Ισπανική λογοτεχνία

Με τον όρο ισπανική λογοτεχνία (στα ισπανικά literatura española) περιγράφονται τα λογοτεχνικά κείμενα που γράφτηκαν στην ισπανική γλώσσα αρχικά στον ευρύτερο χώρο του μεσαιωνικού στέμματος της Καστίλης και, στη συνέχεια και μετά την ανάδειξη της καστιλιανικής γλώσσας ως κυρίαρχης της ισπανικής μοναρχίας τον 16ο αιώνα, στην Ισπανία.

Χρονικά ως σημείο έναρξής της ορίζεται ο 12ος αιώνας, εποχή σύνθεσης του Άσματος του Ελ Σιντ, του παλαιότερου λογοτεχνικού κείμενου στην καστιλιανική γλώσσα που σώζεται μέχρι σήμερα. Πριν από αυτό υφίστανται δείγματα γραπτής καστιλανικής γλώσσας σε σχόλια λατινικών χειρογράφων του 10ου αιώνα (glosas) ενώ εντοπίζονται ποιητικές μορφές στα καστιλιανικά σε μοθαραβικά ποιήματα του 11ου, 12ου και 13ου αιώνα, τις λεγόμενες «χάρτσας».

Η μεσαιωνική καστιλιανική λογοτεχνία κατά τα πρώτα στάδια εξελίξεώς της είχε να αντιμετωπίσει την πρωτοκαθεδρία που απολάμβαναν άλλες γλώσσες που χρησιμοποιούνταν για τη λογοτεχνική παραγωγή, όπως η γαλικιανική-πορτογαλική, η λατινική και η προβηγκιανική. Στην ευρύτερη περιοχή της Ιβηρικής χερσονήσου αναπτύσσονταν παράλληλα και άλλες λογοτεχνικές γλώσσες, όπως η ισπανοεβραϊκή, η ισπανοαραβική και η καταλανική. Με τη σταδιακή παραγωγή, ανώνυμη ή επώνυμη, σημαντικών έργων ποίησης, διδακτικής πρόζας και ιπποτικών μυθιστορημάτων τα καστιλιανικά κατάφεραν ωστόσο να αποκτήσουν λογοτεχνικό κύρος. Μετά το 1492 (το συμβολικό τέλος του Μεσαίωνα για την Ιβηρική χερσόνησο), η ισπανική λογοτεχνία εισήλθε στον Χρυσό της Αιώνα (Siglo de Oro). Τότε εμφανίστηκαν οι σημαντικότεροι συγγραφείς στην ισπανική γλώσσα (όπως οι Γκαρθιλάσο δε λα Βέγα, Μιγέλ ντε Θερβάντες και Φρανθίσκο δε Κεβέδο).

Η παρακμή της Ισπανικής Μοναρχίας το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα συνδυάστηκε με την ευρύτερη παρακμή των γραμμάτων. Με τον ανάρρηση της νέας βασιλικής δυναστείας των Βουρβόνων εισήχθησαν οι λογοτεχνικές και φιλοσοφικές ιδέες της Γαλλίας (νεοκλασικισμός και Διαφωτισμός) που βρήκαν απήχηση σε κριτικά έργα των Μπενίτο Χερόνιμο Φειχόο και Μελτσόρ Γκασπάρ δε Χοβεγιάνος. Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίστηκε εν μέρει από την υιοθέτηση του ρομαντισμού (Γκουστάβο Αδόλφο Μπέκερ) και τη δράση του σημαντικού πεζογράφου Μπενίτο Πέρεθ Γαλδός.

Η απώλεια των τελευταίων αμερικανικών αποικιών της Ισπανίας στον Ισπανοαμερικανικό πόλεμο του 1898 συνήθως παρουσιάζεται μαζί με την ακμή της ομώνυμης γενιάς (μέλη της οποίας ήταν άνθρωποι των γραμμάτων όπως ο Μιγέλ ντε Ουναμούνο και ο Αντόνιο Ματσάδο), που ακολουθείται από αυτές του 1914 και 1927, την λεγόμενη και «Ασημένια Εποχή των Ισπανικών Γραμμάτων» λόγω της συγγραφικής δραστηριότητας σημαντικότατων προσωπικοτήτων (π.χ. ο νομπελίστας Χουάν Ραμόν Χιμένεθ, ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα ή ο Λουΐς Θερνούδα). Ο ισπανικός εμφύλιος και η δικτατορία περιόρισαν την ακτινοβολία της ισπανικής λογοτεχνίας, παρά την παρουσία λογοτεχνών όπως ο Καμίλο Χοσέ Θέλα. Η ανασυγκρότησή της επήλθε με την ανάδειξη νέων γενεών συγγραφέων και την ευρύτερη ανάπτυξη της εκδοτικής παραγωγής, κυρίως μετά την ανασύσταση της δημοκρατίας το 1975.

Ο όρος ισπανική λογοτεχνία δεν θα πρέπει να συγχέεται με την ευρύτερη «ισπανόφωνη λογοτεχνία» που περικλείει όλα τα λογοτεχνικά κείμενα που έχουν γραφεί στα ισπανικά ούτε με την έννοια της «λογοτεχνίας της Ισπανίας» που περιγράφει όλες τα λογοτεχνικά κείμενα των διαφορετικών γλωσσών της Ισπανίας.

Βιβλιογραφία

• José García López, Historia de la literatura española, Vicens Vives, Βαρκελώνη, 2009 [20ή έκδοση]
• Gies, David T. (επιμ.). The Cambridge History of Spanish Literature, Cambridge University Press, 2008. ISBN 0-521-80618-6