Το αζερικό αλφάβητο (αζερικά: Azərbaycan əlifbası‎‎, με το προηγούμενο αλφάβητο: Azärbaycan älifbası) της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν είναι ένα αλφάβητο βασισμένο στο λατινικό, για την γραφή της αζερικής γλώσσας. Αυτό αντικατέστησε προηγούμενες εκδόσεις που βασίζονταν στο κυριλλικό και αραβικό αλφάβητο. 

Στο Ιράν, η αραβική γραφή χρησιμοποιείται για την γραφή της αζερικής γλώσσας. Ενώ υπήρξαν μερικές προσπάθειες προτυποποίησης, η ορθογραφία και η σειρά των γραμμάτων σε χρήση διαφέρουν ευρέως στους Αζέρους συγγραφείς του Ιράν, με δύο κύριους κλάδους, όπως την ορθογραφία που χρησιμοποιείται από τα περιοδικά Μπεχζάντ Μπεχζαντί και Αζάρι, και την ορθογραφία που χρησιμοποιείται στο περιοδικό Βαρλίκ (και τα δύο είναι τρίμηνα που δημοσιεύονται στην Τεχεράνη).

Στη Ρωσία, το Κυριλλικό αλφάβητο είναι ακόμα σε χρήση.[1]

Ιστορία και ανάπτυξη Επεξεργασία

Από τον 19ο αιώνα υπήρχαν προσπάθειες από μερικούς διανοούμενους όπως τους Μίρζα Φαταλί Αχούντοφ και τον Μαμμάντ αγκά Σαχταχτίνσκι. Το 1929, ένα λατινικό αλφάβητο δημιουργήθηκε από την Σοβιετική Ένωση, χορηγώντας την επιτροπή Yeni türk əlifba komitəsi (Επιτροπή Νέου Τουρκικού Αλφάβητου, Јени түрк əлифба комитəси) στο Μπακού το οποίο ήλπιζε την διαίρεση των Αζέρων που ζουν στην ΕΣΣΔ με αυτούς που ζουν στο Ιράν, με το νέο αλφάβητο.[2] Ένας επιπλέον λόγος που το σοβιετικό καθεστώς ενθάρρυνε μια μη-αραβική γραφή ήταν ότι ήλπιζαν ότι η μετάβαση θα μπορούσε να λειτουργήσει για την εκκοσμίκευση του μουσουλμανικού πολιτισμού του Αζερμπαϊτζάν. Επίσης η πρόταση για την αλλαγή του αλφαβήτου προτάθηκε από τις αρχές του 19ου αιώνα (π.χ. ο Μίρζα Φαταλί Αχούντοφ), είχε απορριφθεί από το αζερικό θρησκευτικό κατεστημένο, καθώς η αραβική γραφή, η γλώσσα του Κορανίου, ήταν "ιερή και δεν πρέπει να πειραχθεί"[3] υπήρξε μια ιστορική βάση για τη μεταρρύθμιση που ψηφίστηκε στο Τουρκολογικό Συνέδριο στο Μπακού το 1926, όπου υπερψηφίστηκε με 101 ψήφους υπέρ έναντι 7 κατά. Ο Αζέρος ποιητής Σαμάντ Βουργκούν δήλωσε ότι "οι Αζέροι είναι περήφανοι που είναι ένας από τους πρώτους ανατολικούς λαούς που έθαψαν το αραβικό αλφάβητο και υιοθέτησαν το Λατινικό αλφάβητο. Αυτό το γεγονός είναι γραμμένο με χρυσά γράμματα στην ιστορία μας"[4] Ως αποτέλεσμα, στη Σοβιετική Ένωση το Ομοιόμορφο Τουρκικό Αλφάβητο εισήχθη το 1926 για να αντικαταστήσει τις ποικιλίες του αραβικού αλφαβήτου που χρησιμοποιούνταν αυτήν την εποχή.[5] Το 1939, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας της ερυθράς τρομοκρατίας, ο Ιωσήφ Στάλιν ανακοίνωσε ότι το Αζερικό αλφάβητο θα αλλάξει με το κυριλλικό για να διακόψει τις σχέσεις των Αζέρων της ΕΣΣΔ με την δημοκρατία της Τουρκίας.[6]

Την ίδια στιγμή που οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης προσπαθούσαν να απομονώσουν τον σοβιετικό πληθυσμό των ομιλητών της Αζερικής από αυτούς στην Τουρκία και την Περσία, η περσική κυβέρνηση της αζερόφωνης δυναστείας Καζάρ ανατράπηκε από τον Ρεζά Σαχ (1925-41) που εγκαθίδρυσε γρήγορα την δυναστεία των Παχλαβί και απαγόρευσε την δημοσίευση κειμένων στα αζερικά. 

Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε το 1991 και το Αζερμπαϊτζάν έγινε ανεξάρτητο, ένας από τους πρώτους νόμους που περάστηκαν στο νέο κοινοβούλιο ήταν η υιοθέτηση ενός νέου Λατινικού αλφαβήτου.

Ακολουθεί ο κατάλογος γραμμάτων του αζέρικου λατινικού αλφαβήτου:

  • Από το 1929 μέχρι το 1939 (παλιό λατινικό αλφάβητο):
    Aa, Bʙ, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, İi, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ
  • Από το 1939 μέχρι το 1958 (η πρώτη έκδοση του αζερικού κυριλλικού αλφαβήτου):
    Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Цц, Чч, Ҹҹ, Шш, Ыы, Ээ, Юю, Яя, ' (απόστροφος)
  • Από το 1958 έως το 1991 (απλοποιημένη έκδοση του κυριλλικού αλφαβήτου με τη προσθήκη του γράμματος Ј, προερχόμενο από το λατινικό αλφάβητο):
    Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ' (απόστροφος)
  • Από το 1991 μέχρι το 1992 (πρώτη έκδοση του σύγχρονου λατινικού αλφαβήτου):
    Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz
  • Από το 1992 (σημερινό αζερικό λατινικό αλφάβητο, όπου η διαφορά είναι η αντικατάσταση του Ä με το Əə που υπήρχε και στο παλαιότερο αλφάβητο, με σκοπό τη καλύτερη διαλογή):
    Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Το αζερικό αλφάβητο είναι ίδιο με το Τουρκικό, ωστόσο στα αζερικά χρησιμοποιούνται και τα γράμματα Əə, Xx και Qq, γράμματα που δεν υπάρχουν στα τουρκικά. Οι διαφορές του πρώτου λατινικού αλφαβήτου και του σημερινού λατινικού αλφαβήτου είναι οι παρακάτω: το Ğ έχει αντικαταστήσει το ιστορικό Ƣ (το οποίο στο κυριλλικό αλφάβητο ήταν το γράμμα Ғ) το I χωρίς τελεία (που χρησιμοποιείται επίσης στην τουρκική) έχει αντικαταστήσει το ιστορικό μαλακό σημείο, ενώ το γράμμα İ (που χρησιμοποιείται επίσης στην τουρκική) έχει αντικαταστήσει το γράμμα Ii, το γράμμα Jj έχει αντικαταστήσει το ιστορικό Ƶ, το γράμμα Ö έχει αντικαταστήσει το ιστορικό Ɵ, το γράμμα Ü έχει αντικαταστήσει το ιστορικό Y, και το γράμμα Y έχει αντικαταστήσει το ιστορικό Jj.

Σβα (Ə) Επεξεργασία

Το νέο λατινικό αλφάβητο εισήχθη τα Χριστούγεννα του 1991. Το γράμμα Ä επελέγη για τον ήχο /æ/. Ωστόσο, στις 16 Μαΐου 1992 το γράμμα αντικαταστάθηκε από το ιστορικό Σβα (Ə ə), μολονότι η χρήση του Ä ä (γράμμα το οποίο υπάρχει και στο λατινικό αλφάβητο τριών τουρκικών γλωσσών, των ταταρικών - τα οποία γράφονται με το κυριλλικό, των τουρκμενικών και των γκαγκαουζιανών) φαίνεται να είναι μια απλούστερη εναλλακτική λύση. Επίσης, το Σβα υπήρχε συνεχώς την περίοδο 1929-91 για να αντιπροσωπεύει το πιο κοινό φωνήεν της Αζερικής γλώσσας, στα δύο μετα-αραβικά αλφάβητα (λατινικό και Κυριλλικό) του Αζερμπαϊτζάν.

Σύγκριση Επεξεργασία

Αυτή η ενότητα περιέχει τον εθνικό ύμνο του Αζερμπαϊτζάν, στο σημερινό λατινικό, Κυριλλικό, Γιαναλίφ (Jaꞑalif) και περσοαραβικό αλφάβητο.

1991– 1958–1991 (σε χρήση στην δημοκρατία του Νταγκεστάν) 1933–1939 –1922 (σε χρήση στο νότιο Αζερμπαϊτζάν, στο Ιράν)
Azərbaycan! Azərbaycan!
Ey qəhrəman övladın şanlı Vətəni!
Səndən ötrü can verməyə cümlə hazırız!
Səndən ötrü qan tökməyə cümlə qadiriz!
Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!
Üçrəngli bayrağınla məsud yaşa!
Minlərlə can qurban oldu,
Sinən hərbə meydan oldu!
Hüququndan keçən əsgər,
Hərə bir qəhrəman oldu!
Sən olasan gülüstan,
Sənə hər an can qurban!
Sənə min bir məhəbbət
Sinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməyə,
Bayrağını yüksəltməyə
Namusunu hifz etməyə,
Cümlə gənclər müştaqdır!
Şanlı Vətən! Şanlı Vətən!
Azərbaycan! Azərbaycan!
Azərbaycan! Azərbaycan!
Азәрбајҹан! Азәрбајҹан!
Еј гәһрәман өвладын шанлы Вәтәни!
Сәндән өтрү ҹан вермәјә ҹүмлә һазырыз!
Сәндән өтрү ган төкмәјә ҹүмлә гадириз!
Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша!
Үчрәнҝли бајрағынла мәсуд јаша!
Минләрлә ҹан гурбан олду,
Синән һәрбә мејдан олду!
Һүгугундан кечән әсҝәр,
Һәрә бир гәһрәман олду!
Сән оласан ҝүлүстан,
Сәнә һәр ан ҹан гурбан!
Сәнә мин бир мәһәббәт
Синәмдә тутмуш мәкан!
Намусуну һифз етмәјә,
Бајрағыны јүксәлтмәјә
Намусуну һифз етмәјә,
Ҹүмлә ҝәнҹләр мүштагдыр!
Шанлы Вәтән! Шанлы Вәтән!
Азәрбајҹан! Азәрбајҹан!
Азәрбајҹан! Азәрбајҹан!
Azərʙajçan! Azərʙajçan!
Ej qəhrəman ɵvladьn şanlь Vətəni!
Səndən ɵtry çan verməjə çymlə hazьrьz!
Səndən ɵtry qan tɵkməjə çymlə qadiriz!
Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa!
Ycrəngli ʙajraƣьnla məsud jaşa!
Minlərlə çan qurʙan oldu,
Sinən hərʙə mejdan oldu!
Hyququndan kecən əsgər,
Hərə ʙir qəhrəman oldu!
Sən olasan gylystan,
Sənə hər an çan qurʙan!
Sənə min ʙir məhəʙʙət
Sinəmdə tutmuş məkan!
Namusunu hifz etməjə,
Bajraƣьnь jyksəltməjə
Namusunu hifz etməjə,
Çymlə gənçlər myştaqdьr!
Şanlь Vətən! Şanlь Vətən!
Azərʙajçan! Azərʙajçan!
Azərʙajçan! Azərʙajçan!
آذربایجان! آذربایجان
ای قهرمان اولادین شانلی وطنی
سندن اوترو جان ورمه‌یه جومله حاضریز
سندن اوتروقان توکمه‌یه جومله قادیریز
اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا اوچ رنگلی بایراقین‌لا مسعود یاشا
مینلرله جان قوربان اولدو
سینن حربه میدان اولدو
حقوقوندان کچن عسکر
هره بیر قهرمان اولدو


سن اولاسان گولوستان سنه هرآن جان قوربان
سنه مین بیر محبت
سینه‌مده توتموش مکان
ناموسونو حیفظ اتمه‌یه
بایراقینی یوکسلتمه‌یه
ناموسونو حیفظ اتمه‌یه
جومله گنجلر موشتاقدیر


شانلی وطن! شانلی وطن آذربایجان! آذربایجان آذربایجان! آذربایجان

Μεταγραφή Επεξεργασία

Το αραβικό, λατινικό και κυριλλικό αλφάβητο έχουν διαφορετική ακολουθία γραμμάτων. Ο παρακάτω πίνακας παρατίθεται σύμφωνα με το σημερινό λατινικό αλφάβητο: 

Πίνακας μεταγραφής του λατινικού αλφαβήτου
Αραβικό Κυριλλικό Λατινικό IPA
–1922 1939–1958 1958–1991 1922–1933 1933–1939 1991–1992 1992–
ا А а A a [[ɑ]]
ب Б б B b B ʙ B b [[b]]
ج Ҹ ҹ C c Ç ç C c [[dʒ]]
چ Ч ч Ç ç C c Ç ç [[tʃ]]
د Д д D d [[d]]
ێ Е е E e [[e]]
ع Ә ә Ə ə Ä ä Ə ə [[æ]]
ف Ф ф F f [[f]]
گ Ҝ ҝ Ƣ ƣ G g [[ɟ]]
غ Ғ ғ G g Ƣ ƣ Ğ ğ [[ɣ]]
ح,‎ ه Һ һ H h [[h]]
خ Х х X x [[x]]
ی Ы ы I̡ ı̡ Ь ь I ı [[ɯ]]
ی И и I i İ i [[ɪ]]
ژ Ж ж Ƶ ƶ J j [[ʒ]]
ک К к Q q K k [[c], [ç], [k]]
ق Г г K k Q q [[ɡ]]
ل Л л L l [[l]]
م М м M m [[m]]
ن Н н N n [[n]]
ۆ О о O o [[ɔ]]
و Ө ө Ɵ ɵ Ö ö [[œ]]
پ П п P p [[p]]
ر Р р R r [[r]]
ث,‎ س,‎ ص С с S s [[s]]
ش Ш ш З з Ş ş [[ʃ]]
ت,‎ ط Т т T t [[t]]
و У у Y y U u [[u]]
و Ү ү U u Y y Ü ü [[y]]
ڤ,‎ ۋ В в V v [[v]]
ی,‎ ؽ Й й Ј ј J j Y y [[j]]
یَ Я я ЈА jа ЈА ја YA ya [[jɑ]]
یێ Е е1 ЈЕ је ЈE јe YE ye [[je]]
یع Э э1 Е е E e [[e]]
یۆ Йо йо ЈО јо ЈO јo YO yo [[jɔ]]
یُ Ю ю ЈУ ју JY jy ЈU јu YU yu [[ju]]
ذ,‎ ز,‎ ض,‎ ظ З з Z z [[z]]

Το αζερικό περσοαραβικό αλφάβητο περιείχε επίσης το γράμμα ڭ. Αρχικά ڭ εκπροσωπούσε τον ήχο [ŋ], ωστόσο ο παραπάνω ήχος συγχωνεύθηκε με τον [n]. Η αρχική έκδοση του Αζερικού λατινικού αλφαβήτου περιείχε επίσης το γράμμα Ꞑꞑ, το οποίο σταμάτησε να χρησιμοποιείται το 1938. 

Το γράμμα Цц (προφέρεται τς) χρησιμοποιήθηκε στο Αζερικό κυριλλικό αλφάβητο μέχρι το 1951. Στα αζερικά, ο φθόγγος τς γενικά μετατρέπεται σε ς.

Πηγές Επεξεργασία

  • Χάτσερ, Λίνλεϊ (Hatcher, Lynley). 2008. Script change in Azerbaijan: acts of identity. International Journal of the Sociology of Language 192:105–116.

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. http://derbend.etnosmi.ru/vip_files/51bebadda448c.pdf[νεκρός σύνδεσμος]
  2. Αλλαγή αλφαβήτου στο Αζερμπαϊτζάν: πράξεις ταυτότητας, Λίνλεϊ Χάτσερ, Διεθνής Εφημερίδα της Κοινωνιολογίας της Γλώσσας
  3. Αλακμπάροφ, Φαρίντ (2000).
  4. Ράιτ, Σου (2004), Γλωσσική πολιτική και γλωσσικός σχεδιασμός, Μπεϊζινγκστόουκς: Palgrave MacMillan.
  5. Κλέμεντ, Βικτόρια (2005).
  6. Αλλαγή αλφαβήτου στο Αζερμπαϊτζάν: πράξεις ταυτότητας, Λίνλεϊ Χάτσερ, Διεθνής Εφημερίδα της Κοινωνιολογίας της Γλώσσας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία