X-Men 2 (X2 ή X2: X-Men United) είναι αμερικανική περιπετειώδης ταινία επιστημονικής φαντασίας παραγωγής 2003 βασισμένη στην ομώνυμη ομάδα υπερηρώων των κόμικς της Marvel. Αποτελεί συνέχεια της ταινίας X-Men (2000) και το δεύτερο μέρος της σειράς ταινιών. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε και πάλι ο Μπράιαν Σίνγκερ και το σενάριο έγραψαν οι Μάικλ Ντόγκερτι, Νταν Χάρις και Ντέιβιντ Χέιτερ. Όπως και στην πρώτη ταινία πρωταγωνιστούν οι Πάτρικ Στιούαρτ, Ίαν ΜακΚέλεν, Χιου Τζάκμαν, Χάλι Μπέρι, Φάμκε Γιάνσεν, Άννα Πάκουιν, Τζέιμς Μάρσντεν, Ρεμπέκα Ρομέιν-Στάμος και Σον Άσμορ ενώ στο καστ προστίθενται οι Μπράιαν Κοξ, Κέλι Χου και Άλαν Κάμινγκ. Η δεύτερη ταινία φέρνει αυτή τη φορά τους X-Men ενωμένους εναντίον κοινού εχθρού, του Γουίλιαμ Στράικερ. Ο Στράικερ θα επιτεθεί στους μαθητές της σχολής του Τσαρλς Εξέβιερ ώστε να πάρει το Σερίμπρο, με σκοπό να σκοτώσει όλους τους μεταλλαγμένους.

X-Men 2
ΣκηνοθεσίαΜπράιαν Σίνγκερ[1][2][3]
ΠαραγωγήΛόρεν Σούλερ Ντόνερ[4] και Ralph Winter[4]
ΣενάριοΜάικλ Ντόχερτι, Dan Harris και David Hayter
Βασισμένο σεX-Men
ΠρωταγωνιστέςΠάτρικ Στιούαρτ[2][5][6], Ίαν ΜακΚέλεν[2][5][6], Χάλι Μπέρι[2][5][6], Τζέιμς Μάρσντεν[2][6][7], Ρεμπέκα Ρομέιν[2][6][3], Μπράιαν Κοξ[2][5][6], Άλαν Κάμινγκ[2][6][7], Μπρους Ντέιβισον[2][6][7], Άννα Πάκουιν[2][5][6], Σον Άσμορ[6][7][8], Κέλι Χου[6][7][8], Άαρον Στάνφορντ[2][6][7], Cotter Smith[6][7], Ντάνιελ Κάντμορ[6][7], Michael Reid McKay[6][7], Χιου Τζάκμαν[2][5][6], Φάμκε Γιάνσεν[2][6][7], Katie Stuart[9], Κιάρα Ζάνι[9], Brad Loree[9], Steve Bacic[9], Άαρον Ντάγκλας[9], Ντέιβιντ Κέι[9], Νιούτον Τόμας Σίγκελ[9], Nolan Gerard Funk[9], Peter Wingfield[9], Τάι Όλσον[9], Λέικ Άντερσον[9], Roger Cross[9], James Kirk[9], Emily Hirst[9], Valerie Tian[9], Άαρον Περλ[9], Jade Ramsey[9] και Alf Humphreys[9]
ΜουσικήΤζον Ότμαν
ΤραγούδιΤζον Ότμαν
ΦωτογραφίαΝιούτον Τόμας Σίγκελ
ΜοντάζΈλιοτ Γκράχαμ
Εταιρεία παραγωγής20th Century Fox[3]
ΔιανομήInterCom, Netflix και Disney+
Πρώτη προβολή2  Μαΐου 2003 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής)[10], 2  Μαΐου 2003 (Σουηδία)[11] και 1  Μαΐου 2003 (Γερμανία)[12]
Διάρκεια134 λεπτά
ΠροέλευσηΗνωμένες Πολιτείες Αμερικής
ΓλώσσαΑγγλικά
ΠροηγείταιX-Men

Η υλοποίηση της ταινίας ξεκίνησε λίγο μετά την πρώτη ταινία. Οι Ντέιβιντ Χέιτερ και Ζακ Πεν έγραψαν ξεχωριστά σενάρια και συνδύασαν τα καλύτερα στοιχεία από κάθε σενάριο σε ένα. Οι Μάικλ Ντόγκερτι και Νταν Χάρις προσελήφθησαν να γράψουν το τελικό σενάριο, αλλάζοντας χαρακτηριστικά κάποιων χαρακτήρων. Οι Sentinels και το Δωμάτιο Κινδύνου συμπεριλαμβάνονταν στο αρχικό σενάριο αλλά διαγράφηκαν για λόγους προϋπολογισμού. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2002 και ολοκληρώθηκαν το Νοέμβριο.

Το X-Men 2 κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους στις 2 Μαΐου 2003. Έλαβε εξαιρετικά σχόλια από τους κριτικούς[13], με τους περισσότερους να το θεωρούν καλύτερο από το πρώτο[14][15][16] και έγινε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία αποφέροντας 407,7 εκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως.[17]

Το 2006 κυκλοφόρησε η συνέχεια X-Men: Η Τελική Αναμέτρηση.

Πλοκή Επεξεργασία

Ο Nightcrawler επιχειρεί να δολοφονήσει τον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών στο Λευκό Οίκο αλλά αποτυγχάνει και δραπετεύει. Ο Wolverine επιστρέφει αφού δεν ανακάλυψε τίποτα στη λίμνη Αλκάλι, ενώ η Storm και η Τζιν Γκρέι βρίσκουν το Nightcrawler με τη βοήθεια του Καθηγητή Εξέβιερ και του Σερίμπρο. Ο Cyclops με τον Καθηγητή επισκέπτονται τον Magneto, στην πλαστική του φυλακή, να μάθουν αν είχε κάποια ανάμιξη με την απόπειρα δολοφονίας στον Πρόεδρο. Ενώ διαβάζει το μυαλό του Magneto, ο Καθηγητής ανακαλύπτει ότι ο Γουίλιαμ Στράικερ αποσπούσε πληροφορίες από το Magneto. Μια παγίδα έχει στηθεί και ο Cyclops με τον Εξέβιερ πιάνονται αιχμάλωτοι από τον Στράικερ και της βοηθού του Γιούρικο Ογιάμα. Μία στρατιωτική επιδρομή γίνεται στη Σχολή, με τους στρατιώτες να ναρκώνουν όλους τους μαθητές.

Προσποιούμενη τον Γερουσιαστή Ρόμπερτ Κέλλυ και τη Γιούρικο, η Mystique παίρνει πληροφορίες για τη φυλακή του Magneto και τον βοηθάει να δραπετεύσει. Ο Wolverine μαζί με τους Rogue, Iceman και Pyro πηγαίνουν στο σπίτι του Iceman στη Βοστώνη. Ο μικρός του αδερφός όμως καλεί την αστυνομία και περιπολικά έχουν περικυκλώσει το σπίτι. Τότε φτάνει το Τζετ των Χ-Men και τους παίρνει. Οι Χ-Μen τώρα συμμαχούν με τον Magneto και τη Mystique. Ο Magneto έμαθε ότι η απόπειρα δολοφονίας του προέδρου ήταν σχέδιο του Στράικερ, ο οποίος πειραματιζόταν πάνω σε μεταλλαγμένους, χρησιμοποιώντας ένα φάρμακο που μπορούσε να τους ελέγξει. Η Τζιν Γκρέι διαβάζει το μυαλό του Nightcrawler και ανακαλύπτει ότι η βάση του Στράικερ βρίσκεται στη λίμνη Αλκάλι και χρησιμοποιώντας το Σερίμπρο θα σκοτώσει όλους τους μεταλλαγμένους.

Μέσω του γιου του Τζέισον, ο Στράικερ παίρνει τον έλεγχο από τον Καθηγητή Χ. Ο γιος του έχει την ικανότητα να προβάλει ισχυρά οράματα και να θολώνει το μυαλό. Έτσι πείθει τον Καθηγητή να χρησιμοποιήσει το Σερίμπρο. Εν τω μεταξύ, η Mystique καταφέρνει και διεισδύει στη βάση. Η Storm με τον Nightcrawler ψάχνουν τους μαθητές που απήγαγε ο Στράικερ. Τότε οι Τζιν Γκρέι, Magneto και Mystique δέχονται επίθεση από τον Cyclops, ο οποίος έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου, προσπαθώντας να βρουν τον Καθηγητή. Η Τζην καταφέρνει να φέρει το Cyclops στα λογικά του και την ίδια στιγμή ο Wolverine βρίσκει το Στράικερ σε ένα δωμάτιο με αδαμάντιο μαζί με την Λέιντι Ντεθστράικ. Ο Wolverine καταφέρνει και νικάει τη Ντεθστράικ και κυνηγά τον Στράικερ. Ενώ προσπαθεί να φύγει με ελικόπτερο, ο Wolverine τον πιάνει και ο Στράικερ προσπαθεί να παζαρέψει τη ζωή του, αποκαλύπτοντας στον Wolverine το παρελθόν του.

Μεταμφιεσμένη σε Στράικερ, η Mystique πείθει τον Τζέισον να χρησιμοποιήσει τον Καθηγητή για να σκοτώσει τους ανθρώπους. Μαζί με τον Magneto χρησιμοποιούν το ελικόπτερο του Στράικερ και φεύγουν από τη λίμνη. Ο Nightcrawler τηλεμεταφέρει τη Storm μέσα στο Σερίμπρο και εκείνη δημιουργεί χιονοθύελλα ώστε να ελευθερώσει τον Καθηγητή. Εν τω μεταξύ σπάει το φράγμα της λίμνης και εμποδίζει το Τζετ να απογειωθεί. Καθώς η πλημμύρα γίνεται όλο και πιο ορμητική, η Τζιν εμποδίζει τα νερά με την τηλεκινητική της δύναμη ώστε να μπορέσει το Τζετ να απογειωθεί. Όταν το Τζετ απογειώνεται τα νερά παρασύρουν τη Τζιν.

Οι X-Men, επισκέπτονται τον Πρόεδρο και του δίνουν στοιχεία από τα γραφεία του Στράικερ και ο Καθηγητής τον προειδοποιεί ότι άνθρωποι και μεταλλαγμένοι πρέπει να συνεργαστούν.

Ηθοποιοί και Χαρακτήρες Επεξεργασία

Παραγωγή Επεξεργασία

Σενάριο Επεξεργασία

Η καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία του X-Men έπεισε τη 20th Century Fox να βάλει άμεσα μπροστά την παραγωγή μιας συνέχειας. Ξεκινώντας το Νοέμβριο του 2000[18], ο Μπράιαν Σίνγκερ ερεύνησε διάφορες ιστορίες στα κόμικ των X-Men και επέλεξε τη σειρά κόμικ X-Men: God Loves, Man Kills.[19] Ο Σίνγκερ ήθελε να μελετήσει την ανθρώπινη προοπτική, το είδος της τυφλής οργής που τροφοδοτεί τον πόλεμο και την τρομοκρατία[20], επικαλώντας μια ανάγκη για έναν ανθρώπινο κακό.[18] Ο Σίνγκερ και ο παραγωγός Τομ ΝτεΣάντο οραματίστηκαν το X-Men 2 να είναι σαν την ταινία Ο Πόλεμος των Άστρων: Επεισόδιο 5 - Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται, στην οποία "οι χαρακτήρες όλοι χωρίζονται και αποκαλύψεις συμβαίνουν οι οποίες είναι σημαντικές... το ειδύλλιο έρχεται να αποδώσει καρπούς και πολλά άλλα πράγματα συμβαίνουν."[21] Ο παραγωγός Αβί Αράντ ανακοίνωσε ότι η ταινία αναμένεται να κυκλοφορήσει το Νοέμβριο του 2002[22] ενώ οι Ντέιβιντ Χέιτερ και Ζακ Πεν ανέλαβαν να γράψουν δύο ξεχωριστά σενάρια ο καθένας.[23] Οι Χέιτερ και Πεν συνδύασαν τα καλύτερα στοιχεία των σεναρίων τους σε ένα[24] ενώ οι Σίνγκερ και Χέιτερ έγραψαν ένα άλλο σενάριο, το οποίο ολοκλήρωσαν τον Οκτώβριο του 2001.[25]

Οι Μάικλ Ντόγκερτι και Νταν Χάρις προσλήφθηκαν να κάνουν αλλαγές στο σενάριο των Χέιτερ και Πεν το Φεβρουάριο του 2002.[26] Ο χαρακτήρας του Άγγελου και του Κτήνους εμφανίστηκαν στα πρώτα προσχέδια του σεναρίου, αλλά διαγράφηκαν επειδή υπήρχαν ήδη πολλοί χαρακτήρες. Ωστόσο, ο Δόκτωρ Χανκ Μακόι εμφανίζεται στην ταινία, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη. Η εμφάνιση του Κτήνους θα έμοιαζε με αυτή που σχεδίασε ο Τζιμ Λι στη σειρά κόμικ X-Men: Legacy.[27] Ο Άγγελος προοριζόταν να είναι ένας μεταλλαγμένος - πείραμα του Γουίλιαμ Στράικερ, που θα μεταμορφωνόταν στον Αρχάγγελο.[28] Ο Τάιλερ Μέιν αρχικά ήταν να επαναλάβει το ρόλο του ως Sabretooth αλλά τελικά ο χαρακτήρας του διαγράφηκε.[29] Στο σενάριο του Χέιτερ, ο ρόλος που τελικά επιλέχθηκε να είναι η Λέιντι Ντεθστράικ, αρχικά ήταν η Αν Ρέινολντς, ένας χαρακτήρας που εμφανίστηκε στο κόμικ God Loves, Man Kills ως προσωπική βοηθός/δολοφόνος του Στράικερ. Ο Σίνγκερ προτίμησε την Ντεθστράικ, επικαλούμενος την ανάγκη ενός ακόμα σκληροπυρηνικού μεταλλαγμένου.[18] Υπήρχε επίσης μεγαλύτερη ανάπτυξη των χαρακτήρων του Κύκλωπα και του Καθηγητή Χ έχοντας υποστεί πλύση εγκεφάλου από τον Στράικερ. Οι σκηνές γυρίστηκαν αλλά η Fox τις έκοψε επειδή μεγάλωναν τη διάρκεια της ταινίας και έκαναν περίπλοκη την ιστορία. Ο Χέιτερ απογοητεύτηκε με αυτήν την κίνηση, θεωρώντας πως ο Τζέιμς Μάρσντεν άξιζε περισσότερο χρόνο στην ταινία.[28] Κι άλλες σεναριακές αλλαγές έγιναν, ειδικά για να δώσουν στη Χάλι Μπέρι μεγαλύτερο ρόλο. Αυτό έγινε εξαιτίας της πρόσφατης δημοτικότητάς της στην ταινία Ο Χορός των Τεράτων που της χάρισε το Όσκαρ Α' Γυναικείου Ρόλου.[30]

Γυρίσματα Επεξεργασία

Η παραγωγός Λόρεν Σούλερ Ντόνερ ήλπιζε τα γυρίσματα να αρχίσουν το Μάρτιο του 2002[23] αλλά η παραγωγή ξεκίνησε τελικά στις 17 Ιουνίου 2002 στο Βανκούβερ του Καναδά και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του ίδιου έτους.[31] Πάνω από 64 σκηνικά χρησιμοποιήθηκαν σε 38 διαφορετικές τοποθεσίες.[32] Το συνεργείο αντιμετώπισε προβλήματα όταν το χιόνι που υπήρχε στο Κανάσκις της Αλμπέρτα ήταν πολύ λίγο. Μια υπερβολική ποσότητα ψεύτικου χιονιού χρησιμοποιήθηκε.[33] Η ιδέα η Τζιν Γκρέι να θυσιαστεί στο τέλος της ταινίας και να αναστηθεί στο τρίτο μέρος της σειράς ταινιών ήταν άκρως απόρρητο μυστικό. Ο Σίνγκερ δεν το αποκάλυψε στη Φάμκε Γιάνσεν παρά στη μέση των γυρισμάτων.[34] Ο διευθυντής φωτογραφίας Νιούτον Τόμας Σίγκελ και δύο οδηγοί κασκαντέρ κόντεψαν να χάσουν τη ζωή τους ενώ γυρίζανε τη σκηνή όπου ο Pyro μαλώνει με δύο αστυνομικούς.[35]

Box Office Επεξεργασία

Με προϋπολογισμό 110.000.000 δολάρια[17], το X-Men 2 έκανε άνοιγμα τριημέρου στην 1η θέση με 85,5 εκατομμύρια δολάρια.[17] Οι συνολικές εισπράξεις στο αμερικανικό box office έφτασαν τα 214,9 εκατομμύρια δολάρια και στον υπόλοιπο κόσμο 192,7 εκατομμύρια δολάρια.[17] Παγκοσμίως απέφερε 407,7 εκατομμύρια δολάρια.[17]

Ήταν η 6η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες[36] και η 9η παγκοσμίως για το 2003.[37] Ανάμεσα στις υπόλοιπες ταινίες της σειράς καταλαμβάνει την 6η θέση στο αμερικανικό box office και την 8η στο παγκόσμιο.[38]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. www.imdb.com/title/tt0290334/. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  2. 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 www.ofdb.de/film/34265,X-Men-2. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  3. 3,0 3,1 3,2 stopklatka.pl/film/x-men-2. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  4. 4,0 4,1 www.dvdsreleasedates.com/movies/3058/X2-(2003).html. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 www.metacritic.com/movie/x2-x-men-united. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  6. 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 www.imdb.com/title/tt0290334/fullcredits. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  7. 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 www.filmaffinity.com/es/film263574.html. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  8. 8,0 8,1 bbfc.co.uk/releases/x2-film-0. Ανακτήθηκε στις 7  Ιουλίου 2016.
  9. 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 (Τσεχικά) Česko-Slovenská filmová databáze. 2001.
  10. www.boxofficemojo.com/movies/?id=x2.htm.
  11. sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?type=MOVIE&itemId=54842.
  12. (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0290334/releaseinfo. Ανακτήθηκε στις 14  Απριλίου 2017.
  13. «X-Men 2 στο Rotten Tomatoes». Rotten Tomatoes. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  14. Todd McCarthy (27 Απριλίου 2003). «X2». Variety. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. [νεκρός σύνδεσμος]
  15. «X-Men 2». Empire. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  16. A. O. Scott (2 Μαΐου 2003). «X2 X Men United (2003) FILM REVIEW; Good vs. Evil, With Marvelous Muscles». The New York Times. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 «X-Men 2 στο Box Office Mojo». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2010. 
  18. 18,0 18,1 18,2 20th Century Fox (2003). The Second Uncanny Issue of X-Men: Making X2. 
  19. Scott Brown (9 Μαΐου 2003). «The NeXt Level». Entertainment Weekly. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-05-12. https://web.archive.org/web/20150512084027/http://www.ew.com/article/2003/05/02/ew-tracks-evolution-x2. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  20. «Comics 2 Film». Comic Book Resources. 14 Αυγούστου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-08-29. https://web.archive.org/web/20150829220433/http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=14185. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  21. Chris Hewitt (28 Μαρτίου 2003). «The X Factor». Empire, σελ. 76. 
  22. «Fantastic Four: The Comedy?!». IGN. 28 Απριλίου 2001. http://movies.ign.com/articles/057/057515p1.html. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  23. 23,0 23,1 Stax (15 Ιουνίου 2001). «Lauren Shuler Donner Talks X-Men 2 and Constantine». IGN. http://movies.ign.com/articles/300/300581p1.html. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  24. Stax (7 Νοεμβρίου 2001). «"Closing In" on X-Men 2». IGN. http://movies.ign.com/articles/315/315905p1.html. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  25. Michael Fleming (14 Οκτωβρίου 2001). «Aussie has bulk for Hulk». Variety. http://www.variety.com/article/VR1117854264. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  26. Martin A. Grove (11 Απριλίου 2003). «Fox's X2 marks spot as presummer starts May 2». The Hollywood Reporter. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-09-30. https://web.archive.org/web/20070930201512/http://www.hollywoodreporter.com/hr/search/article_display.jsp?vnu_content_id=1863776. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  27. Rob Worley (23 Οκτωβρίου 2002). «Comics 2 Film». Comic Book Resources. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-05-01. https://web.archive.org/web/20150501122251/http://www.comicbookresources.com/?page=article&id=14255. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  28. 28,0 28,1 Michael Dougherty· Dan Harris· David Hayter· Lauren Shuler Donner· Ralph Winter (2003). DVD audio commentary. 
  29. KJB (10 Αυγούστου 2000). «Tyler Mane Not in Rollerball Just Yet». IGN. http://movies.ign.com/articles/034/034623p1.html. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  30. «The X-Men 2 panel». JoBlo. 30 Ιουλίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-05-09. https://web.archive.org/web/20080509100949/http://www.joblo.com/sandiegocon2002/con12.htm. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  31. Greg Dean Schmitz. «Greg's Preview - X2: X-Men United». Yahoo!. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  32. Rob Worley (30 Οκτωβρίου 2002). «X-Men 2». Comic Book Resources. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2004-01-21. https://web.archive.org/web/20040121010054/http://www.comicbookresources.com/columns/index.cgi?column=comics2film&article=1475. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  33. «Let It Snow, Let It Snow». Internet Movie Database. 13 Νοεμβρίου 2002. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2005-11-12. https://web.archive.org/web/20051112151241/http://imdb.com/news/sb/2002-11-13#film3. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  34. Rob Allstetter (1 Δεκεμβρίου 2003). «X2 Update». Comics Continuum. http://www.comicscontinuum.com/stories/0312/01/index.htm. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  35. Bryan Singer, Newton Thomas Sigel (2003). DVD audio commentary. 20th Century Fox. 
  36. «Yearly Box Office 2003 DOMESTIC GROSSES». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  37. «Yearly Box Office 2003 WORLDWIDE GROSSES». Box Office Mojo. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 
  38. «Franchises X-Men». Box Office Mojo. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2013. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία