Αντονέν Αρτώ

Ο Αντονέν Αρτώ (Antoine Marie Joseph Paul Artaud, 4 Σεπτεμβρίου 1896 - 4 Μαρτίου 1948) ήταν Γάλλος ηθοποιός, σκηνοθέτης, ποιητής και θεωρητικός του θεάτρου. Υπήρξε από τα πρώτα μέλη του κινήματος του υπερρεαλισμού και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού La Revolution Surrealiste (Η Σουρρεαλιστική επανάσταση).

Αντονέν Αρτώ
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Antonin Artaud (Γαλλικά)
Γέννηση	4  Σεπτεμβρίου 1896 Μασσαλία
Θάνατος	4  Μαρτίου 1948 Παρίσι και Ιβρί-συρ-Σεν
Αιτία θανάτου	καρκίνος εντέρου
Συνθήκες θανάτου	φυσικά αίτια
Τόπος ταφής	Saint Pierre Cemetery
Χώρα πολιτογράφησης	Γαλλία
Ιδιότητα	θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός, ποιητής, κριτικός κινηματογράφου, συγγραφέας, δοκιμιογράφος, σεναριογράφος, ζωγράφος, ηθοποιός θεάτρου, ηθοποιός ταινιών, πεζογράφος, σκηνοθέτης κινηματογραφικών έργων, σκηνοθέτης, κωμικός συγγραφέας και καλλιτέχνης παραστάσεων
Συγγενείς	Louis Nalpas (πρωτοξάδερφος)
Είδος τέχνης	δράμα και δοκίμιο
Σχετικά πολυμέσα

Ο Αρτώ συνέγραψε πλήθος δοκιμίων και μελετών για το θέατρο και τη δραματολογία. Ο ίδιος επινόησε και δημιούργησε το Θέατρο της Σκληρότητας (Théâtre de la cruauté).

Για μεγάλες περιόδους της ζωής του, ο Αρτώ ήταν έγκλειστος σε ψυχιατρικές κλινικές, ενώ αντιμετώπιζε έντονα ψυχολογικά προβλήματα.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Αντονέν Αρτώ γεννήθηκε στη Μασσαλία, από την Euphrasie Nalpas και τον Antoine-Roi Artaud. Οι γονείς του ήταν πρώτα ξαδέρφια — οι γιαγιάδες του ήταν αδερφές από τη Σμύρνη (σημερινή Ismir, στην Τουρκία). Η γιαγιά του από τον πατέρα του, Catherine Chilé, μεγάλωσε στη Μασσαλία, όπου παντρεύτηκε τον Marius Artaud, έναν Γάλλο. Η γιαγιά του από την πλευρά της μητέρας του, Mariette Chilé, μεγάλωσε στη Σμύρνη, όπου παντρεύτηκε τον Louis Nalpas, έναν τοπικό πλοιοκτήτη. Σε όλη του τη ζωή επηρεάστηκε πολύ από την ελληνική καταγωγή του. Από νωρίς εμφάνισε δείγματα άστατης υγείας. Στην ηλικία των τεσσάρων ετών προσβλήθηκε από μηνιγγίτιδα, ασθένεια που τότε δεν είχε γιατρειά. Έπασχε παράλληλα από νευραλγία ενώ περνούσε και μεγάλες περιόδους κατάθλιψης. Την περίοδο της εφηβείας του, οι γονείς του φρόντισαν για μια μακροχρόνια σειρά παραμονών του σε σανατόρια, που διήρκεσαν συνολικά 5 χρόνια. Από το 1907 έως το 1914, ο Αρτώ φοίτησε στο Κολλέγιο Sacré-Coeur. Εδώ άρχισε να διαβάζει έργα των Ρεμπώ, Μπωντλαίρ και Έντγκαρ Άλαν Πόε και ίδρυσε ένα ιδιωτικό λογοτεχνικό περιοδικό σε συνεργασία με τους φίλους του. Στο τέλος του κολεγίου άρχισε να αποσύρεται αισθητά από την κοινωνική ζωή και «κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του γραπτού του έργου και χάρισε τα βιβλία του». Στενοχωρημένοι, οι γονείς του κανόνισαν να δει έναν ψυχίατρο. Η παραμονή του σε σανατόρια σταμάτησε το1916, όταν ο Αρτώ επιστρατεύτηκε. Τελικά όμως απαλλάχθηκε λόγω της υπνοβασίας του. Κατά τη διάρκεια των θεραπειών του στο σανατόριο, ο Αρτώ ήρθε σε επαφή με έργα των Ρεμπώ, Μπωντλαίρ και Έντγκαρ Άλαν Πόε.

Το Μάιο του 1919 ο διευθυντής του σανατορίου, ο Δρ. Dardel, συνιστά τη χορήγηση λάβδανου(οπίου) για τον Αρτώ, γεγονός που οδήγησε σε μόνιμο εθισμό του. Το Μάρτιο του 1920 ο Αρτώ εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Εκεί ήρθε σε επαφή με το κίνημα του υπερρεαλισμού στο οποίο και προσχώρησε, για να αποβληθεί ωστόσο λίγο αργότερα.

Ο Αρτώ υπήρξε επίσης ηθοποιός. Μάλιστα εμφανίστηκε σε δύο ταινίες που θεωρούνται κλασσικές: στο La Passion de Jean d'Arc του Καρλ Ντράγιερ του 1928 (στο ρόλο του Jean Massieu) και στο Napoléon του Αμπέλ Γκανς του 1927 (στο ρόλο του Μαρά).

Τον Ιανουάριο του 1948 διαγνώστηκε ότι πάσχει από καρκίνο του παχέος εντέρου. Πέθανε λίγο αργότερα, στις 4 Μαρτίου 1948 σε μια ψυχιατρική κλινική στο Ivry-sur-Seine, μια κοινότητα στα νοτιοανατολικά προάστια του Παρισιού. Τον βρήκε ο κηπουρός του κτήματος, καθισμένο στο πλάι του κρεβατιού του και υποψιάστηκε ότι πέθανε από μια θανατηφόρα δόση του φαρμάκου ένυδρη χλωράλη, (ηρεμιστική και υπνωτική φαρμακευτική ουσία), αν και είναι άγνωστο αν γνώριζε τη θανατηφόρα της δράση. Δεν είναι γνωστό εάν εν γνώσει του χορήγησε στον εαυτό του αυτή τη θανατηφόρα δόση.

Θέατρο της Σκληρότητας

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Αρτώ, το θέατρο της σκληρότητας δημιουργήθηκε προκειμένου να αποκατασταθεί στο θέατρο μια εμπαθής και σπασμωδική σύλληψη της ζωής. Βασικά χαρακτηριστικά του θεάτρου της σκληρότητας είναι:

1. Η απαισιοδοξία αλλά ταυτόχρονα και η ελπίδα ότι το θέατρο μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές.
2. Η απομάκρυνση του κοινού από την καθημερινή πραγματικότητα και η χρήση συμβόλων με σκοπό την συναισθηματική και ψυχική συμμετοχή του.
3. Χρήση τεχνικών και σκληρών εκφραστικών μέσων με απώτερο στόχο την αφύπνιση του κοινού, ένα είδος ψυχοθεραπείας.
4. Χρήση του γκροτέσκου, του άσχημου και του πόνου για να απευθύνεται στο κοινό

Έργο

Μεταφράσεις στα ελληνικά

• "Ο καλόγερος (του Λιούϊς) [Διασκευή]" [Le moine]; Lewis, M. G., Matthew Gregory, 1775-1818 μετάφραση Αλέξης Ζήρας, Αιγόκερως , c1981
• "Ο Ηλιογάβαλος ή ο εστεμμένος αναρχικός" [Héliogabale : ou L'anarchiste couronné (1934)] ; μετάφραση Τούλα Τόλια , Ελεύθερος Τύπος, 198? (Ξένη λογοτεχνία ) και Αιγόκερως, 1981
• "Τα επαναστατικά μηνύματα" [Messages révolutionnaires] ; μετάφραση Λητώ Λάσκου , Μπογιάτης, 1983
• "Βαν Γκογκ ο αυτόχειρας της κοινωνίας" [Van Gogh le suicidé de la société (1947)] ; μετάφραση Δέσποινα Ψάλλη, Αιγόκερως , c1986
• "Γράμματα στη Genica" [Lettres à Génica Athanasiou : précédées de deux poèmes à elle dédiés (1969)] ; μετάφραση Ελένη Μαχαίρα , Σμίλη, 1986
• "Η μεγάλη μέρα και η μεγάλη νύχτα" ; μετάφραση Στέφανος Ευθυμιάδης, Αιγόκερως, c1987 και 2001

Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το κείμενο του Αρτώ Η μεγάλη νύχτα σαν απάντηση του κειμένου των σουρεαλιστών Η μεγάλη ημέρα

• "Ταξίδι στη χώρα των Ταραχουμάρα" [D'un voyage au pays des Tarahumaras(1945)]; μετάφραση Λυδία Κουβάτσου, Αιγόκερως , c1989
• "Για να τελειώνουμε με την υπόθεση του θεού"; μετάφραση Λυδία Κουβάτσου, πρόλογος Γιάννης Σολδάτος, Αιγόκερως , c1989 και 2001
• "Η τέχνη και ο Θάνατος" [L’art et la mort. (1929)]; μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζας, Μαύρος Ήλιος , 1991
• "Το θέατρο και το είδωλό του" [Le Théâtre et son double (1938)]; μετάφραση Παύλος Μάτεσις, Δωδώνη , 1992 (Μελέτες για το θέατρο)
• "Επιστολές και άλλα τραγικά" ; μετάφραση Λεωνίδας Χρηστάκης , Δελφίνι , 1995 (Μικρή συλλογή)
• "Αρχιτέκτονες του σύγχρονου θεάτρου" ; μετάφραση Λίζα Μαντζοπούλου, επιμέλεια Παύλος Μάτεσις, Κείμενα των Αρτώ, Πιραντέλλο, Μπ. Σώου, Μπρεχτ, Πισκατόρ, Μπέργκμαν, Γέιτς, Τοκβίλ, Άππια, Γκ. Κρέηγκ/ Δωδώνη, [198-]
• "Пoύτσα και ξύλο" [Cogne et Foutre] ; μετάφραση Ζήσης Αϊναλής, Εκδόσεις Ουαπίτι, 2011 ISBN 9789609970716
• "Παρασπουδές Στη Γαλλική Ποίηση", μετάφραση Γιάννης Λειβαδάς, εκδόσεις Bibliotheque 2018

Για τον Αρτώ

Ελληνική βιβλιογραφία:

• Κοσσέρη, Ρένα: "Η χαμένη παράδοση: Μια δοκιμή στο πνεύμα του Αντ. Αρτώ" 2η έκδ. Έρασμος, 1979

• Amengual, Barthelemy "Αντονέν Αρτώ, ένας απρόσμενος μαθητής του Αϊζενστάιν" [Artaud, l’ inatesso discepolo di S. M. Eizenstein] / Μπαρτελεμύ Αμενγκουάλ ; μετάφραση Μπάμπης Ακτσόγλου , Αιγοκέρως , c1991 (Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο ιταλικό περιοδικό Cinema Nuovo, No 222, Μάρτιος-Απρίλιος 1973).

• Σάββας, Μιχαήλ: "Μορφές της περιπλάνησης" Άγρα, 2004

Τζόυς, Θερβάντες, Μέλβιλ, Εμπειρίκος, Λένιν, Τρότσκυ, Μαρξ, Μπένγιαμιν, Χατζημιχάλης, Μπλοχ, Τζίνα Πολίτη και Αντονέν Αρτώ: Να γράφεις για τους αναλφάβητους, Να μιλάς για τους αφασικούς, Να σκέφτεσαι για τους ακέφαλους

• Περιοδικό ‘‘Πλανόδιον’’ τεύχος 49, αφιέρωμα στον Αρτώ με το τίτλο .Antonin Artaud, «Εξέγερση και Ουτοπία», επιμ. Ζ. Δ. Αϊναλής – Ή. Chailly – E. Παπαδοπούλου, Αθήνα, Δεκέμβρης 2010.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "Επίσημη" ιστοσελίδα