Αλεξάντρ Πότρεσοφ

Ο Αλεξάντρ Νικολάγιεβιτς Πότρεσοφ (ρωσικά: Алекса́ндр Никола́евич Потре́сов, 13 Σεπτεμβρίου 1869, Μόσχα – 11 Ιουλίου 1934, Παρίσι) ήταν Ρώσος σοσιαλδημοκράτης και ένας από τους ηγέτες του Μενσεβικισμού. Ήταν ένας από τους έξι αρχικούς συντάκτες της εφημερίδας Ίσκρα (Σπίθα).

Αλεξάντρ Πότρεσοφ
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	19ιουλ. / 31  Αυγούστου 1869γρηγ. Μόσχα
Θάνατος	11  Ιουλίου 1934 Παρίσι
Τόπος ταφής	Κρεματόριο-κολουμβάριο του Περ-Λασαίζ και Grave of Potresov
Χώρα πολιτογράφησης	Ρωσική Αυτοκρατορία Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ρωσικά
Σπουδές	Σχολή φυσικομαθηματικών του πανεπιστημίου της Αγίας Πετρούπολης
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	Ρωσικό Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα των Εργαζομένων
Σχετικά πολυμέσα

Η ζωή του

Ο Α.Ν. Πότρεσοφ γεννήθηκε από αρχοντική οικογένεια. ο πατέρας του ήταν Υποστράτηγος. Σπούδασε φυσική, μαθηματικά και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης. Ως φοιτητής ήρθε σε επαφή με επαναστατικές ομάδες. Στις αρχές του 1890 μεταστράφηκε από τον Λαϊκισμό στον Μαρξισμό και προσχώρησε στους μυστικούς Σοσιαλ-Δημοκρατικούς κύκλους του Π.Β. Στρούβε και Γ.Ο. Μάρτοφ. Το 1892 ήρθε σε επαφή με την εξόριστη ομάδα Απελευθέρωση της Εργασίας του Γκ.Β. Πλεχάνοφ και κανόνισε να εκδοθούν ορισμένα γραπτά του Πλεχάνοφ νόμιμα. Η Ρωσική κυβέρνηση εκείνη την εποχή ανησυχούσε περισσότερο για τον επαναστατικό λαϊκισμό της Ναρόντναγια Βόλια (Θέληση του Λαού) παρά για τον Πλεχάνοφ, του οποίου η ομάδα ήταν σε αντίθεση με τον λαϊκισμό.

Το 1896 ο Πότρεσοφ βοήθησε να ιδρυθεί στην Αγία Πετρούπολη η Ένωση Αγώνα για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης, ένας από τους πυρήνες του Ρωσικού Σοσιαλ-Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος (ΡΣΔΕΚ). Στα άλλα μέλη της Ένωσης της Αγίας Πετρούπολης περιλαμβάνονταν ο Μάρτοφ και ο Β.Ι. Λένιν. Το 1897, ο Πότρεσοφ συνελήφθη και εξορίστηκε στην επαρχία Βιάτκα. Αφού αφέθηκε ελεύθερος το 1900 έφυγε από τη Ρωσία και έζησε κυρίως στη Γερμανία, όπου είχε καλές επαφές μεταξύ των Γερμανών Σοσιαλ-Δημοκρατών και μεταξύ των Ρώσων εξορίστων. Καλλιεργήθηκε παραπέρα, κοντά στον Π.Β. Αξελρόντ και τη Β.Ι. Ζασούλιτς.

Το 1898, ο Πότρεσοφ παντρεύτηκε τη συνεξόριστή του Αικατερίνα Τουλινβόια.

Μαζί με τους Πλεχάνοφ, Αξελρόντ, Ζασούλιτς, Λένιν και Μάρτοφ ο Πότρεσοφ εξέδωσε την εφημερίδα Ίσκρα (Σπίθα), της οποίας αποστολή ήταν να υπερασπιστεί τον ορθόδοξο Μαρξισμό (όπως τον κατανοούσε ο Πλεχάνοφ) κατά των διαφόρων αιρέσεων του Οικονομισμού και του Αναθεωρητισμού που ήταν τότε ρεύμα μέσα στους Ρώσους Σοσιαλ-Δημοκράτες. Το 1898 ο Πότρεσοφ βοήθησε να ιδρυθεί το Ρωσικό Σοσιαλ-Δημοκρατικό Εργατικό Κόμμα (ΡΣΔΕΚ). Ωστόσο, το 1901-02 ο Πότρεσοφ ασθένησε σοβαρά και μπορούσε να κάνει ελάχιστη εκδοτική δουλειά. Ο Λένιν πρότεινε να μειωθεί η συντακτική επιτροπή στον ίδιο, τον Πλεχάνοφ και τον Μάρτοφ, απορρίπτοντας τους λιγότερο παραγωγικούς Αξελρόντ, Ζασούλιτς και Πότρεσοφ. Αυτό προκάλεσε κάποια έχθρα μεταξύ του Λένιν και αυτών που πρότεινε να αποχωρήσουν. Το 1903, όταν το ΡΣΔΕΡΚ διασπάστηκε σε Μπολσεβίκους και Μενσεβίκους, ο Πότρεσοφ τάχθηκε με τους δεύτερους.

Μέχρι το τέλος του 1903 ήταν ο Λένιν που έφυγε από την Ίσκρα, ενώ ο Πότρεσοφ επέστρεψε στη συντακτική επιτροπή. Ήταν πολύτιμος για τους Μενσεβίκους λόγω των καλών του επαφών με τους Γερμανούς Σοσιαλ-Δημοκράτες, και ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για το γεγονός ότι οι περισσότεροι ηγέτες του SPD έτειναν να διάκεινται ευμενώς προς τους Μενσεβίκους (αν και επίσημα ήταν ένθερμα ουδέτεροι). Ωστόσο, σύντομα αναπτύχθηκαν εντάσεις μεταξύ Πότρεσοφ και Πλεχάνοφ. Ο Πλεχάνοφ, ο οποίος είχε ψηφίσει τους Μενσεβίκους το 1903, πίεζε για την επανένωση του ΡΣΔΕΚ. Σε αυτό είχε την υποστήριξη των Γερμανών. Ο Πότρεσοφ, με την υποστήριξη της Ζασούλιτς, θεωρούσε τη συνεργασία με τον Λένιν αδύνατη. Ο Πότρεσοφ και η Ζασούλιτς έφυγαν από τη συντακτική επιτροπή της Ίσκρα.

Η Επανάσταση του 1905 έφερε πίσω στη Ρωσία τον Πότρεσοφ, όπου εξέδωσε τις εφημερίδες των Μενσεβίκων Νακάλο (Έναρξη) και Νέφσκι Γκόλος (Νέα Φωνή). Παρακολούθησε επίσης τα συνέδρια του κόμματος των Μενσεβίκων το 1906 και το 1907. Μετά την ήττα της Επανάστασης του 1905, ο Πότρεσοφ συμφωνούσε με τους λεγόμενους “Λικβινταριστές” που ήθελαν να αναστείλουν την παράνομη επαναστατική δουλειά και να επικεντρωθούν στη συνδικαλιστική δουλειά (νόμιμη από το 1906) και τις εκλογές για τη Δούμα. Σε αυτή την κατεύθυνση ήταν διαμετρικά αντίθετος ο Λένιν, αλλά αυτό τον έβαλε σε αντίθεση με τους Μενσεβίκους του Κόμματος, όπως ο Μάρτοφ. Παρ’ όλα αυτά, ο Λικβινταρισμός ήταν ένα ισχυρό ρεύμα μέσα στους Μενσεβίκους, και ο Πότρεσοφ, σαν εκδότης της Λικβινταριστικής εφημερίδας Νάσα Ζαριά (Το Χρέος μας), ήταν ένας από τους πιο διαπρεπείς θεωρητικούς της. Εκτός από τη δημοσιογραφία, ο Πότρεσοφ έγραψε ιστορικά και κοινωνιολογικά δοκίμια. Ήταν ένας από τους εκδότες και συνεργάτες του τετράτομου Το Σοσιαλιστικό Κίνημα στη Ρωσία στις Αρχές του 20ου αιώνα (1909-14).

Το 1914, ο Πότρεσοφ αμέσως υιοθέτησε τις θέσεις των Αμυνιτών. Υποστηρίχθηκε από τον Πλεχάνοφ αλλά εγκαταλείφθηκε από τους περισσότερους Μενσεβίκους, που ήταν επιφυλακτικοί για την αμέριστη υποστήριξη του Πότρεσοφ στο “πόλεμο για τη νίκη”. Ο Πότρεσοφ, ωστόσο, υποστήριζε ότι η νίκη της Αντάντ επί των Κεντρικών Δυνάμεων θα είναι νίκη της Δυτικής Δημοκρατίας επί του Πρωσικού μιλιταρισμού, και θα ωφελούσε το σοσιαλιστικό κίνημα παντού. Προπαγάνδιζε αυτές τις απόψεις στο περιοδικό Νάσε Ντέλο (Ο Σκοπός μας). Ο Πότρεσοφ παρ’ όλα αυτά ήταν ιδιαίτερα επικριτικός στην κυβέρνηση για ανεπαρκή διεξαγωγή του πολέμου. Το 1915 αυτό οδήγησε στο κλείσιμο του περιοδικού του και στην εξορία του από την Πετρούπολη. Του επετράπη, ωστόσο, να ζήσει στη Μόσχα και συνέχισε εκεί τη δημοσιογραφία του. Ο Πότρεσοφ προσπάθησε να βοηθήσει την πολεμική προσπάθεια προσχωρώντας στην Επιτροπή Πολεμικής Βιομηχανίας Μόσχας.

Το 1917 χαιρέτησε τη Φεβρουαριανή Επανάσταση επειδή έδιωξε την ανίκανη κυβέρνηση του Τσάρου. Ζήτησε όμως να συνεχίσει την πολεμική προσπάθεια με κάθε κόστος, πράγμα που τον αποξένωσε από τους περισσότερους Μενσεβίκους. Ακόμη και οι Επαναστάτες Αμυνίτες που κυριαρχούσαν στα σοβιέτ τον κράτησαν σε απόσταση. Κατά την προετοιμασία των εκλογών για τη Συντακτική Συνέλευση, ο Πότρεσοφ απείλησε να αποχωρήσει από το ΡΣΔΕΚ και να μπει επικεφαλής ξεχωριστού ψηφοδελτίου. Ο Πότρεσοφ εναντιώθηκε αποφασιστικά στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Το 1918 αποχώρησε από το ΡΣΔΕΚ και προσχώρησε στην Ένωση για τη Σωτηρία της Ρωσίας, μια ομάδα που ένωνε δεξιούς Μενσεβίκους, Εσέρους και Λαϊκούς Σοσιαλιστές. Αργότερα μετάνιωσε για τη συνεργασία αυτή.

Το 1918 οι Μπολσεβίκοι συνέλαβαν τον Πότρεσοφ για τη συμμετοχή του σε αυτή την επιτροπή. Το 1925 του επετράπη να φύγει από τη Σοβιετική Ρωσία για ιατρικούς λόγους. Έζησε πρώτα στο Βερολίνο και μετά στο Παρίσι, πολεμώντας την ασθένεια. Ο Πότρεσοφ δεν θεωρούσε τη Σοβιετική Ένωση σοσιαλιστικό κράτος, αλλά απόλυτη αντιδραστική ολιγαρχία, μια άποψη που τον αποξένωσε από τους περισσότερους Μενσεβίκους. Έγραφε τακτικά στο περιοδικό Ντνι (Ημέρες) του Α.Φ. Κερένσκι. Ανέμενε την επικείμενη κατάρρευση του κομμουνισμού και παρότρυνε όλες τις αντι-Μπολσεβίκικες δυνάμεις να ενωθούν.

Ο Πότρεσοφ απεβίωσε στο Παρίσι στις 11 Ιουλίου 1934, από επιπλοκές σε εγχείριση.

Πηγές

• Liebich, A., From the Other Shore: Russian Social-Democracy After 1921.Harvard University Press, 1997.
• Haimson, L. The Mensheviks: From the Revolution of 1917 to the Second World War. Chicago: University of Chicago Press, 1975.
• Haimson, L., The Russian Marxists and the Origins of Bolshevism. Cambridge: Harvard University Press, 1957.
• «Aleksandr Potresov». The Great Soviet Encyclopedia (1979). Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2016.