Κωνσταντίνος Θ. Μπακόπουλος

Ο Κωνσταντίνος Θ. Μπακόπουλος (1889-1950) υπήρξε στρατηγός του Ελληνικού Στρατού. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-13), συνέβαλε στην αποφυγή της όξυνσης μεταξύ των πολιτικών φατριών του στρατού κατά τη δεκαετία του 1930, και τιμήθηκε για την αντίστασή του στη γερμανική εισβολή το 1941. Το 1943, μαζί με τέσσερις άλλους στρατηγούς (συμπεριλαμβανομένου και του μετέπειτα στρατάρχη και πρωθυπουργού Α. Παπάγου), εγκλείστηκε σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1945.

Κωνσταντίνος Μπακόπουλος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Κωνσταντίνος Μπακόπουλος (Ελληνικά)
Γέννηση	1889 Αγιωργίτικα Αρκαδίας
Θάνατος	1950
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	στρατιωτικός πολιτικός
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Υπουργός Γενικός Διοικητής Κρήτης
Βραβεύσεις	Χρυσός Σταυρός του Σωτήρος Ανώτερος Ταξιάρχης του Τάγματος του Φοίνικα Μεγαλόσταυρος του Τάγματος Γεωργίου του Α΄ Πολεμικός Σταυρός Αριστείο Ανδρείας Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων (Ελλάδα)

Νεανικά Χρόνια και Σταδιοδρομία

Ο Κ. Θ. Μπακόπουλος γεννήθηκε το 1889 στο χωριό Αγιωργίτικα, κοντά στην Τρίπολη Αρκαδίας. Οι γονείς του, Θεόδωρος και Βασιλική, είχαν δεκατέσσερα παιδιά, από τα οποία ο Κωνσταντίνος ήταν το ενδέκατο. Ο πατέρας του, Θεόδωρος, ήταν δήμαρχος στο Κορύθιον Μαντινείας της Αρκαδίας. Ο παππούς του, Νικόλαος, υπήρξε κι αυτός δήμαρχος στον ίδιο Δήμο. Στις 26 Ιουνίου 1912, ο Μπακόπουλος αποφοίτησε από τη Σχολή Ευελπίδων ως ανθυπολοχαγός πυροβολικού.

Διετέλεσε Υπουργός-Γενικός Διοικητής Κρήτης (1935), Υφυπουργός Εσωτερικών (1936), Ανώτατος Διοικητής της Αντιαεροπορικής Άμυνας της χώρας (1937-39), Διοικητής του Ε′ Σώματος Στρατού Θράκης (1939) και, τέλος, Διοικητής της Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (1940-41), στρατιάς που αντιμετώπισε ηρωικά τις γερμανικές μεραρχίες του στρατάρχη Wilhelm von List τον Απρίλιο του 1941.

Πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Το 1912-13 ο Μπακόπουλος έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1930, αναδείχθηκε αμερόληπτος Διοικητής Αθηνών ως εξής: Κατά το «κίνημα του 1935» των Βενιζελικών, από τη θέση του (ex-officio) ως Στρατιωτικός Διοικητής Αθηνών, του ανατέθηκε η προεδρία του Στρατοδικείου που δίκασε τους αρχηγούς των κινηματιών. Παρ’ όλο που οι αξιωματικοί αυτοί κρίθηκαν ένοχοι, ο Μπακόπουλος αντιστάθηκε στις ισχυρές πολιτικές πιέσεις της παράταξής του να καταδικάσει σε θάνατο τους κατηγορούμενους, και διαφοροποιήθηκε από αυτές, αρνούμενος να βγάλει θανατική καταδίκη, με σκοπό να διασώσει, κατά το δυνατόν, την ενότητα του Στρατού. Οι κυβερνώντες βασιλικοί αποδοκίμασαν αυτήν την πράξη επιείκειας, σύντομα όμως αναγνώρισαν την ανάγκη να επικρατήσει ειρήνη στον στρατό. Ως γνωστόν, την εποχή εκείνη τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη η πολιτική κατάσταση ήταν ιδιαίτερα ασταθής.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1935, ο Μπακόπουλος διορίσθηκε υπουργός γενικός διοικητής Κρήτης στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Δεμερτζή (30/11/1935- 13/3/1936), θέση που κράτησε μέχρι τις 14 Μαρτίου του 1936. Κατά τη δεύτερη διακυβέρνηση του Δεμερτζή (14/3/36-13/4/36), ο Μπακόπουλος διορίσθηκε υφυπουργός εσωτερικών στις 23 Μαρτίου, τρεις εβδομάδες ακριβώς πριν τον αιφνίδιο θάνατο του πρωθυπουργού Δεμερτζή στις 13 Απριλίου 1936. Την ίδια μέρα ο Ιωάννης Μεταξάς έλαβε εντολή από τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ να σχηματίσει νέα κυβέρνηση και στις 16 Απριλίου έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή με 241 ψήφους υπέρ, 16 κατά και 4 αποχές. Σ’ αυτήν την κοινοβουλευτική κυβέρνηση ο Μπακόπουλος διορίσθηκε υφυπουργός εσωτερικών με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά. Πάντως, παρά την κοινοβουλευτική ψήφο εμπιστοσύνης, ο Μεταξάς (στηριζόμενος από τον βασιλιά) κήρυξε δικτατορία την 4η Αυγούστου. Αμέσως, την επομένη, 5 Αυγούστου 1936, ο Μπακόπουλος παραιτήθηκε από την υπουργική του θέση και έφυγε από την κυβέρνηση.

Η υπεύθυνη και συμβιβαστική στάση που επέδειξε στις παραπάνω αλλά και σε άλλες πολιτικο-στρατιωτικές συγκρούσεις, αναγνωρίστηκαν και από τις δύο πλευρές του πολωμένου πολιτικο-στρατιωτικού φάσματος (βασιλικοί έναντι βενιζελικών) – ιδιαίτερα ενώπιον της απειλής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που επισκίαζε την Ευρώπη.

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Αντιστράτηγος Μπακόπουλος υπηρετούσε ως Διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας (ΤΣΑΜ) στη γραμμή Μεταξά, μία σειρά από περίπου 20 οχυρωματικά έργα κατά μήκος των Ελληνο-Βουλγαρικών συνόρων – δηλαδή ένα Ελληνικό ανάλογο της Γαλλικής Γραμμής Maginot (βλέπε επίσης τη Μάχη Γραμμής Μεταξά). Ο Μπακόπουλος και οι άνδρες του απέκρουσαν επιτυχώς τα γερμανικά στρατέυματα 5η και 6η ορεινές μεραρχίες του XVIII Ορεινού Σώματος Στρατού), κατά τη διάρκεια αιματηρών μαχών που διήρκεσαν λίγες μέρες, συμπεριλαμβανομένης και της περίφημης σήμερα Μάχης του Οχυρού Ρούπελ.

Οι Γερμανοί τελικά εισέβαλαν στην Ελλάδα στις 9 Απριλίου 1941, μετά την κάμψη της ελληνικής αντίστασης ανατολικά του ποταμού Αξιού. Εισέβαλαν από τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία, η οποία είχε ήδη συμμαχήσει με τους Γερμανούς. Η επίθεση εναντίον της γραμμής Μεταξά ξεκίνησε από τη Βουλγαρία και είχε την υποστήριξη πυροβολικού και βομβαρδιστικών. Και οι δύο πλευρές, Έλληνες και Γερμανοί, υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Εν τω μεταξύ, η Γερμανική 2η Μεραρχία Τεθωρακισμένων (του XVIII Ορεινού Σώματος Στρατού) προχώρησε μέσω Γιουγκοσλαβικού εδάφους προς νότον, στράφηκε προς ανατολάς, νοτίως της γραμμής Μεταξά, και κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου. Έτσι, το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας αποκόπηκε από την κυρίως Ελλάδα. Τότε και μόνο, ο Μπακόπουλος διαπραγματεύθηκε ένα έντιμο τέλος των εχθροπραξιών, την 10η Απριλίου και ώρα 13:00, για να διασώσει τους άνδρες του και να προλάβει τον βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης. Αυτή η ανακωχή έγινε σε συνεννόηση με τον Στρατηγό Παπάγο, επικεφαλής της Ανώτατης Στρατιωτικής Διοίκησης στην Αθήνα. Ήταν μια τακτική, μια κίνηση ανάγκης που με κανέναν τρόπο δεν σήμαινε την παράδοση του Ελληνικού Λαού.

Το, έστω βραχυπρόθεσμο, κατόρθωμα των στρατευμάτων του Μπακόπουλου, που αντιμετώπισαν τις συντριπτικά ισχυρότερες Γερμανικές δυνάμεις (μαζί με την προηγούμενη σημαντική ελληνική νίκη εναντίον του στρατού του Μουσολίνι στην Αλβανία κατά τον Ελληνο-ιταλικό Πόλεμο του 1940-41), ήταν μια πρώιμη αποτυχία του χρονοδιαγράμματος του Χίτλερ και ένα πλήγμα στο ηθικό του Γερμανικού Στρατού. Όπως είναι ευρέως γνωστό, η Ελληνική Αντίσταση, την οποία εξύμνησε μεταξύ άλλων και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, υπήρξε σημαντική και κράτησε μέχρι το τέλος του πολέμου.

Η μάχη της Γραμμής Μεταξά και οι λοιπές πράξεις αντίστασης εναντίον της επιχειρηθείσης Ιταλικής εισβολής και της Γερμανικής κατοχής, εορτάζονται κάθε χρόνο με ειδικά προγράμματα στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και σχολικές παρελάσεις. Μια χαρακτηριστική εκτίμηση της μάχης της Γραμμής Μεταξά και του Οχυρού Ρούπελ, όπως και του ρόλου του Στρατηγού Μπακόπουλου να σώσει τους άνδρες του (εν όψει σίγουρης ήττας) και τη Θεσσαλονίκη από τους βομβαρδισμούς, μας δίνει ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, τ. Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Βλέπε επίσης το πρόσφατο άρθρο του Κ. Δεσποτόπουλου για το ρόλο του Στρατηγού Μπακόπουλου, με τίτλο «Η Άρνηση της Υποταγής» (Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Ειδική Έκδοση, 8 Μαρτίου 2011).

Στο Φρούριο Κένιχσταϊν και στο Στρατόπεδο Νταχάου

Στις 5:30 π.μ. 25 Ιουλίου 1943, ο Μπακόπουλος συνελήφθη από την Γκεστάπο μαζί με τέσσερις άλλους Έλληνες στρατηγούς (συμπεριλαμβανομένου και του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου - αργότερα Πρωθυπουργού 1952-1955), για σχεδιασμό και οργάνωση στρατιωτικής και πολιτικής αντίστασης, της οργάνωσης Στρατιωτική Ιεραρχία. Οι πέντε στρατηγοί στάλθηκαν σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία (μεταξύ των οποίων στο Φρούριο Κένιχσταϊν και στις Φυλακές Νταχάου), όπου κρατήθηκαν ως όμηροι επί δύο χρόνια, έως την απελευθέρωσή τους από την Αμερικανική Πέμπτη Στρατιά στο τέλος του πολέμου.

Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τον Κωνσταντίνο Θ. Μπακόπουλο και για επιπλέον κατανόηση των διπλωματικών και στρατιωτικών ναζιστικών τακτικών, βλέπε το βιβλίο του Η Ομηρία των Πέντε Αντιστρατήγων. Εκδόθηκε στην Αθήνα το 1948 και αντίγραφά του βρίσκονται στο Πολεμικό Μουσείο (Αθήνα), στη Διεύθυνση Ιστορίας του Ελληνικού Στρατού .

Το βιβλίο αυτό, αν και εκδόθηκε το 1948, ολοκληρώθηκε το 1946, χρονιά κατά την οποία άρχισε ο Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949), μετά την καταστροφή της χώρας από τη Γερμανική Κατοχή (1941-1944). Εκείνη την κρίσιμη στιγμή για τη διασπασμένη Ελλάδα, το βιβλίο τελειώνει με ένα μήνυμα χαρακτηριστικό του Μπακόπουλου, του στρατιώτη, του πολιτικού, του ανθρώπου: «Δεν έχω παρά να ευχηθώ ολοψύχως να ευτυχήσει η Ελλάς και να ομονοήσουν οι Έλληνες» (σελ.332).

Τιμήθηκε για τις υπηρεσίες του προς την Ελλάδα

Για τις υπηρεσίες του προς την Ελλάδα τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος, με τον Ανώτατο Ταξιάρχη του Φοίνικος, με τον Μεγαλόσταυρο του Γεωργίου Α', με Αριστείο Ανδρείας, με τον Πολεμικό Σταυρό, με Μετάλλιο Πολεμικής Αξίας, με Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων, με Γαλλικά και Σερβικά Μετάλλια Ανδρείας, με το Διεθνές Αναμνηστικό Μετάλλιο Πολέμου και των πολέμων 1912—13. Ένας δρόμος στο Ψυχικό Αθήνας φέρει σήμερα το όνομά του. Πέθανε στο Παρίσι το 1950. Άφησε πίσω τη σύζυγό του Τιτίνα Χριστοβασίλη (κόρη του γνωστού Έλληνα ποιητή, συγγραφέα και βουλευτή Χρήστου Χρηστοβασίλη) και τα δύο τότε μικρά παιδιά του, τον Αλέξανδρο (πανεπιστημιακό μαθηματικό) και την Ντόρα (γνωστή πιανίστα).

Πηγές

• Έκθεση πεπραγμένων του Τμήματος Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας του Αντιστράτηγου Κων. Μπακοπούλου από 8/2/1941 μέχρι 10/4/1941. Περίοδος 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, Φ.629/Α/1. Αρχείο Γενικού Επιτελείου Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. 
• Έκθεση επί της οργανώσεως και δράσεως του οχυρού Ρούπελ του Αντισυνταγματάρχη Πεζικού Γεωργίου Δουράτσου, 19 Αυγούστου 1941. Περίοδος 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, Φ663/Α/1α. Αρχείο Γενικού Επιτελείου Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. 
• O Ελληνικός Στρατός κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, Αγώνες στην Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη (1941). Αθήνα: Γενικό Επιτελείο Στρατού/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. 1956. 
• Raymond, Cartier (1961). Η ιστορία του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, 1939-42 (Τεύχος 1). Εκδ. Πάπυρος. 
• Churchill, Winston. The Second World War (6vols) 1948-53. Boston: Houghton Mifflin Co. 
• Churchill, Winston (1942). Ομιλία στο Βρετανικό κοινοβούλιο. 
• Δεσποτόπουλος, Αλέξανδρος (1993). Η συνεισφορά της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών. 
• Δεσποτόπουλος, Κωνσταντίνος (1998). Ελληνικά. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση. σελίδες 74–81. 
• Δεσποτόπουλος, Κωνσταντίνος (2005). Αναπολήσεις. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση. σελίδες 18–40. 
• Παπάγος, Αλέξανδρος. Ο Πόλεμος της Ελλάδος 1940-41. 
• Παπάγος, Αλέξανδρος (1946). Η Γερμανική επίθεση στην Ελλάδα. Ελληνικό Γραφείο Πληροφοριών. 
• Ραβασσόπουλος, Θουκυδίδης (2005). Το κίνημα του 1935. Εκδ. Συλλογές. 
• Σαφάρης, Στέφανος (1999) [1946]. ΕΛΑΣ(Επανέκδοση). Αθήνα. σελ. 26. 
• Στασινόπουλος, Κώστας. Σύγχρονοι Έλληνες: Η Ελλάδα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Γερμανική Κατοχή και η Ελληνική Αντίσταση. Ιδρυμα Ελληνοαμερικανικού Ινστιτούτου. 
• Τερζάκης, Αγγελος (1990). Ελληνική Εποποιΐα (2η εκδ.). Γενικό Επιτελείο Στρατού. 
• Βαρουχάκης, Αντώνης (2009). Χανιά 1898-2008. Χανιά: Νομαρχία Χανίων, Κωνσταντίνος Μπακόπουλος. σελίδες 72–73. 
• Ζολώτας, Αναστάσιος (9 Απριλίου 2010). Το δεύτερο ΟΧΙ. ΕΣΤΙΑ. 
• Δεσποτόπουλος, Κωνσταντίνος. «Η άρνηση της Υποταγής, Ειδική Έκδοση». ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: σελ. 4-5. 
• «Ειδικό Τεύχος». ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-7 Ημέρες: σελ. 1-20. 
• «Ειδικό Τεύχος». ΤΟ ΒΗΜΑ: σελ. 2-3.