Χουρμούζιος ο Χαρτοφύλαξ
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ο Χουρμούζιος (π. 1770 - 1840) ήταν μουσικοδιδάσκαλος και ένας από τους δημιουργούς της Νέας Μεθόδου της μουσικής σημειογραφίας, μαζί με τον Γρηγόριο τον Πρωτοψάλτη και τον Χρύσανθο τον εκ Μαδύτων. Μετέγραψε το μεγαλύτερο μέρος της Εκκλησιαστικής Μουσικής στη Νέα Μέθοδο και γι' αυτό κλήθηκε "χαλκέντερος". Είναι γνωστός ως Χουρμούζιος τού Γεωργίου το επίκλιν Γιαμαλής· έλαβε το οφφίκιο τού Χαρτοφύλακος. Έγινε με αυθεντικότητα ψάλτης, διδάσκαλος, εξηγητής (μεταγραφέας), κωδικογράφος, μελοποιός και εκδότης. Υπήρξε ο πρωτεργάτης και ο κυριότερος πρακτικός στυλοβάτης της Νέας Μεθόδου· το εξηγητικό (μεταγραφικό) του έργο διέσωσε την εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση και έτσι θεωρείται σήμερα ανυπολόγιστης επιστημονικής και εθνικής σημασίας.
| Χουρμούζιος ο Χαρτοφύλαξ | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1770 (περίπου) Χάλκη |
| Θάνατος | 1840 |
| Χώρα πολιτογράφησης | Οθωμανική Αυτοκρατορία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | μουσικός |
Βιογραφία Επεξεργασία
Γεννήθηκε στη Χάλκη, νήσο της Προποντίδας και ήταν γιος τού Γεωργίου. Λόγω ενός κρεατώδους εξοιδήματος στον κρόταφο, τον αποκαλούσαν Γιαμαλή. Ήταν μαθητής των μουσικοδιδασκάλων Ιακώβου τού Πρωτοψάλτου και Γεωργίου τού Κρητός. Υπηρέτησε για 40 έτη ως πρωτοψάλτης στον Άγ. Δημήτριο των Ταταούλων, στον Άγ. Ιωάννη τού Γαλατά και στο Σιναϊτικό Μετόχιο τού Βαλατά και πάλι στον Άγ. Δημήτριο. Δίδαξε στη Μουσική Πατριαρχική Σχολή, που λειτούργησε το διάστημα 1815-1821.
Μαζί με τον Γρηγόριο Πρωτοψάλτη τον Βυζάντιο και τον Χρύσανθο εκ Μαδύτων επινόησαν το 1814 τη Νέα Μέθοδο μουσικής σημειογραφίας, μεταρρύθμισης επί το απλούστερον της παλαιάς· ήδη σε χειρόγραφό του (1811-12) ο Χρύσανθος χρησιμοποιεί ουσιαστικά τη Νέα Μέθοδο. Έτσι αντί 20 έτη, μπορούσε κάποιος σε δύο να μάθει να ψάλλει. Ο Χρύσανθος ανέλαβε το θεωρητικό μέρος και οι άλλοι δύο το πρακτικό. Η προσφορά των τριών διδασκάλων υπήρξε σωτήρια για την εν συνεχεία πορεία της Εκκλησιαστικής Μουσικής. Ο κύριος συντελεστής για την οριστική καθιέρωση της Μεθόδου ήταν ο Χουρμούζιος, μετά το 1819, όταν ο Χρύσανθος προχειρίστηκε αρχιεπίσκοπος Δυρραχίου και άφησε τη Σχολή και ειδικά μετά το 1821, όταν απεβίωσε πρόωρα ο Γρηγόριος. Το 1817/18 για την προσφορά του στην Εκκλησιαστική Μουσική έλαβε από τη Μεγάλη τού Χριστού Εκκλησία το οφφίκιο τού Χαρτοφύλακος. Αισθάνθηκε ότι είχε χρέος να μεταφέρει στη Νέα μέθοδο όλα τα μέλη και οι ήχοι της Εκκλησιαστικής Μουσικής, όσα διέσωσε η παράδοση για να μην χαθούν από την αγνωσία.
Σε ένα χειρόγραφό του το 1829 γράφει στον κολοφώνα με αυτοπεποίθηση:
- Είληφε τέρμα συν Θεώ η Θ. Λειτουργία
πάσα η της Παπαδικής, Θεού τη βοηθεία, - παρά τού Χαρτοφύλακος εφευρετού της νέας
και εγκρατούς της παλαιάς μούσης της Τερψιθέας - τού Χουρμουζίου τού κοινού μουσικοδιδασκάλου,
όστις εις την εξήγησιν υπερνικά τού άλλου. - Άπαντα γαρ τα παλαιά της μουσικής βιβλία
σχεδόν αυτός εξήγησε Θεού τη βοηθεία - ου μόνος εφευρετής, αλλ' εκ των τριών ο ένας".
Η προσωπικότητά του Επεξεργασία
Ο σύγχρονός του Θεόδωρος Αριστοκλέους που τον βιογράφησε, αναφέρει πως ήταν "ευφυής εις άκρον, επιμελέστατος και εγένετο εγκρατέστατος της κατά Ιωάννην Κουκουζέλην αρχαίας Εκκλησιαστικής Μουσικής". Ήταν εργατικός και ακαταπόνητος και με θυσία προσηλώθηκε στην εξήγηση (μετεγγραφή) των παλαιότερων μελωδιών με πιστότητα και γνώση, πράγμα που διασφάλισε τη συνέχεια τού μουσικού μας πολιτισμού. Ήταν αθόρυβος, σοβαρός, μεθοδικός και προσηλωμένος.
Εργάστηκε για 18 έτη στη μελοποίηση ύμνων, από την περίοδο τού Ιωάννη τού Δαμασκηνού ως τον Μανουήλ τον Πρωτοψάλτη και έγραψε 70 τόμους. Για το εργώδες δημιούργημά του ονομάστηκε χαλκέντερος. Το έργο αγόρασε το 1838 ο Αθανάσιος Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Ο Χουρμούζιος συνέγραψε εγχειρίδιο εισαγωγής στο πρακτικό μέρος της Μουσικής και άλλο για το θεωρητικό μέρος. Επίσης ένα ογκώδες βιβλίο όπου διάλεξε τα άριστα μέλη τού παλαιού και του νέου Μουσικού Συστήματος. Επανέκδωσε το "Αναστασιματάριον" τού Πέτρου τού Πελοποννησίου, όπου τους αναστάσιμους κανόνες και τα κατανυκτικά μέλισε ο ίδιος. Επίσης το "Ειρμολόγιο των Καταβασιών αργοσύντομο" τού Πέτρου, το "Δοξαστάριον ή αργό στιχηράριο", κατά μίμηση τού Ιακώβου τού Πρωτοψάλτου (διδασκάλου του) και τα "Ιδιόμελα" τού Μανουήλ τού Πρωτοψάλτου. Το 1828 εξέδωκε τη δίτομη "Ανθολογία της Μουσικής" με πρωτότυπο περιεχόμενο και το βιβλίο τού Νεοφύτου τού εξ Εβραίων. Επιθεώρησε την "Ευτέρπη", συλλογή αραβοτουρκικών ασμάτων τού Ζαχαρίου τού Χανενδέ. Αποσύρθηκε στη Χάλκη, όπου απεβίωσε πλήρης ημερών "μικρά τινα έχων όσον αποζήν ο πολλά μοχθήσας και μεγάλας ωφελείας παρασχών τω Γένει ημών".
Ως διδάσκαλος Επεξεργασία
Μαθητές του ήταν ο Σωτήριος Βλαχόπουλος, Στέφανος ο Βυζάντιος, Θεόδωρος Αριστοκλής, Θεοτόκης Βατοπεδινός, Σιγάλας Αντώνιος, Γρηγόριος Κωνσταντάς και πάνω από όλους ο Θεόδωρος ο Φωκαεύς, που έψαλε μαζί του για έξι έτη ως λαμπαδάριος στον Άγ. Δημήτριο των Ταταούλων. Ο Θεόδωρος εξέδωσε την "Κρηπίδα", θεωρητικό της Νέας Μεθόδου, με βάση την "Εισαγωγή" τού Χουρμουζίου (αν δεν είναι το ίδιο έργο τού Χουρμουζίου). Ο Χουρμούζιος επιμελήθηκε των εκδόσεων τού Θεοδώρου το διάστημα 1830-40.
Ο Χουρμούζιος προσπάθησε να απλοποιήσει τη διδασκαλία του ώστε η εκμάθηση της μουσικής να γίνει εύκολη, όπως φαίνεται στο "Αναστασιματάριον" (1832). Ως προς το θεωρητικό μέρος, υπήρχε το έργο "Εισαγωγή εις το θεωρητικόν και πρακτικόν της Εκκλησιαστικής Μουσικής" τού Χρυσάνθου εκ Μαδύτων (Παρίσιοι, 1821), που χρησιμοποιούσε στη Σχολή. Βλέποντας ότι το έργο χρειαζόταν διορθώσεις, συνέταξε κανόνες ορθογραφίας της Νέας Μεθόδου στο βιβλίο "Εισαγωγή εις το θεωρητικόν και πρακτικόν της Εκκλησιαστικής Μουσικής κατά την νέαν της Μουσικής μέθοδον, συντεθείσα μεν παρά Χρυσάνθου τού εκ Μαδύτων, επιδιορθωθείσα εις πολλά ελλείποντα δε και μεταφρασθείσα εις το απλούστερον παρά Χουρμουζίου, Χαρτοφύλακος της τού Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, ενός των εφευρετών τού ειρημένου συστήματος" (Κωνσταντινούπολις, 1829). Το "μεταφρασθείσα" αναφέρεται στη χρήση πιο απλών φράσεων, λέξεων, τύπων ρημάτων και σύνταξης.
Έργα του Επεξεργασία
Υπάρχουν 34 χειρόγραφα έργα (κώδικες, τόμοι) του στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας:
- Κρατηματάριον, 1819 (τόμοι 2)
- Ανθολογία της Παλαιάς Παπαδικής, 1818-19, 29 (τόμοι 3)
- Μαθηματάριο της Παπαδικής (τόμοι 2), συμπληρωματικό τού προηγουμένου έργου
- Αναστασιματάριον Χρυσάφου τού Νέου, 1826
- Στιχηράριον Γερμανού των Νέων Πατρών, 1832 (τόμοι 4)
- Στιχηράριον Χρυσάφου τού Νέου, 1835-26 (τόμοι 5)
- Άπαντα Πέτρου τού Μπερεκέτου, 1837
- Αναστασιματάριον τού Παλαιού Στιχηραρίου
- Παλαιό Στιχηράριον (τόμοι 4)
- Μαθηματάριον τού Στιχηραρίου (τόμοι 8)
- Οικηματάριον (τόμοι 2)
Επιμελήθηκε όσο ζούσε την έκδοση των εξής έργων του:
- Ταμείον Ανθολογίας, 1824.
- Ειρμολόγιον των Καταβασιών Πέτρου τού Πελοποννησίου, 1825.
- Ειρμολόγιον σύντομον Πέτρου τού Βυζαντίου.
- Συλλογή ιδιομέλων και απολυτικίων Μανουήλ τού Πρωτοψάλτου, 1831.
- Νέον Αναστασηματάριον, 1832.
- Ευτέρπη, ήτοι Ανθολογία εξωτερικής μουσικής, 1830.