Η Στέψη της Παναγίας (Ραφαήλ)

Η Στέψη της Παναγίας (η λεγόμενη Pala degli Oddi) είναι πίνακας τον οποίο φιλοτέχνησε ο Ραφαήλ το 1502-03 και βρίσκεται στην Πινακοθήκη του Βατικανού. Οι διαστάσεις του είναι 267 x 163 εκατοστά. Πρόκειται για ελαιογραφία σε ξύλο, η οποία έχει μεταφερθεί σε μουσαμά.
Η σύγχρονη έρευνα αποκαλύπτει ότι το πάνω τμήμα του πίνακα πρέπει να φιλοτεχνήθηκε στα τέλη του 1502 ή στις αρχές του 1503. Σ' αυτό, ενώ τέσσερις άγγελοι παίζουν μουσική, ο Ιησούς στέφει τη μητέρα του. Στα πόδια τους βρίσκονται από ένα Χερουβείμ και από πάνω τους υπερίπταται σμήνος Χερουβείμ και Σεραφείμ. Το κάτω τμήμα φιλοτεχνήθηκε μέσα στο 1503 και σ' αυτό απεικονίζονται οι Απόστολοι, με τον Απόστολο Θωμά στη μέση να κρατάει απλωμένη τη ζώνη που η Θεοτόκος του είχε χαρίσει, και η σαρκοφάγος όπου έχουν ανθίσει λουλούδια.
Περισσότερο στατικές οι μορφές στο πάνω τμήμα παραπέμπουν στον Περουτζίνο. Στο κάτω τμήμα οι μορφές εμφανίζονται με διαφορετική έκφραση και στάση του σώματος καθεμιά.
Η Leandra Baglioni, για το παρεκκλήσι όπου είχε ορίσει να ταφεί, παράγγειλε στο Ραφαήλ τον πίνακα αυτόν καθώς και τρία τμήματα της πρεντέλα, τα οποία παρουσιάζουν τον Ευαγγελισμό, την Προσκύνηση των Μάγων και τα Εισόδια της Θεοτόκου. Όλα εναπόκεινται στην Πινακοθήκη του Βατικανού. Το παρεκκλήσι για το οποίο έγινε η παραγγελία ήταν στον ναό του Σαν Φραντσέσκο αλ Πράτο, στην Περούτζια. Η παραγγελία έγινε ήταν για να τιμηθεί η μνήμη του Simone degli Oddi, συζύγου της Λεάντρα, που πέθανε στην εξορία το 1498. Το 1797 οι Γάλλοι αφαίρεσαν το έργο από το παρεκκλήσιο και το πήγαν στο Παρίσι. Αλλά το 1815 με την πτώση του Ναπολέοντα, πήρε το δρόμο της επιστροφής, αλλά με προορισμό το Βατικανό.

Η Στέψη της Παναγίας

Πρεντέλα, Ρετάμπλ, Sacra conversazione

Να διευκρινίσουμε ότι λέγοντας πρεντέλα, εννοούμε την ξύλινη βάση μιας εικόνας βωμού, η οποία φέρει μικρές παραστάσεις σχετιζόμενες συνήθως με το θέμα του κυρίως πίνακα.
Και, σύμφωνα με το «Λεξικό Εικαστικών Τεχνών (εκδόσεις Υποδομή, σελ. 284), ρετάμπλ είναι κάθε εικόνα, γλυπτό ή άλλη παράσταση που για διακοσμητικούς λόγους έχει τοποθετηθεί πάνω και πίσω από την αγία τράπεζα του ναού. (Στα Ελληνικά ο όρος όπως και η ύπαρξη ρετάμπλ είναι ασυνήθιστα, λόγω της θέσης της Αγίας Τράπεζας μέσα στο Ιερό. Ο όρος στα Ιταλικά είναι Pala d'altare, συνηθέστατα δε στους τίτλους των έργων απλώς Pala ή απλώς Altare –Αγγλικά Altarpiece. Η συνηθέστερη απόδοση του όρου στα Ελληνικά είναι «εικόνα βωμού»). Τέτοιες εικόνες πρωτοεμφανίστηκαν τον 10ο και τον 11ο αιώνα, τότε που οι ιερείς άρχισαν να τελούν τη λειτουργία στραμμένοι προς την αγία τράπεζα και έχοντας γυρισμένη την πλάτη στο εκκλησίασμα. Το ρετάμπλ χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα τον 14ο και τον 15ο αιώνα. Αλλά κατά την περίοδο της Αντιμεταρρύθμισης υπήρχε σε κάθε αγία τράπεζα σε όλους τους ναούς του Καθολικισμού.
Το ρετάμπλ είναι τις πιο πολλές φορές τρίπτυχο ή πολύπτυχο με οξυκόρυφες απολήξεις, με μια sacra conversazione ως κεντρική παράσταση, και με παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη ή τον βίο κάποιου αγίου στη βάση του (την πρεντέλα) [1].
Sacra conversazione σημαίνει ιερή συνομιλία και πρόκειται για την απεικόνιση μαζί της Θεοτόκου, του Θείου Βρέφους και Αγίων, όπου κάθε αναπαριστώμενο πρόσωπο έχει γνώση της παρουσίας των υπολοίπων είτε συμμετέχουν όλα σε κάποια λατρευτική διαδικασία. Είναι ένα είδος ρετάμπλ, που εγκαινιάστηκε τον 15ο αιώνα από τους Φρα Αντζέλικο και Φιλιπίνο Λίπι, αντικαθιστώντας το πολύπτυχο της γοτθικής τέχνης, στο οποίο η Θεοτόκος και το Θείο Βρέφος απεικονίζονταν στο κεντρικό τμήμα, ενώ στα πλευρικά τμήματα απεικονιζόταν κάποιος άγιος.

Πηγές

• Web Gallery of Art-Raffaello Sanzio
• Χέρμπερτ Ρηντ κ.ά. «Λεξικό εικαστικών Τεχνών (εκδόσεις Υποδομή, σελ. 272, 284, 301)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Crowning of the Virgin, called the Oddi Altarpiece, by Raphael στο Wikimedia Commons