Φασκόμηλο

Το φασκόμηλο ή φασκομηλιά ('Σάλβια η φαρμακευτική, ελλ. Ελελίφασκος ο φαρμακευτικός, Salvia officinalis) ανήκει στο γένος των Αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών Ελελίφασκος (Salvia). Στα αγγλικά η κοινή του ονομασία είναι sage, ή garden sage, ή common sage. Το φασκόμηλο, πολυετές, θαμνώδες, με πολυάριθμα κλαδιά, ύψους μέχρι μισό μέτρο, βρίσκεται σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας κυρίως σε ξηρούς και πετρώδεις τόπους. Καταναλώνεται σαν αφέψημα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, που όμως σε κάποιες περιπτώσεις έχει παρενέργειες.

Φασκόμηλο
Φασκόμηλο
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Λαμιώδη (Lamiales) Οικογένεια: Χειλανθή (Lamiaceae) Γένος: Ελελίφασκος (Salvia) Είδος: Ελελίφασκος ο φαρμακευτικός (S. officinalis)
Διώνυμο
Salvia officinalis L.

Ανθισμένη Φασκομηλιά

Ανθισμένη Φασκομηλιά

Χαρακτηριστικά

Τα φύλλα του είναι επιμήκη και παχιά, χρώματος λευκοπράσινου. Τα άνθη του φύονται κατά σπονδύλους, είναι χρώματος μοβ και ανθίζουν από τον Μάιο έως τον Ιούνιο.

Χρήσεις

Το φυτό έχει έντονη αρωματική οσμή και καλλιεργείται για τις φαρμακευτικές ιδιότητες του, ως αφέψημα και ως καρύκευμα. Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, τον Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη σκιά.

Περιέχει ως κύρια ουσία αιθέριο έλαιο, φασκομηλόλαδο, άχρωμο ή ερυθροκίτρινο, σαπωνίνες, πικρές ουσίες, τερπένια, ρητίνες, πικρά διτερπένια, ταννίνες, τριτερπένια, φλαβονοειδή και θουγιόνη (thujone, μια μονοτερπενική κετόνη).

Τα φύλλα έχουν αντισηπτικές, αποχρεμπτικές και σπασμολυτικές ιδιότητες. Το φυτό έχει στομαχικές, τονωτικές και καρδιοτονωτικές ιδιότητες ενώ χρησιμοποιείται και κατά των νευραλγιών. Η φασκομηλιά χρησιμοποιείται στη θεραπευτική με τη μορφή αφεψήματος εσωτερικά ως ανθιδρωτικό (ιδιαίτερα κατά του νυχτερινού ιδρώτα φυματικών και νευρασθενών).

Ως αφέψημα

Στις περιοχές της Μεσογείου αποξηραίνεται και πίνεται ως αφέψημα, το γνωστό φασκόμηλο.

Το αφέψημα λαμβάνεται και σερβίρεται αμέσως μετά το βράσιμο. Αν παραμείνει αρκετή ώρα μαζί με τα φύλλα που έβρασαν, οι πικρές ουσίες μέσα στο αφέψημα αυξάνονται και η γεύση του γίνεται δυσάρεστη.

Στη μαγειρική χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό διαφόρων ζωμών, φαγητών και του ξιδιού ενώ θεωρείται και μελισσοτροφικό φυτό παρέχοντας μέλι εκλεκτής ποιότητας.

Παρενέργειες

Πάντως η χρήση του πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί υπάρχουν περιπτώσεις δηλητηρίασης από υπερβολική χρήση που οφείλεται κυρίως στην ουσία θουγιόνη που υπάρχει στο φυτό. Αυτή η χημική ουσία μπορεί να προκαλέσει επιληπτικές κρίσεις, βλάβες στο συκώτι και το νευρικό σύστημα. Σύμφωνα με τα επιτρεπτά όρια θουγιόνης που ορίζει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) δεν πρέπει να καταναλώνονται περισσότερα από 7-12 (ή με άλλη έρευνα 2-20) αφεψημάτα φασκόμηλου την ημέρα.

Λόγω της εμμηναγωγού δράσης του φασκόμηλου δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από γυναίκες σε αναπαραγωγική προσπάθεια διότι μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Δεν πρέπει να καταναλώνεται από μικρά παιδιά και για τον ίδιο λόγο από γυναίκες που θηλάζουν.

Είδη

Το γένος περιλαμβάνει σύμφωνα με διάφορες πηγές γύρω στα χίλια είδη που εξαπλώνονται σχεδόν σε όλες τις κυρίως εύκρατες περιοχές της γης. Μερικά είδη είναι τα ακόλουθα:

Salvia aegyptiaca Ε. ο αιγυπτιακός Salvia aethiopis Ε. η Αιθιοπίς Salvia alba Ε. ο λευκός Salvia albicaulis Ε. ο λευκόκαυλος Salvia albiflora Ε. ο λευκανθής Salvia albimaculata Ε. ο λευκόστικτος Salvia albocaerulea Ε. ο κυανόλευκος Salvia alborosea Ε. ο ροδόλευκος Salvia altissima Ε. ο υψηλότατος Salvia arabica Ε. ο αραβικός Salvia argentea Ε. ο αργυρόχρους Salvia brachyantha Ε. ο βραχυανθής Salvia brachyloba Ε. ο βραχύλοβος

Salvia brachyphylla Ε. ο βραχύφυλλος Salvia ceratophylla Ε. ο κερατόφυλλος Salvia chamaedryoides Ε. ο χαμαιδρυοειδής Salvia chionantha Ε. ο χιονανθής Salvia chloroleuca Ε. ο χλωρόλευκος Salvia chrysophylla Ε. ο χρυσόφυλλος Salvia cinnabarina Ε. ο κινναβάρινος Salvia cryptoclada Ε. ο κρυπτοκλαδής Salvia cyanantha Ε. ο κυανανθής Salvia cyanocephala Ε. ο κυανοκέφαλος Salvia dentata Ε. ο οδοντωτός Salvia dryophila Ε. ο δρυόφιλος Salvia elegans Ε. ο κομψός Salvia erythrostoma Ε. ο ερυθρόστομος

Salvia erythrostephana Ε. ο ερυθροστέφανος Salvia heterotricha Ε. ο ετερότριχος Salvia leucantha Ε. ο λευκανθής Salvia leucophylla Ε. ο λευκόφυλλος Salvia malvifolia Ε. ο μαλαχόφυλλος Salvia pallida Ε. ο ωχρός Salvia pratensis Ε. ο λειμώνιος Salvia rubifolia Ε. ο ερυθρόφυλλος Salvia spinosa Ε. ο ακανθώδης Salvia trachyphylla Ε. ο τραχύφυλλος Salvia urticifolia Ε. ο κνιδόφυλλος Salvia viridis Ε. ο χλωρός Salvia viscosa Ε. ο ιξώδης

Λαογραφία

Στην Κύπρο το φασκόμηλο ονομάζεται «σπατζιά», στην Όλυμπο της Καρπάθου «κυνομαλέα», στη Μέση και Κάτω Κάρπαθο «κυνομαλά», στη Ρόδο «αλεσφακιά»,στην Κέρκυρα "Βαγιομηλιά" και στην Ήπειρο «μουσφακίδι».

Ελλάδα

• Από την Κρητική λαϊκή παράδοση, ένα απόσπασμα από Κρητική μαντινάδα:

"Αρισμαρί και ρίγανη, φασκομηλιά, φλισκούνι,
θύμος, μυρθιά και καντιφές μ' ανοιξανε τ' αρθούνι."

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Λεξιλογικός ορισμός του φασκόμηλο στο Βικιλεξικό
• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Salvia officinalis στο Wikimedia Commons