Pietas

Η Pietas, που μεταφράζεται με διάφορους τρόπους ως "καθήκον", "θρησκευτικότητα" ή "ευλαβής συμπεριφορά", "πίστη", "αφοσίωση" ή "παραδοσιακή ευσέβεια", ήταν μια από τις κύριες αρετές μεταξύ των αρχαίων Ρωμαίων. Ήταν η διακριτική αρετή του ιδρυτή ήρωα Αινεία, ο οποίος συχνά είχε το επίθετο Pius ("ευλαβής") σε όλο το έπος της Αινειάδας του Βιργιλίου. Η ιερή φύση της pietas προσωποποιήθηκε στην Pietas, μια θεά που συχνά απεικονίζεται σε ρωμαϊκά νομίσματα. Το ελληνικό ισοδύναμο είναι η εὐσέβεια.^{: 864–865} 

Η Pietas, η αρετή του αυτοκράτορα Αντωνίνου Πίου, ως μια γυναίκα που προσφέρει μια θυσία στην πίσω όψη αυτού του σηστέρτιου.

Η Φλαβία Μαξιμιανή Θεοδώρα στην εμπρός όψη. Στην πίσω όψη η Πιετά κρατά ένα μωρό στο στήθος της.

Ο Κικέρων όρισε την pietas ως την αρετή «που μας νουθετεί να κάνουμε το καθήκον μας απέναντι στη χώρα μας ή στους γονείς μας ή σε άλλους συγγενείς αίματος». Ο άνθρωπος που κατείχε την pietas «εκτελούσε όλα τα καθήκοντά του απέναντι στη θεότητα και στους συνανθρώπους του πλήρως και από κάθε άποψη», όπως το περιέγραψε ο κλασικός μελετητής του 19ου αιώνα Γκέοργκ Βισόβα. Ο Κικέρων προτείνει οι άνθρωποι να έχουν επίγνωση της τιμής τους, και πρέπει πάντα να προσπαθούν να υψώνουν την τιμή των άλλων με αξιοπρεπή έπαινο. Επιπλέον, ο έπαινος, ο θαυμασμός και οι τιμητικές ενέργειες πρέπει να είναι πέρα από κάθε επιθυμία κάποιου, και οι πράξεις και τα λόγια πρέπει να επιλέγονται σε σχέση με φίλους, συναδέλφους, οικογένεια ή συγγενείς αίματος. Ο Κικέρων περιγράφει τη νεολαία στην αναζήτηση της τιμής: «Πόσο λαχταρούν τον έπαινο! Τι κόπους δεν θα κάνουν, για να σταθούν σταθερά ανάμεσα στους συνομηλίκους τους! Πώς θα θυμούνται εκείνους που τους έδειξαν καλοσύνη, και πόσο πρόθυμοι να το ανταποδώσουν!

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της λέξης pietas στα αγγλικά εμφανίζεται στο βιβλίο του Άνσελμ Μπέυλυ Η Συμμαχία της Μουσικής, της Ποίησης και της Ρητορικής, που δημοσιεύτηκε το 1789.

Ως αρετή

30em

Ένας Ρωμαίος με την αρετή της pietas δεν άφηνε τα θρησκευτικά του καθήκοντα στην πόρτα του ναού, όταν έβγαινε από αυτόν, αλλά τα κουβαλούσε παντού μαζί του, ακολουθώντας το θέλημα των θεών στις επιχειρηματικές του συναλλαγές και στην καθημερινή του ζωή. Mαξ Πφίνγκστεν[9]

Η Pietas προς τους γονείς (Pietas erga parentes) ήταν μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της επίδειξης αρετής. Το Pius ως επίθετο (cognomen) προήλθε ως τρόπος για να επισημανθεί ένα άτομο ως ιδιαίτερα «ευσεβές» με αυτή την έννοια: η ανακοίνωση της προσωπικής pietas μέσω της επίσημης ονοματολογίας φαίνεται να ήταν μια καινοτομία της ύστερης Δημοκρατίας, όταν ο Κόιντος Καικίλιος Μέτελλος Πίος το έλαβεε για τις προσπάθειές του να ανακληθεί ο πατέρας του, Νουμιδικός, από την εξορία.  Η Ευσέβεια επεκτάθηκε και προς τους «γονείς» με την έννοια των «προγόνων» και ήταν μια από τις βασικές αρχές της ρωμαϊκής παράδοσης, που εκφραζόταν με τη μέριμνα των νεκρών.

Η Ευσέβεια κατοικούσε μέσα σε ένα άτομο, σε αντίθεση με μια αρετή ή δώρο όπως η Νίκη (Victoria), η οποία δόθηκε από τους θεούς. Η Ευσέβεια, ωστόσο, επέτρεπε σε ένα άτομο να αναγνωρίσει τη θεία πηγή των επιδράσεων που παρέχονται.

• 
  Η Λιβία ως Ευσέβεια.
• 
  Η Σαλονία Ματιδία ως Ευσέβεια.

Η Ευσέβεια είχε μεγάλη σημασία στον τομέα των διεθνών σχέσεων και της διπλωματίας. Η αξιοπιστία ενός διοικητή εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την προθυμία του να αφήσει στην άκρη τα προσωπικά του κέρδη και να αφιερωθεί πλήρως σε έναν σκοπό, αποφεύγοντας κάθε προδοτική πράξη. Αυτή η έμφαση στη αξιοπιστία οδήγησε στη φήμη των μεμονωμένων διοικητών και το ίδιο το ρωμαϊκό κράτος να διαδραματίζει πραγματικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις και τις συζητήσεις. Η δέσμευση των διοικητών για την πίστη (fides) πρέπει να είναι συνεπής, να αποδεικνύει αξιοπιστία μέσω συνεχιζόμενων δράσεων και σταθερής προσέγγισης στις σχέσεις με τις γειτονικές οντότητες. Η τήρηση του σεβασμού των υφιστάμενων συμβάσεων σήμαινε τη τήρηση των δεσμεύσεων και των όρκων, ενισχύοντας έτσι την δέσμευση της Ρώμης για ηθική συμπεριφορά και τη συνέχιση των διπλωματικών στρατηγικών. Οι πιθανότητες επίλυσης συγκρούσεων ήταν ελάχιστες, αν η εξαπάτιση ήταν το πρότυπο στις διαπραγματεύσεις από τους διοικητές.

Εικονογραφία

Δηνάριο του Ερέννιου, που απεικονίζει την Pietas στη μία όψη, και στην άλλη τον Αινεία να κουβαλά τον πατέρα του: μια πράξη ευσέβειας. Επιγρ.: Μ. ΗΕERRENI[US].

Η Ευσέβεια παριστανόταν στα νομίσματα με λατρευτικά αντικείμενα, αλλά και ως γυναίκα που τελούσε θυσία με φωτιά σε βωμό. Στην εικόνα της θυσίας, η σπονδή ήταν η θεμελιώδης πράξη, που κατέληξε να συμβολίζει την ευσέβεια προς τους θεούς.

Η Ευσέβεια αναπαραστάθηκε για πρώτη φορά στα ρωμαϊκά νομίσματα σε δηνάρια, που εκδόθηκαν από τον Mάρκο Ερέννιο το 108/107 π.Χ. Η Ευσέβεια εμφανίζεται στον εμπροσθότυπο ως θεϊκή προσωποποίηση, σε μορφή προτομής. Η ποιότητα της ευσέβειας προς τους γονείς αντιπροσωπεύεται από έναν νέο, που κουβαλάει έναν ηλικιωμένο στην πλάτη του: ο συμβολισμός παρέπεμπε στην Αινειάδα του Βιργίλιου, όπου ο Αινείας μεταφέρει τον πατέρα του Αγχίση έξω από τη φλεγόμενη Τροία. Η Ευσέβεια είναι μεταξύ των αρετών που εμφανίζονται συχνά στα αυτοκρατορικά νομίσματα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εκδόθηκαν από τον Αδριανό.

Ένα από τα σύμβολα της Ευσέβειας ήταν ο πελαργός, ο οποίος περιγράφεται από τον Πετόνιο ως pietaticultrix, "καλλιεργητή της ευσένειας". Ως εκ τούτου, ένας πελαργός εμφανίζεται δίπλα στην Ευσέβεια σε ένα νόμισμα που εκδόθηκε από τον Κόιντο Καικίλιο Μέτελλιο Πίο (του οποίου το επίθετο φαίνεται παραπάνω).

Ως θεά

Ο ναός της Ευσέβειας με εκείνους της Ελπίδας και της Ήρας Σωτήρας (Juno Sospita) στην Αγορά των Κηπευτικών (Forum Olitorium). Σχέδιο του Λανσιάνι.

Η περιοχή του Forum Olitorium και του Θεάτρου του Μάρκελλου σε κλίμακα. Μοντέλο της αρχαίας Ρώμης στο Μουσείο Ρωμαϊκού Πολιτισμού.

Η Ευσέβεια ήταν η θεϊκή παρουσία στην καθημερινή ζωή, που προειδοποιούσε τους ανθρώπους να μην εισβάλλουν στο βασίλειο των θεών.  Οι παραβιάσεις της ευσέβειας απαιτούσαν ένα piaculum (τελετουργίες εξιλασμού).

Ο ναός της Ευσέβιας στη Ρώμη καθαγιάστηκε επίσημα από τον ύπατο των πληβείων και νέο άνθρωπο Μάνιο Ασίλιο Γλάβριο, μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών το 191 π.Χ., όπου νίκησε τον βασιλιά Αντίοχο Α΄ τον Μεγάλο κατά τη διάρκεια του Ρωμαιο-Σελευκιδικού Πολέμου. . Τελείωσε από τον γιο του, και ανεγέρθηκε στο βορειοδυτικό άκρο της ρωμαϊκής Αγοράς των Κηπευτικών (Forum Olitorium) κοντά στην Πόρτα Καρμεντάλις. Περιλάμβανε ένα χρυσό άγαλμα του πατέρα, το πρώτο τέτοιου είδους άγαλμα ενός Ρωμαίου πολίτη στην πόλη.

Σύμφωνα με έναν θρύλο (miraculum), μια φτωχή γυναίκα που λιμοκτονούσε στη φυλακή σώθηκε, όταν η κόρη της τής έδωσε μητρικό γάλα (σύγκρινε με τη Ρωμαϊκή Φιλανθρωπία). Η κόρη δεν τιμωρήθηκε, αλλά αναγνωρίστηκε για την ευσέβειά της. Η μητέρα και η κόρη απελευθερώθηκαν, και δόθηκε δημόσια υποστήριξη για το υπόλοιπο της ζωής τους. Ο τόπος θεωρήθηκε αφιερωμένος στη θεά (consecratus deae) Ευσέβεια, επειδή η θεά είχε επιλέξει να εκδηλώσει την παρουσία της εκεί. Η ιστορία είναι δείγμα της pietas erga parentes, την κατάλληλη αφοσίωση που πρέπει να δείξει κανείς στους γονείς του.

Αυτοκράτειρες που απεικονίζονται ως Ευσέβεια

Η Ευσέβεια απεικονίστηκε συχνά ως θεά στην πίσω όψη των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών νομισμάτων, με γυναίκες της αυτοκρατορικής οικογένειας στην μπροστινή όψη, ως κατάλληλη αρετή που πρέπει να αποδοθεί σε αυτές. Οι γυναίκες της αυτοκρατορικής οικογένειας μπορεί να απεικονίζονται στην τέχνη με τη μορφή της θεάς.

• 
  Η Λιβία ως Ευσέβεια.
• 
  Η Σαλονία Ματιδία ως Ευσέβεια.

Βλέπε επίσης

• Η Ευσέβεια ("Καλός σεβασμός"), η αρχαία ελληνική έννοια που μοιάζει περισσότερο με τη λατινική pietas
• Η Ελπίδα (Spes), η Τύχη (Fortuna) και η Εμπιστοσύνη (Fides), ήταν άλλες έννοιες που λατρεύονταν ως Ρωμαϊκές θεές.
• Η αρετή του άνδρα/αρρενωπότητα (virtus), η αξιοπρέπεια <i>(</i>dignitas), η σοβαρότητα (gravitas) και η μετριοφροσύνη (pudicitia), ως Ρωμαϊκές έννοιες
• Τα έθιμα των προγόνων (Mos maiorum)
• Ευσεβισμός - Κίνημα μέσα στο Λουθηρανισμό
• "Ρωμαϊκή Φιλανθρωπία": η αφήγηση του Βαλέριου Μάξιμου για μια Ρωμαία γυναίκα που ενσαρκώνει την ευσέβεια, θηλάζοντας τον φυλακισμένο πατέρα της για να τον σώσει από την αναγκαστική πείνα, που απεικονίζεται συχνά στην πρώιμη σύγχρονη ευρωπαϊκή ζωγραφική.

Αναφορές

Βιβλιογραφία

• "Pietas", Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια, τ'ομ. XXI (11η έκδοση), Νέα Υόρκη 1911, σ. 592.Hugh Chisholm, επιμ.. (1911), «Pietas», Encyclopaedia Britannica, XXI (11th έκδοση), New York: Encyclopaedia Britannica, σελ. 592 

Εξωτερικές συνδέσεις

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Pietas στο Wikimedia Commons