Etymologicum Genuinum

Με τον τίτλο Etymologicum Genuinum (E Gen ως συντομογραφία, μτφ: γνήσιο ετυμολογικό) είναι γνωστό το βυζαντινό λεξικογραφικό εγκυκλοπαιδικό έργο το οποίο δημιουργήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στα μέσα του 9ου αιώνα.

Τίτλος

Ο αρχικός ελληνικός τίτλος δεν είναι γνωστός, και η ονομασία Etymologicum Genuinum δεν είναι παρά μια σχετικά νέα συμβατική ονομασία που δόθηκε από τους λογίους του 19ου αιώνα. Τα στοιχεία του χειρόγραφου και οι παραπομπές προς αυτό από άλλα έργα, κάνουν πιθανό ο αρχικός τίτλος να ήταν Ἐτυμολογικόν ή το Μέγα Ἐτυμολογικόν -αποτελεί διαφορετικό έργο από το βυζαντινό Μέγα Ετυμολογικόν του 12ου αιώνα-. Η σύγχρονη ονομασία του έγινε το 1897 από τον Γερμανό κλασικό φιλόλογο Ρίχαρντ Άουγκουστ Ράιτσενσταϊν (Richard August Reitzenstein) ο οποίος ήταν ο πρώτος που επιμελήθηκε αποσπάσματα του λεξικού.

Περιεχόμενα

Ο ανώνυμος συντάκτης του έργου συγκέντρωσε υλικό από το έργο πολλών παλαιότερων λεξικογράφων και σχολιαστών, αρχαίων και συγχρόνων του, όπως του Αίλιου Ηρωδιανού, Γεωργίου Χοιροβοσκού, Κυρίλλου και Μεθοδίου, Ωρίωνα του Θηβαίου, Ώρονα του Αλεξανδρινού, και Θεόγνωστου του Γραμματικού. Πιθανώς η δημιουργία του λεξικού ήταν προϊόν του κύκλου διανοουμένων του Πατριάρχη Φωτίου Α΄. Αποτέλεσε μια σημαντική πηγή για την μετέπειτα βυζαντινή λεξικογραφική παράδοση, ανάμεσα τους και του Μεγάλου Ετυμολογικού λεξικού.

Τα περιεχόμενα του έργου διασώζονται σε 2 χειρόγραφα του 10ου αιώνα, το Codex Vaticanus Graecus 1818 (= A) και το Codex Laurentianus Sancti Marci 304 (= B; AD 994). Σε κανένα από τα 2 δεν περιέχεται η πρώτη ανασκόπηση ή το πλήρες κείμενο, αλλά διαφορετικά συμπτυγμένα τμήματα.

Εκδόσεις

Το έργο δεν έχει εκδοθεί σε έντυπη έκδοση, παρά μόνο κάποια τμήματα του. Υπάρχουν 2 εκδόσεις οι οποίες βρίσκονται σε μακροχρόνια προετοιμασία, η πρώτη ξεκίνησε από την Άντα Άντλερ και συνεχίστηκε από τον Κλάους Άλπερς (Klaus Alpers), ενώ η 2η από τον Φρανσουά Λασέρ (François Lasserre) και τον Νικόλαο Λιβαδαρά. Η έκδοση των Λασέρ και Λιβαδαρά τιτλοφορήθηκε ως Etymologicum Magnum Genuinum, ωστόσο η ονομασία αυτή δεν χρησιμοποιείται πολύ συχνά καθώς δημιουργεί το ενδεχόμενο σύγχυσης με το Etymologicum Magnum/Μέγα Ετυμολογικόν του 12ου αιώνα.

Βιβλιογραφία

Ημιτελείς εκδόσεις

• K. Alpers (1969), Bericht über Stand und Methode der Ausgabe des Etymologicum Genuinum (mit einer Ausgabe des Buchstaben Λ) ([Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskab Historisk-filosofiske Meddelelser 44.3] Copenhagen).
• G. Berger (ed.) (1972), Etymologicum genuinum et Etymologicum Symeonis (Β) ([Beiträge zur klassischen Philologie, Hft 45] Meisenheim am Glan). ISBN 3-445-00974-0
• A. Colonna (ed.) (1967), Etymologicum genuinum, littera Λ ([Quaderni Athena 4] Rome).
• F. Lasserre and N. Livadaras (eds.) (1976- ), Etymologicum Magnum Genuinum, Symeonis Etymologicum una cum Magna Grammatica, Etymologicum Magnum Auctum, vol. 1 (Rome 1976); 2 (Athens 1992).

Μελέτες

• C. Calame (1970), "Etymologicum genuinum. Les citations de poètes lyriques" (Roma, Ateneo, 1970).
• K. Alpers (1989), ‘Eine byzantinische Enzyklopädie des 9. Jahrhunderts. Zu Hintergrund, Entstehung und Geschichte des griechischen Etymologikons in Konstantinopel und im italogriechischen Bereich’ in G. Cavallo, G. de Gregorio and M. Maniaci (eds.), Scritture, Libri e Testi nelle aree provinciali di Bisanzio (Atti del seminario di Erice, 18-25 settembre 1988) (Spoleto) 1:235-69
• K. Alpers (1990), ‘Griechische Lexicographie in Antike und Mittelalter. Dargestellt an ausgewählten Beispielen’ in H.-A. Koch and A. Krup-Eber (eds.), Welt der Information. Wissen und Wissensvermittlung in Geschichte und Gegenwart (Stuttgart) 14-38.
• K. Alpers (2001), ‘Lexicographie (B.I-III)’ in G. Üding and W. Jens (eds.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik 2 (Tübingen) 194-210.
• L.W. Daly (1967), Contributions to a History of Alphabetization in Antiquity and the Middle Ages ([Collection Latomus] Brussels).
• P. Rance, (2007), ‘The Etymologicum Magnum and the “Fragment of Urbicius”’, Greek, Roman and Byzantine Studies 47:193-224 : https://web.archive.org/web/20100614072632/http://duke.edu/web/classics/grbs/FTexts/47/Rance.pdf
• R. Reitzenstein (1897), Geschichte der griechischen Etymologika: ein Beitrag zur Geschichte der Philologie in Alexandria und Byzanz (Leipzig; repr. Amsterdam 1964).