Φυσικός δορυφόρος ή φεγγάρι ονομάζεται κάθε φυσικό ουράνιο σώμα που περιφέρεται γύρω από έναν πλανήτη ή πλανήτη νάνο ή άλλο μικρότερο ουράνιο σώμα και υπακούει στους ίδιους νόμους της ουράνιας μηχανικής που ρυθμίζουν την κίνηση των πλανητών. Τους νόμους αυτούς προσδιόρισε ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ. Οι φυσικοί δορυφόροι ονομάζονται επίσης δευτερεύοντες πλανήτες.

Οι 19 μεγαλύτεροι φυσικοί δορυφόροι είναι αρκετά μεγάλοι για να είναι σφαιρικοί και ο Τιτάνας έχει ατμόσφαιρα.

Υπάρχουν 288 γνωστοί φυσικοί δορυφόροι γύρω από τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, [1] [2] καθώς και 9 σε τροχιά γύρω από τους πλανήτες νάνους.[3] Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, 511 πλανητοειδείς με δορυφόρο έχουν ανακαλυφθεί, συνολικά 531 δορυφόροι.[4] Υπάρχουν 250 γνωστά αντικείμενα στην Κύρια ζώνη αστεροειδών με δορυφόρους (οι οκτώ με δύο δορυφόρους και ένας με τρεις), 7 Τρωικοί Αστεροειδείς του Δία με δορυφόρους, 97 αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στη Γη με δορυφόρους (Γεωπλήσια αντικείμενα) και 33 αστεροειδείς με δορυφόρους που η τροχιά τους τέμνει την τροχιά του Άρη. Ακόμη υπάρχουν, 124 μεταποσειδώνια αντικείμενα με δορυφόρους, από τα οποία 2 με δύο δορυφόρους και 1 (Πλούτωνας) με πέντε.

Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος ανά πλανήτη (στην παρένθεση αναγράφονται οι ονομασίες των δορυφόρων) είναι οι:

Ωστόσο, οι διαρκείς έρευνες των επιστημόνων οδηγούν σε νέες ανακαλύψεις δορυφόρων.

Ορολογία

Επεξεργασία

Ο πρώτος γνωστός φυσικός δορυφόρος ήταν η Σελήνη, αλλά θεωρήθηκε «πλανήτης» μέχρι την εισαγωγή του "De Revolutionibus orbium coelestium" από τον Κοπέρνικο το 1543. Μέχρι την ανακάλυψη των δορυφόρων του Γαλιλαίου τον Ιανουάριο του 1610 δεν υπήρχε καμία ευκαιρία για αναφορά στα αντικείμενα αυτά ως μια τάξη. Ο Γαλιλαίος επέλεξε να αναφερθεί στις ανακαλύψεις του ως "Planetæ" («πλανήτες»), αλλά αργότερα οι ερευνητές επέλεξαν άλλους όρους για να τους ξεχωρίσουν από τα αντικείμενα στα οποία βρίσκονταν σε τροχιά.

Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "δορυφόρος" για να περιγράψει τα περιστρεφόμενα σώματα ήταν ο Γερμανός αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ στο φυλλάδιο του "Narratio de Observatis a se quatuor Iouis satellitibus erronibus" το 1610. Παράγει τον όρο από τη λατινική λέξη "satelles", που σημαίνει "φύλακας", "συνοδός" ή "σύντροφος", επειδή οι δορυφόροι συνόδευαν τον πρωταρχικό πλανήτη τους στο ταξίδι του μέσω των ουρανών.[5]

Ο όρος δορυφόρος έγινε έτσι ο κύριος όρος για την αναφορά σε ένα αντικείμενο που περιστρέφεται γύρω από έναν πλανήτη, καθώς απέφυγε την αμφισημία του «φεγγαριού». Το 1957, ωστόσο, η έναρξη του τεχνητού αντικειμένου Sputnik δημιούργησε την ανάγκη για μια νέα ορολογία.[5] Οι όροι τεχνητός δορυφόρος και τεχνητό φεγγάρι εγκαταλείφθηκαν πολύ γρήγορα υπέρ του απλούστερου δορυφόρου και, κατά συνέπεια, ο όρος έχει συνδεθεί κυρίως με τεχνητά αντικείμενα που πετούν στο διάστημα - συμπεριλαμβανομένων, μερικές φορές, ακόμη και εκείνων που δεν βρίσκονται σε τροχιά γύρω από έναν πλανήτη.

Λόγω αυτής της αλλαγής νοήματος, ο όρος "φεγγάρι", ο οποίος συνέχισε να χρησιμοποιείται με τη γενική του έννοια σε έργα λαϊκής επιστήμης και μυθοπλασίας, έχει ανακτήσει την αξιοπιστία του και τώρα χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τον όρο "φυσικός δορυφόρος", ακόμη και σε επιστημονικά άρθρα. Όταν είναι απαραίτητο να αποφευχθεί τόσο η ασάφεια της σύγχυσης με τον φυσικό δορυφόρο της Γης, τη Σελήνη, όσο και οι φυσικοί δορυφόροι των άλλων πλανητών από τη μία πλευρά, και οι τεχνητοί δορυφόροι από την άλλη, ο όρος φυσικός δορυφόρος (χρησιμοποιώντας τον όρο "φυσικός" ως αντίθεση με την έννοια "τεχνητός"). Για να αποφευχθεί περαιτέρω η ασάφεια, η σύμβαση είναι να κεφαλαιοποιηθεί η λέξη Φεγγάρι όταν αναφέρεται στον φυσικό δορυφόρο της Γης, αλλά όχι όταν αναφέρεται σε άλλους φυσικούς δορυφόρους.

Πολλοί συγγραφείς ορίζουν το «δορυφόρο» ή το «φυσικό δορυφόρο» ως κάτι που βρίσκεται σε τροχιά σε κάποιον πλανήτη ή δευτερεύοντα πλανήτη, συνώνυμο με το «φεγγάρι» - από έναν τέτοιο ορισμό όλοι οι φυσικοί δορυφόροι είναι φεγγάρια, αλλά η Γη και άλλοι πλανήτες δεν είναι δορυφόροι.[6][7][8] Μερικοί πρόσφατοι συγγραφείς ορίζουν το "φεγγάρι" ως "δορυφόρο ενός πλανήτη ή δευτερεύοντος πλανήτη" και "πλανήτη" ως "δορυφόρο ενός αστεριού" - αυτοί οι συγγραφείς θεωρούν τη Γη ως "φυσικό δορυφόρο του Ήλιου".[9][10][11]

Φορά και διάρκεια περιστροφής των δορυφόρων

Επεξεργασία

Οι περισσότεροι δορυφόροι κινούνται γύρω από τους πλανήτες κατά την «ορθή φορά», δηλαδή κατά τη φορά που περιφέρονται και οι πλανήτες γύρω από τον Ήλιο. Στον κανόνα όμως αυτόν υπάρχουν και αρκετές εξαιρέσεις. Από τους δορυφόρους με γνωστά στοιχεία, τέσσερις του Δία, ένας του Κρόνου, τέσσερις του Ουρανού και ένας του Ποσειδώνος, δηλαδή συνολικά οι 10 από τους 35 γνωστούς δορυφόρους, κινούνται κατά την αναδρομή φορά γύρω από τον αντίστοιχο πλανήτη.

Η διάρκεια της περιστροφής, στους λεγόμενους «κανονικούς» δορυφόρους, είναι ίση με τον χρόνο περιφοράς του δορυφόρου γύρω από τον πλανήτη. Δηλαδή, όπως ακριβώς και η Σελήνη, παρουσιάζουν προς τον πλανήτη πάντοτε την ίδια όψη. Μοναδική γνωστή εξαίρεση «κανονικού» δορυφόρου που ωστόσο η διάρκεια περιστροφής διαφέρει είναι ο Υπερίωνας του Κρόνου. Υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι μερικοί από τους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών (εκείνοι που βρίσκονται συνήθως μακριά από τον πλανήτη) είναι ουράνια σώματα που συνελήφθησαν οπό τον πλανήτη και υποχρεώθηκαν να στρέφονται γύρω του. Για ορισμένους από τους μη-κανονικούς και μακρινούς δορυφόρους έχει παρατηρηθεί ότι ο χρόνος περιστροφής και ο χρόνος περιφοράς διαφέρουν κατά πολύ.

Οι «σύντροφοι»

Επεξεργασία

Για την ύπαρξη δορυφόρων στον απέραντο χώρο του Διαστήματος δεν μπορεί να γίνει καμία υπόθεση. Τα όρια των γνώσεων μας περιορίζονται σε ορισμένα σώματα, κυρίως σκιερά, που επηρεάζουν την θέση και την λαμπρότητα κάποιων αστέρων. Σε αυτά δόθηκε η ονομασία σύντροφοι γιατί η φύση τους είναι διάφορη από την φύση των πλανητών και των δορυφόρων.

Οι μεγαλύτεροι δορυφόροι του ηλιακού μας συστήματος

Επεξεργασία
 
Μοντάζ επιλεγμένων φυσικών δορυφόρων, πλανητών και του Πλούτωνα για εύκολη σύγκριση των σχετικών μεγεθών.
 
Ο Τιτάνας, ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου.
Σειρά Όνομα Πλανήτης Ακτίνα(σε χλμ.)
1 Γανυμήδης Δίας 2.634
2 Τιτάνας Κρόνος 2.576
3 Καλλιστώ Δίας 2.410
4 Ιώ Δίας 1.821
5 Σελήνη Γη 1.737
6 Ευρώπη Δίας 1.561
7 Τρίτωνας Ποσειδώνας 1.353
8 Τιτάνια Ουρανός 788,4
9 Ρέα Κρόνος 763,8
10 Όμπερον Ουρανός 761,4
11 Ιαπετός Κρόνος 734,5
12 Χάρων Πλούτωνας 606
13 Ουμβριήλ Ουρανός 584,7
14 Άριελ Ουρανός 578,9
15 Διώνη Κρόνος 561,4
16 Τηθύς Κρόνος 531,1
17 Εγκέλαδος Κρόνος 252,1
18 Μιράντα Ουρανός 235,8
19 Πρωτέας Ποσειδώνας 210
20 Μίμας Κρόνος 198,3

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. Sheppard, Scott S. «The Giant Planet Satellite and Moon Page». Departament of Terrestrial Magnetism at Carniege Institution for science. Ανακτήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2012. 
  2. «How Many Solar System Bodies». NASA/JPL Solar System Dynamics. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2012. 
  3. «Planet and Satellite Names and Discoverers». International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2012. 
  4. Wm. Robert Johnston (18 Δεκεμβρίου 2023). «Asteroids with Satellites». Johnston's Archive. Ανακτήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 2024. 
  5. 5,0 5,1 "Early History – First Satellites". Αρχειοθετήθηκε 2018-02-07 στο Wayback Machine. www.jpl.nasa.gov.
  6. Kenneth R. Lang. "The Cambridge Guide to the Solar System". 2011. σ. 15. quote: "Any object that orbits a planet is now called a satellite, and a natural satellite is also now called a moon."
  7. Therese Encrenaz, et al. "The Solar System". 2004. σελ. 30.
  8. Tilman Spohn, Doris Breuer, Torrence Johnson. "Encyclopedia of the Solar System". 2014. σελ. 18.
  9. David Andrew Weintraub. "Is Pluto a Planet?: A Historical Journey Through the Solar System". σελ. 65 quote: "... the general concept of a "moon" as a satellite of a planet and "planet" as a satellite of a star."
  10. "Satellite". www.merriam-webster.com. Merriam Webster.
  11. Stillman, Dan (16 Ιουνίου 2015). "What Is a Satellite?". www.nasa.gov. NASA.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία