Ηλιόπετρα των Βίκινγκ

Η ηλιόπετρα, σύμφωνα με Ισλανδική Σάγκα, ήταν ένας μυθικός κρύσταλλος με τη βοήθεια του οποίου οι Βίκινγκ, εντόπιζαν τη θέση του ήλιου ακόμα και μέσα σε πυκνή συννεφιά. Αναφορές, χωρίς όμως επιπλέον λεπτομέρειες, εμφανίζονται σε άλλες σάγκες, αλλά και σε μεσαιωνικές εκκλησιαστικές καταγραφές.

Αναφορά στη Σάγκα

Όπως αναφέρεται στη σάγκα, "Ο καιρός ήταν συννεφιασμένος, και έπεφτε χιόνι, όπως είχε προβλέψει ο Σίγκουρντ. Ο βασιλιάς τότε, κάλεσε τους Σίγκουρντ και Νταγκ ενώπιόν του. Έστειλε κάποιον έξω για να παρατηρήσει τον καιρό, όμως δεν υπήρχε ούτε ένα ελάχιστο σημείο καθαρού ουρανού να δει. Ο βασιλιάς, ζήτησε τότε από το Σίγκουρντ να καθορίσει το σημείο που είχε φτάσει ο ήλιος στον ουρανό. Εκείνος του απάντησε με ακρίβεια. Τότε ο βασιλιάς που είχε την ηλιόπετρα, τη σήκωσε ψηλά και παρατήρησε το σημείο από όπου έρχονταν οι ηλιακές ακτίνες. Το σημείο που έδειχνε η ηλιόπετρα, ήταν ακριβώς αυτό που είχε υποδείξει ο Σίγκουρντ."

Επιστημονικές θέσεις και απόψεις

Η αναφορά στην ηλιόπετρα, γίνεται σε ένα κείμενο που σήμερα θεωρείται πως ανήκει στην αφηγηματική λογοτεχνία με στοιχεία μυθικά και αλληγορικά.. Οι ικανότητες των Βίκινγκ στη θάλασσα, με τις αποδεδειγμένες μετακινήσεις τους, ανάμεσα σε Νορβηγία, Ισλανδία, Γροιλανδία και Αμερική πριν την ανακάλυψή της από τον Χριστόφορο Κολόμβο, οδήγησαν την επιστημονική κοινότητα σε εικασίες και θεωρήσεις για την ύπαρξη και χρήση οργάνων ναυσιπλοΐας, όπως το ηλιακό ρολόι σε χρήση ηλιακής πυξίδας.

Οι Βίκινγκ, όπως και άλλοι αρχαίοι λαοί, προσανατολίζονταν με τη βοήθεια των άστρων, του ήλιου και των βουνών, αφού την εποχή εκείνη δεν είχε διαδοθεί ακόμα στην Ευρώπη η ανακάλυψη της μαγνητικής πυξίδας, η οποία όμως, ακόμα και να ήταν γνωστή, δεν θα ήταν αξιόπιστη εξαιτίας της εγγύτητας στο Μαγνητικό Βόρειο Πόλο.

Στην περίπτωση των μετακινήσεών τους προς την κεντρική και νότια Ευρώπη η χρήση των άστρων, της ξηράς ή του ήλιου, θα έλυνε το πρόβλημα του προσανατολισμού τους, όμως στην περίπτωση πλοήγησης των πλοίων τους κατά μήκος του 61ου παράλληλου, ανάμεσα σε Νορβηγία, Ισλανδία, Γροιλανδία και Καναδά κατά τη διάρκεια του αρκτικού καλοκαιριού, όπου τα άστρα δεν εμφανίζονται καθόλου στον ουρανό και με δεδομένες τις τεράστιες αποστάσεις των χιλιάδων χιλιομέτρων ανάμεσα σε αυτά τα μέρη, το κύριο αστρονομικό τους βοήθημα θα μπορούσε να είναι μόνο ο Ήλιος.

Το 1948 ανακαλύφθηκε ένα ημικυκλικό υπόλειμμα ξύλινου αντικειμένου στη Γροιλανδία, στα ερείπια ενός μοναστηριού Βενεδικτίνων, σε ένα φιόρδ της Γροιλανδίας. Το αντικείμενο αυτό θεωρήθηκε από τους σκεπτικιστές ως διακοσμητικό, ενώ από άλλους στην επιστημονική κοινότητα ως Ηλιακό ρολόι, με τη βοήθεια του οποίου προσανατολίζονταν στα μακρινά τους ταξίδια προσδιορίζοντας τον άξονα Β-Ν ή τη θέση τους ώστε να διορθώνουν την πορεία τους κατά μήκος του 61ου παράλληλου ο οποίος συνδέει τις προαναφερόμενες τοποθεσίες. Η χρήση του Ήλιου όμως, στο Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, με την πυκνή συννεφιά να διαρκεί μέρες, θα μπορούσε να είναι αναποτελεσματική.

Το 1967, ένας Δανός αρχαιολόγος, ο Θόρκιλντ Ράμσκου, είδε στην ηλιόπετρα της σάγκας, ένα όργανο πλοήγησης για τις συννεφιασμένες μέρες, σε συνδυασμό με χρήση και του Ηλιακού ρολογιού που είχε βρεθεί το 1948. Η πρότασή του, περιελάμβανε ορυκτά, των οποίων οι φυσικές ιδιότητες όπως το χρώμα ή η φωτεινότητα θα μπορούσαν να επηρεάζονται από την πόλωση του φωτός. Η ιδέα του Ράμσκου προέκυψε από ένα όργανο που χρησιμοποιούσαν οι πιλότοι των Σκαδιναβικών αερογραμμών, το οποίο χρησιμοποιούσε το φως και ένα πολωτικό φίλτρο τύπου πoλαρόιντ.Σήμερα είναι γνωστό, ότι άλλα πλάσματα, όπως οι μέλισσες, χρησιμοποιούν το πολωμένο φως της μέρας, για τον προσανατολισμό τους.

Σχετικά με την υπόθεση του Ράμσκου, αρκετά υποψήφια ορυκτά έχουν ιδιότητες πλεοχρωισμού ή διπλοδιάθλασης, όπως είναι ο κορδιερίτης που υπάρχει στη Δανία και σε άλλα μέρη της Σκαδιναβίας. Η φωτεινότητα και η απόχρωσή του κορδιερίτη αλλάζει ανάλογα με τη γραμμική πόλωση των προσπιπτόμενων ακτίνων φωτός. Αυτή η συμπεριφορά της συγκεκριμένης κατηγορίας ορυκτών μπορεί να επιβεβαιωθεί πειραματικά και εύκολα, με τη χρήση ενός πολωτικού φίλτρου τύπου πολαρόιντ για φωτογραφικές μηχανές.

Σε ναυάγιο Βρεττανικού πλοίου του 1592 ανακαλύφθηκε ένας ημιδιαφανής κρύσταλλος ασβεστίτη, η γνωστή διαφανής ποικιλία 'Ισλανδική κρύσταλλος', σε απόσταση ενός μέτρου από τα υπόλοιπα όργανα-βοηθήματα πλοήγησης.Η ημιδιαφανής κατάσταση στην οποία βρέθηκε, δημιουργήθηκε εξαιτίας χημικών αλλοιώσεων του ορυκτού μέσα στο θαλασσινό νερό.

Μέχρι σήμερα δεν έχουν βρεθεί ναυτικές Βρεττανικές αναφορές που να περιγράφουν το συγκεκριμένο κρύσταλλο ή τη χρήση του. Επίσης, σε κανένα σημείο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος των Βίκινγκ και ειδικότερα σε τάφους, δεν έχει βρεθεί κάποιος αντίστοιχος άθικτος κρύσταλλος, πιθανόν διότι οι Βίκινγκ συχνά αποτέφρωναν τους νεκρούς. Σε μία μόνο τοποθεσία των Βίκινγκ, βρέθηκαν το 2012 θραύσματα 'Ισλανδικής κρυστάλλου' και πιστεύεται, πως κάποια μέλη της κοινότητας εμπορεύονταν το συγκεκριμένο ορυκτό. Σκεπτικιστές πιστεύουν, ότι το εύρημα αυτό θα μπορούσε να έχει άλλη χρήση, ως οπτικό όργανο και όχι ως όργανο πλοήγησης.

Πειράματα ερευνητών έδειξαν, για όλα τα ορυκτά που εξέτασαν και παρουσιάζουν ιδιότητες διπλής διάθλασης, ότι η υπόθεση εντοπισμού της θέσης του Ήλιου σε πυκνή συννεφιά, με τη βοήθεια ορυκτών, θα μπορούσε να ισχύει.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ορυκτά

Cordierite Mineral Data (Webmineral.com)

Cordierite and the Gem Known as "Iolite" (geology.com)

Κορδιερίτης (Α.Π.Θ Τμήμα Γεωλογίας)

Ασβεστίτης (Α.Π.Θ Τμήμα Γεωλογίας)

Γεωγραφικές Συντεταγμένες - Προσανατολισμός

Ελευθέριος Βαβλιάκης - Μαθήματα Γεωγραφίας - Προσανατολισμός (Α.Π.Θ Τμήμα Γεωλογίας)

Τοπογραφικά θέματα, Οριζόντιο ηλιακό ρολόι (simigis.blogspot.gr)

Γεωγραφία ΣΤ' τάξης, η Γη ως ουράνιο σώμα, οι γεωγραφικές συντεταγμένες της Γης. (http://daskalosa.eu)

The British Sundial Society, How do sundials work ? (http://sundialsoc.org.uk)

Εργασία, Ηλιακά Ρολόγια (mathlab.upatras.gr)

Επιβίωση στο βουνό, προσανατολισμός χωρίς πυξίδα με τον Ήλιο ή τη Σελήνη (http://diaviosi.blogspot.gr)