Βικιπαίδεια

Καραγκιόζης

Η ελληνική παράδοση που μας κάνει να γελάμε
(Ανακατεύθυνση από Καραγκιοζοπαίκτης)

Ο Καραγκιόζης είναι κεντρικός χαρακτήρας του παραδοσιακού τουρκικού και ελληνικού θεάτρου σκιών, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αποκαλείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του. Στα τούρκικα ονομάζεται Karagöz (Καραγκόζ) ή Karagiöz (Καραγκιόζη) που σημαίνει Μαυρομάτης.

Ο Έλληνας Καραγκιόζης.

Ιστορία Επεξεργασία

Μετά από εισήγηση του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας στην UNESCO, το 2010 ο Καραγκιόζης (Karagöz) περιελήφθηκε στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Τουρκίας.[εκκρεμεί παραπομπή]

Η γέννηση Επεξεργασία

Ο μύθος της γέννησης του Καραγκιόζη

Διαφορετικοί θρύλοι έχουν διαμορφωθεί σχετικά με την καταγωγή του Καραγκιόζη, με κάποιες εκδοχές να κάνουν λόγο για καταγωγή του από την Ινδία ή την Άπω Ασία (πρώην Σοβιετικές Λαϊκές Δημοκρατίες)[1]. Παραδοσιακά πιστεύεται ότι δημιουργός του ήταν ο Σεΐχ Κιουστερί, που καταγόταν από την Προύσα και πέθανε εκεί το 1366[2]. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Χατζηαβάτης και ο Καραγκιόζης συμμετείχαν στην κατασκευή ενός τζαμιού για τον σουλτάνο Ορχάν, ο πρώτος ως επιστάτης και ο δεύτερος ως εργάτης. Οι διάλογοι των δύο ανδρών ήταν τόσο διασκεδαστικοί ώστε οι υπόλοιποι εργάτες σταματούσαν την εργασία τους και τους παρακολουθούσαν. Όταν ο σουλτάνος πληροφορήθηκε την καθυστέρηση των εργασιών, διέταξε το θάνατο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη. Αργότερα μετάνιωσε για την πράξη του και ο Σεΐχ Κιουστερί δημιούργησε τις φιγούρες των δύο ηρώων, με σκοπό να παρηγορήσει τον σουλτάνο. Μια παραλλαγή του μύθου, λέει πως ο Χατζηαβάτης δημιούργησε φιγούρες για να παρηγορήσει τον Πασά.

Ο "μύθος" του Μαυρομάτη

Αυτός ο "μύθος" λέει πως ο Γιάννης Μαυρομάτης έφερε τον Καραγκιόζη από την Κίνα στην Τουρκία.

Τα πρώτα χρόνια του ελληνικού Καραγκιόζη Επεξεργασία

Η παλαιότερη μαρτυρία για παράσταση Καραγκιόζη στον ελλαδικό χώρο χρονολογείται το 1809 και την τοποθετεί στην περιοχή των Ιωαννίνων.[εκκρεμεί παραπομπή]

Οι πρώτοι Καραγκιοζοπαίχτες στα Ιωάννινα ήταν Αθίγγανοι και Εβραίοι. Το θεατρικό θέαμα διαδόθηκε και άρχισε έκτοτε να παίζεται στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τα ίδια τεχνικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας όμως παράλληλα ξεχωριστό περιεχόμενο, αντλημένο από την ελληνική παράδοση.[εκκρεμεί παραπομπή]

Ο Έλληνας Καραγκιόζης Επεξεργασία

Στην Ελλάδα ο Καραγκιόζης, ως λαϊκός ήρωας, εκπροσωπεί το φτωχό, εξαθλιωμένο, πονηρό Έλληνα, στο περιβάλλον της Τουρκοκρατίας. Είναι καμπούρης και περιστοιχίζεται από την οικογένειά του, το φίλο του Χατζηαβάτη, το θείο του Μπάρμπα-Γιώργο και άλλους χαρακτήρες. Ζει σε παράγκα (Η παράγκα του Καραγκιόζη), είναι ξυπόλητος και μένει απέναντι από το σεράι (το παλάτι) του Βεζίρη.

Τα θέματα των έργων Επεξεργασία

Τα θέματα των έργων του Θεάτρου Σκιών είναι συνήθως σατιρικά, προκαλώντας γέλιο στους θεατές ενώ πολλές φορές αναφέρονται σε πραγματικά και σύγχρονα ζητήματα που ενδιαφέρουν τον κόσμο ή και ιστορικά.

Οι χαρακτήρες του θεάτρου σκιών - του ελληνικού Καραγκιόζη - Επεξεργασία

 
Ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης του τούρκικου Θεάτρου Σκιών.
 
Φιγούρες του ελληνικού θεάτρου σκιών στο Λαογραφικό Μουσείο Αφύτου

Σε κάθε έργο μπορεί να αναφέρονται και άλλοι βοηθητικοί χαρακτήρες, αλλά οι πιο συνηθισμένοι από αυτούς είναι:

  • Ο Χατζηαβάτης ή Χατζεηβατης, δουλοπρεπής φίλος του Καραγκιόζη, συνήθως κάνει θελήματα του Πασά (π.χ. ως τελάλης).
  • Το Κολλητήρι (ή Σπίθας), ο Κοπρίτης ή Σβούρας ή Σκορπιός και ο Μυριγκόγκος ή Μπυρικόκος ή Πιτσικόκος (ή Μπιριγκόγκος ή Μιρικόκος ή ακόμα και Μπιτσικόκος), τα τρία παιδιά του Καραγκιόζη (ή και Κολλητήρια, όταν τα φωνάζει όλα μαζί). Ο Πιτσικόκος είναι το μικρότερο παιδί του Καραγκιόζη. Ο Κοπρίτης, το μεσαίο παιδί του Καραγκιόζη, είναι εύσωμος παρά την έλλειψη φαγητού. Ο Κολλητήρης είναι ο μεγαλύτερος γιος του Καραγκιόζη και η μικρογραφία του.
  • Η Αγλαΐα, η γυναίκα του Καραγκιόζη. Συνήθως δεν εμφανίζεται στην σκηνή, αλλά η χαρακτηριστικά γκρινιάρα της φωνή ακούγεται μέσα από το σπίτι του Καραγκιόζη. Είναι πάντα υπομονετική με τα καμώματα του Καραγκιόζη και πάντα έγκυος.
  • Ο Μπάρμπα-Γιώργος, μεγαλόσωμος φουστανελοφόρος (με την ανάλογη προφορά) που φορά φουστανέλα, δυνατός και γενικά αγριάνθρωπος, συνήθως δέρνει το Βεληγκέκα για να προστατεύσει τον ανιψιό του, τον Καραγκιόζη.
  • Ο Σταύρακας (Σταύρος), μάγκας, κουτσαβάκης και ψευτοπαλικαράς του Πειραιά.
  • Ο Σιορ Διονύσιος ή Νιόνιος, Ζακυνθινός με Ιταλική παιδεία, ο οποίος φέρει έντονη επτανησιακή προφορά. Εμφανίζεται πάντοτε τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια. Είναι πάντοτε ενημερωμένος για τα δρώμενα, ευγενής και χαριτωμένος, αλλά επίσης και αφελής.
  • Ο Μορφονιός, «μαμάκιας», με τεράστια μύτη, ο οποίος πιστεύει ότι είναι ωραίος. Αρχικά η μύτη του Μορφονιού ήταν μικρή και για να γίνει πιο αστείος ένας καραγκιοζοπαίκτης την έκανε πιο μεγάλη.
  • Ο Εβραίος ή Σολωμός ή Σολωμών ή Χαχαμίκος, του οποίου το αληθινό όνομα είναι Σολομών ή Σολομός, όπως τον αποκαλεί ο Καραγκιόζης. Είναι ο έμπορος της πόλης, και πιο συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης. Είναι πλούσιος, τσιγκούνης, πονηρός, αλλά και δειλός, φοράει λόγω θρησκείας κιπά στο κεφάλι. Έχει επίσης άλλα δύο ονόματα: Χαχαμίκος και Μωυσής.
  • Ο Βεληγκέκας ή Ντερβεναγας ή Δερβέναγας, τουρκαλβανός φύλακας στο σεράι, μιλάει σπαστά ελληνικά και συνήθως κακομεταχειρίζεται τον Καραγκιόζη, αλλά δέχεται ξυλοδαρμό από τον μπαρμπα-Γιώργο.
  • Ο Βεζίρης ή Πασάς, ο ανώτερος άρχοντας του Σαραγιού.
  • Η Βεζυροπούλα, αντικείμενο πόθου του Καραγκιόζη και συχνό "λάφυρο" - δώρο του Πασά στις διάφορες περιπέτειες. "...όποιος μπορέσει και εξοντώσει το καταραμένο θεριό, θα παίρνει πολλά δώρα και την κόρη του Πασά για γυναίκα!".
  • Ο Σαν Να Λιέμε ή Σαν Να Λέμε, εμφανίζεται λιγότερο από όλους τους άλλους χαρακτήρες, λίγο κουτσός, για αυτό κινείται μόνο με το ένα πόδι, ενώ το άλλο το έχει σχεδόν ακίνητο, εκνευρίζεται κάποιες φορές με το παραμικρό, επαναλαμβάνει συνεχώς το όνομά του, τσιγκούνης.
  • Ο Γιουσούφ Αράπης, ένας αφρικανός που συχνά τρώει ξύλο. Δούλευε για τον Πασά.
  • Ο Πεπόνιας, χοντρός αξιωματικός στην υπηρεσία του σαραγιού. Εξαιρετικά λαίμαργος, αλλά και δειλός.
  • Ο Καραμεμέτης ή Τουρκαλάκι, στρατιώτης του σαραγιού γνωστός για το μικροσκοπικό του μέγεθος. Βγάζει γέλιο όταν ο μπάρμπα-Γιώργος τον φυσάει και τον παίρνει ο αέρας.
  • Ο Κρητικός Μανούσος είναι φιγούρα δημιουργημένη από τον καραγκιοζοπαίκτη Μάρκο Ξάνθο. Είναι φίλος του Καραγκιόζη και ανήκει στους δευτερεύοντες χαρακτήρες του θεάτρου σκιών.
  • Ο Κεκές είναι δημιούργημα του Αντώνη Μόλλα. Πρόκειται για μια καρικατούρα των εκπαιδευτικών της παλιάς Αθήνας. Είναι βραδύγλωσσος, χοντρός και πολύξερος.
  • Ο Νώντας: είναι φίλος του Σταύρακα. Συνήθως απεικονίζεται σαν νεαρός εκπαιδευόμενος μάγκας με χαρακτηριστική λεπτή και τσιριχτή φωνή. Εντύπωση προκαλεί η στάση των χεριών του, που παραπέμπει στον μάγκικο χαιρετισμό.
  • Ο Μέγας Αλέξανδρος: είναι η μετουσίωση του Αγίου Γεωργίου ή του "δρακοντοκτόνου βασιλόπουλου". Είναι δημιουργία του Δημήτριου Σαρδούνη ("Μίμαρου"). [3]
  • Ο Πέπης ή Μπέμπης ή Μπέπης: είναι πολύ χοντρός και με βαριά φωνή. Συνεχώς λέει - είμαι ο (Μ)ΠΕ(Μ)ΠΗΣ ο χοντρός μία πίσω μια μπρος -.
  • Ο Σκουλικαντέρας είναι πολύ λεπτός με πολλές ενώσεις. Στρατιώτης του Σεραγίου, με παράξενη φωνή.
  • Ο Γιαμίλ Εφεντης: Εμφανίζεται στην παράσταση: ο Καραγκιόζης προφήτης. Παριστάνει έναν πρώην εργαζόμενο στον κήπο του Σεραγίου.

Καλλιτέχνες του ελληνικού Θεάτρου Σκιών Επεξεργασία

Γνωστοί καραγκιοζοπαίκτες υπήρξαν ή υπάρχουν ακόμη, μεταξύ άλλων, οι Γιάννης Ρούλιας, Ανδρέας Αγιομαυρίτης, Γιάννης Μώρος (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα), Αντώνης Παπούλιας ("Μόλλας"), Σωτήρης Σπαθάρης, Χρίστος Χαρίδημος (1895-1970), Παναγιώτης Μιχόπουλος (1915-1985), Φρίξος Γαζεπίδης, Αντώναρος, Ευγένιος Σπαθάρης, Θανάσης Σπυρόπουλος, Άθως Δαννέλης, Μιχάλης Ζαχαρής, Τάσος Κώνστας, Τάσος Γεωργίου, Κώστας Σπυρόπουλος, κ.α..

Παραστάσεις Επεξεργασία

Μερικές από τις παραστάσεις του είναι:

Ο Καραγκιόζης... αστροναύτης, φούρναρης, ψαράς, ζητιάνος, μάγειρας, ανθοπώλης, γραμματικός, βαρκάρης, επιστήμονας, στρατιώτης, γιατρός, καφετζής, τραγουδιστής, δασοφύλακας, γιατρός με το ζόρι, γιατρός της γειτονιάς, οδοντίατρος, ο θησαυρός του Θεού, δάσκαλος, η κρεμάλα του πατριάρχη, τρελός, ο θείος από την Αμερική, η θεία από την Αίγυπτο, το νησί των κατεργαραίων, στο τρελοκομείο, το φάντασμα του Σαραγιού, ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι, το στοιχειωμένο ξενοδοχείο, της τύχης τα γραμμένα, τα σαγόνια του καρχαρία, και άλλες πολλές.[εκκρεμεί παραπομπή]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Ένθετο εφημερίδας Εστία της 12 Δεκεμβρίου 2021 (συγγραφείς: Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς - Παρή Χατζηγεωργίου)
  2. ↑ "Karagöz", The Encyclopedia of Islam, Vol. IV, E.J. Brill, Leiden: 1997, σ. 601
  3. ↑ Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς - Παρή Χατζηγεωργίου, "Ελληνικό Θέατρο Σκιών - Αγαπημένες φιγούρες - Ημερολόγιο 2022", ένθετο εφημερίδας "Εστία", της 12 Δεκεμβρίου 2021

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Καραγκιόζης&oldid=10211065"