρο της νότιας πλευράς του ναού του αγίου Χαραλάμπους. Σήμερα είναι εξ αποστάσεως ορατός από τον βαδίζοντα προς αυτόν, τόσο από το νότιο τμήμα της σημερινής οδού Εθνικής Αντιστάσεως, όσο και από την κάθετη σε αυτήν οδό Γρηγορίου Ε΄. Πριν τη δεκαετία του 1970 ο πύργος ήταν ορατός από όλο σχεδόν το νότιο και δυτικό τμήμα της πόλης.

Το ύψος του πύργου ήταν 12,5 περίπου μέτρα και το πλάτος του ήταν και είναι στο μεν κατώτατο σημείο της βάσης του 5,5 περίπου μέτρα, στον δε κορμό του 4,0 μέτρα. Ο πύργος αποτελείται από τέσσερα επίπεδα. Το ισόγειο έχει ύψος 3,5 περίπου μέτρα, ενώ τα άλλα τρία επίπεδα, στον κορμό του πύργου, έχουν ύψος 3,0 μέτρα το καθένα και διαθέτουν ξύλινο δάπεδο. Η ανώτερη στάθμη του πύργου καλύπτεται με πλινθόκτιστη καμάρα στην κορυφή της οποίας είναι στερεωμένη μεταλλική κατασκευή, σχήματος στρογγυλεμένου Υ, από την οποία κρέμεται η καμπάνα του ρολογιού.

Διακοσμητικά λιθανάγλυφα του πύργου

Μεταξύ του πρώτου και δεύτερου, πάνω από το ισόγειο, επιπέδου της νότιας όψης του πύργου του ρολογιού της Πρέβεζας υπάρχει εντοιχισμένο μεγάλο λίθινο ανάγλυφο με περιμετρικό διάκοσμο. Έχει διαστάσεις 90 εκ. μέγιστο ύψος και 74 εκ. μέγιστο πλάτος. Στο κέντρο του εμπεριείχε ανάγλυφο θυρεό, διαστάσεων 40 x 40 εκ. περίπου, που απεικόνιζε ιπτάμενο περιστέρι, φέρον στο ράμφος του δάφνινο στεφάνι. Στη βάση του θυρεού είναι χαραγμένη η λέξη ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ, η οποία είναι εμφανής μέχρι τις μέρες μας, ενώ το ανάγλυφο περιστέρι έχει προσεκτικά αποξεσθεί.

Η καμπάνα του ρολογιού

Στην κορυφή του πύργου του ρολογιού, υπήρχε η καμπάνα που σήμαινε τις ώρες, η οποία ήταν κρεμασμένη από μια μεταλλική κατασκευή και αποτελούσε τμήμα του μηχανικού ρολογιού του πύργου. Η πρώτη καμπάνα τοποθετήθηκε στον πύργο το 1792. Είναι κατασκεύασμα των φημισμένων Βενετών καμπανοποιών Canciani, καμπάνες των οποίων υπάρχουν στις πιο φημισμένες εκκλησίες της Βενετίας. Χυτεύθηκε το 1791, όπως αναφέρεται στην επιγραφή που υπάρχει σε αυτήν. Η καμπάνα δεν βρίσκεται πλέον στον πύργο του ρολογιού της Πρέβεζας, αλλά στο ρολόι της κεντρικής πλατείας των Ιωαννίνων.

Η δεύτερη καμπάνα τοποθετήθηκε στον πύργο το 1865 και κατασκευάστηκε από τον οίκο Müller της Τεργέστης. Παρόμοια καμπάνα βρίσκεται στο κωδωνοστάσιο του μητροπολιτικού ναού της Κομοτηνής. Αφαιρέθηκε κατά την επισκευή του πύργου του Ρολογιού το 1996 και σήμερα εκτίθεται σε δημοτικό κτήριο.

Η σημερινή, τρίτη, καμπάνα του ρολογιού τοποθετήθηκε στον πύργο το 1996.

Το ηλιακό ρολόι του πύργου

Στο μέσον περίπου της τελευταίας οθωμανικής περιόδου της Πρέβεζας (1820-1912) τοποθετήθηκε στη νότια όψη του πύργου του ρολογιού της ένα κατακόρυφο ηλιακό ρολόι.

Η προσθήκη του καμπαναριού

Το 1950, στην κορυφή του βενετσιάνικου πύργου προστέθηκε κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα, στην οποία αναρτήθηκαν οι καμπάνες που εξυπηρετούσαν τις λειτουργικές ανάγκες του ναού του αγίου Χαραλάμπους. Το παλαιό καμπαναριό του ναού του αγίου Χαραλάμπους, το οποίο ήταν στο νοτιοδυτικό άκρο του προαυλίου του, υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές από ισχυρό τοπικό σεισμό του 1948. Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, το καλοκαίρι του 1949, επιτράπηκε η τοποθέτηση καμπάνας σε καινούργια κατασκευή στην κορυφή του πύργου του ρολογιού.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εκπονήθηκε μελέτη για τον πύργο του ρολογιού της Πρέβεζας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Από τις δύο εναλλακτικές προτάσεις αποκατάστασης του πύργου –η πρώτη προέβλεπε την οριστική αφαίρεση του προσκτίσματος του καμπαναριού και η δεύτερη την αντικατάστασή του με νέο όμοιο, αλλά κατασκευασμένο από ελαφρότερα υλικά– εγκρίθηκε η τελευταία. Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν στις αρχές του 1995 και ολοκληρώθηκαν το 1996.

Πηγές

• Καράμπελας, Νίκος Δ. (2017). «Ο βενετσιάνικος πύργος του ρολογιού της Πρέβεζας και η κατασκευασμένη από τους Canciani καμπάνα του. Η ιστορική τους διαδρομή από το 1792 μέχρι σήμερα». Ηπειρωτικό Ημερολόγιο (Ιωάννινα) (36): 355-406. https://www.academia.edu/35727372. 
• Καράμπελας, Νίκος Δ. (2018). «Η δεύτερη καμπάνα του Πύργου του Ρολογιού της Πρέβεζας χυτευμένη το 1865 από τον Müller της Τεργέστης». Ηπειρωτικό Ημερολόγιο (Ιωάννινα) (37): 73-90. https://www.academia.edu/38761664. 
• Κουρκουμέλης, Νίκος (2017). «Εραλδικά του βενετικού πύργου του ρολογιού της Πρέβεζας». Πρεβεζάνικα Χρονικά (Πρέβεζα) (53-54): 331-342. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/prevchr/article/view/28293. 
• Feustel, Ortwin (2021). «Analysis of the sundial of Preveza». The Compendium (Chesterton, Indiana, USA) (28/3): 39-52. https://actianicopolis.eu/wp-content/uploads/2021/09/Feustel_Ortwin_Analysis_Preveza_Sundial_The_Compendium_283_pp_39_52.pdf. 
• Σιγούρος, Ιωάννης; Σιγούρου, Σταυρούλα (2024). «Το κωδωνοστάσιο του ιερού μητροπολιτικού ναού Κοίμησης της Θεοτόκου Κομοτηνής». Μακεδονικά (Θεσσαλονίκη) (44): 273-306. 

Η επιγραφή που περιτρέχει την καμπάνα των φημισμένων Βενετσιάνων κατασκευαστών Canciani, αναπτυγμένη σε επίπεδη προβολή.
Η καμπάνα βρισκόταν στον Πύργο του Ρολογιού της Πρέβεζας από το 1792 μέχρι περίπου το 1808. Από το 1925 είναι στο Ρολόι της κεντρικής πλατείας των Ιωαννίνων.